קעראָלײַן האָט ניט געוואָלט איבערקלײַבן זיך קיין מישיגען, נאָר מאָושע האָט געוואָלט. ער האָט געזאָגט אַז זײַן משפּחה קען אַ ליאַדע מינוט זיך אַרײַנכאַפּן אין זײַן לעבן און קאַליע מאַכן אַלץ וואָס זיי האָבן געמאַכט צוזאַמען. זי האָט ניט אין גאַנצן פֿאַרשטאַנען וואָס עס האָט זיך אים אַזוי פֿאַרקאָכט זיך אַרויסצוציִען. אײַ, ער האָט פֿײַנט די משפּחה? ער האָט געדאַרפֿט אַוועק פֿון זײַן פּערזענלעכן געטאָ? איז וואָס? מאַלע וואָס אַ מענטש דאַרף אויסשטיין צוליב טאַטע־מאַמע! אַפֿילו טאַטע־מאַמע געפֿינען זיך אין ברוקלין הייסט לאַוו־דווקא אַז מע טאָר מער ניט וווינען אין ברוקלין. ברוקלין איז דען אַ קליין שטעטל? אַפֿילו די ייִדן, אויף וויפֿל זי פֿאַרשטייט, וווינען אין אַ צאָל געגנטלעך אין דעם גרויסן באָראָ. ער וואָלט געקענט וווינען אין ברוקלין־הײַטס, קערל־גאַרדענז, וווּ ניט? זי פֿאַרשטייט, אַז מע מוז זיך אַן עצה געבן מיט די קאָמפּלעקסן פֿון זיווג, נאָר מע מוז ניט פֿון אַלץ און אַלעמען פּליטה מאַכן. מע קען אַ מאָל זיך אַוועקשטעלן און קעמפֿן. איר משפּחה, למשל, איז געבליבן אין מיסיסיפּי צענדליקער יאָרן, און מע האָט זיך ניט אַרויסגעקליבן קיין צפֿון צוליב ווײַסער שׂינאה ווי צוליב דאגת־פּרנסה.
זי האָט זיך אָנגעקוקט אין שפּיגל. אַ קלוגע פֿרוי, האָט זיך איר געבאָמבלט די פֿראַזע אין קאָפּ. דאָס האָט מען אויף איר געזאָגט. נאָר געמיינט האָט מען אָדער: כ´האָב געמיינט אַז אַלע שוואַרצע פֿרויען זײַנען שטיצערס פֿון מענער פּליטהניקעס! אָדער – וואָס ביסטו ווײַטער אַ סטודענט, די צאַצקע? פֿאַר וואָס נעמסטו זיך אַלץ ניט צו גאָטס אַרבעט? מאָושע האָט אָבער פֿאַרשטאַנען, וואָס עס הייסט צו זײַן אַ באַנקקוועטשער, זיך זיצן איבער אַ בוך ביז מע דערגייט ניט צו זײַנע אינעווייניקסטע סודות, כאָטש „כ´בין קיין מאָל ניט געווען קיין גרויסער לערנער,“ האָט ער צו איר מודה געווען.
„נאָר דו האָסט דאָך געלערנט לאַנגע יאָרן אין ישיבֿה?“ האָט קעראָלײַן געפֿרעגט.
„כ´האָב געמאַכט אַן אָנשטעל. כ´האָב זיך אָנגעשאָקלט איבער די גרויסע ספֿרים. אַז מע פֿירט זיך אויף גוט און פֿרום, מע ווײַכט פֿון די זײַטיקע רייד פֿון די אַנדערע תּלמידים, און מע לויבט דיך אין הימל אַרײַן פֿאַר דײַן פֿרומקייט.“
„דו ביסט דאָך אָבער אַ קלוגער געווען.“
„יאָ, אַ קלוגער. נאָר קלוגשאַפֿט איז אַנדערש פֿון האָבן אַ גמרא־קאָפּ.“
קעראָלײַן האָט געמאַכט מיט די פּלייצעס.
הײַנט לערנט זי זיך אָוונטן אויף איר מאַגיסטער־אַרבעט, דווקא אין קאָמפּאַראַטיווער רעליגיע. „דײַן באַפּטיסטישער דיבוק זיצט נאָך אין דיר,“ האָט זיך געוויצלט מאָושע. מאָושע, וואָס פּרוּווט זיך מאַכן אַ לעבן דורך פֿאַרזיכיקן זשורנאַליסטיק, קען עפּעס ניט פֿאַרשטיין פֿאַר וואָס אַ פֿרוי מיט שׂכל זאָל זיך פֿרײַוויליק גריבלען אין די פּרטים פֿון רעליגיעזע באַוועגונגען, זייער אויפֿשטײַג און אַראָפּפֿאַל. „מיר איז שוין נימאס געוואָרן איין רעליגיע. צוויי וואָלט טאַקע געווען ניט אויסצוהאַלטן!“
קעראָלײַן האָט זיך דווקא גאָר שטאַרק פֿאַראינטערעסירט אין די פּרטים פֿון דער באַפּטיסטישן ריס במשך דעם אַמעריקאַנער בירגערקריג. ניט נאָר די אידעאָלאָגישע פּרטים וואָס יעדער בר־בי־רבֿ לערנט זיך אין געשיכטע־קלאַס, נאָר די אינעווייניקסטע שׂינאהשאַפֿטן און ליבשאַפֿטן וואָס האָבן געטריבן דעם מאָטאָר פֿון רעליגיע, אונטער דעם אויטאָ־קאַפּאָט.
יאָ, מע האָט זי געהאָט אויפֿגעהאָדעוועט מיטן באַפּטיזם. שיינע זיכרונות: ניט פֿון הויכענערגישע כאָרן אָדער גאָספּעל־מוזיק (דאָס איז דאָך נאָר פֿאַראַן אין דרום־באַפּטיזם), נאָר פֿון לאַנגע דרשות, זונטיק־נאָך־קלויסטערדיקע טישן אָנגעלאָדענע מיט כּל־טובֿ, רכילות וועגן מיניסטערס, זייערע ווײַבער, זייערע סעקרעטאַרשעס, און זייערע שקאָצישע קינדער און אייניקלעך – קעראָלײַן קען זיך ניט דערמאָנען אין איין אייניקל, וואָס זאָל זיך ניט האָבן געבונטעוועט אויף עפּעס אַ קאָמיש־גראָטעסקן אופֿן (סעקס מיטן שכנישן מיידל אויפֿן קעלער פֿון דער קירך, אויטאָ־אומגליקן מער קאָמיש ווי ערנצט, און דאָס גלײַכן). נאָר זי איז ניט אַוועק פֿון דער קירך, ניט מיט אַ כּיוון – זי האָט זיך געביטן.
און צו וועמען, פֿרעגט מען תּמיד, פֿאַרגלײַכט זי דעם באַפּטיזם? מאָושע האָט זיך פֿונאַנדערגעלאַכט ווען ער האָט געהערט: צו די אינערלעכע שפּאַלטונגען פֿון די „האַסידם“, ווי זי האָט עס פֿאַלש אַרויסגערעדט ווען זיי האָבן זיך צום ערשטן מאָל באַקאַנט, מיטן אַקצענט אויפֿן ערשטן טראַף. האַ-סידים.
פֿאַרשטייט זיך, אַז קעראָלײַן האָט ניט קיין אַנונג וואָס זי וועט טאָן ווען זי וועט דאַרפֿן אַרויס אויפֿן אַרבעטמאַרק. דער מצבֿ אין איר פֿעלד איז אַ שרעקלעכער. „אין ערגסטן פֿאַל“, האָט זיך געוויצלט מאָושע, „וועסטו זײַן אַ בייביסיטער בײַ אַ חסידישן רבין.“
און וואָס טוט מאָושע, למשל, פֿאַר פּרנסה וועגן? דאָס איז טאַקע אַן אָנגעווייטיקטע שאלה. ער זוכט אַרום מיט התמדה. ער לייענט איבער פֿאָרזיכטיק און בעיונדיק די אַנאָנסן אין די צײַטונגען. ער גייט אויף אַ פּאָר אינטערוויוען. וואָס קען ער טאָן? דאָס איז תּמיד די פֿראַגע. אָט ליגט פֿאַר זיי זײַן רעזומע. איידער ער האָט פֿאַרלאָזט זײַן כּלה אויף דער חופּה (ווײַל אַזוי באַצייכנט זיך בײַ זיך תּמיד זײַן קריזיס, ניט געקוקט אויף דעם, צי ער וויל עס דערמאָנען אויף אַ נייטראַלערן אופֿן), האָט ער שוין גענומען זיצן בײַ נאַכטקורסן פֿון היגן קאָמיוניטי־קאַלעדזש. פֿון וואַנען האָט זיך צו אים גענומען דאָס געלט? ווי אַזוי האָט ער אַרויסגעשלײַכט אויף אַ נאַכט – ניט אויף אַ שיִעור נאָר גאָר אויף קלאַסן אין קונסטגעשיכטע און דער ענגלישער ליטעראַטור? די פּרטים זײַנען ניט קיין אינטערעסאַנטע – ער האָט ניט געהאַט קיין חשק זיך טיילן מיט די דעטאַלן בײַם שמועסן מיט פֿרײַנד.
פֿאַר וואָס? ניט ווײַל ער שעמט זיך דערמיט. אַדרבא, ער האָט געדאַרפֿט זען די טומאה וואָס מע גיסט אויף איר פּעך און שוועבל. ער האָט אויך געוואָלט וויסן מיט וואָס פֿאַרנעמט זיך אַ קלוגער גוי. ער ווייסט דאָך מיט וואָס פֿאַרנעמט זיך אַ ייִד מיט אַ שאַרפֿן קאָפּ – נאָר אַ גוי? וואָס טוט ער? זיצט איבער עפּעס און לערנט?
און דאָס „ווי אַזוי“ איז אויך ניט אזוי שפּאַנענדיק. יעדע פֿאַרמאַכטע קהילה, ווי פֿאַרמאַכט ער זאָל זיך ניט פֿאַררעכענען, האָט שפּאַרונעס וואָס לאָזן אַדורך די טעמען און ריחות פֿון דער דרויסנדיקער וועלט. אַפֿילו תּפֿיסות קענען ניט פֿאַרשפּאַרן די אַרעסטאַנטקעס קעגן אַלע השפּעות פֿון דער דרויסנדיקער וועלט.
זײַן רעזומע, הייסט עס, איז גאָרניט זיך צו שעמען. אויך זײַנע קענטשאַפֿט אין געוויסע פֿעלדער – קאָמפּיוטערס, הגהה, חשבונות – איז גאָר ניט צו פֿאַרזינדיקן. וועמען גייט עס אָן אָבער ווען די עקאָנאָמיע איז אין אַזאַ שרעקלעכן מצבֿ? אים האָט אָפּגעגליקט, וואָס מע האָט אים טאַקע מכּבד געווען מיט די אינטערוויוען. דאַכט זיך, מ´איז נײַגעריק צו מאַכן אַ משנה־בריות אויף דעם ייִד וואָס איז געגאַנגען אין תּורה־ודעת און דערנאָך אין ברוקלין־קאָמיוניטעט קאַלעדזש.
„ניין, ס´גייט ניט אין דעם,“ זאָגט זיך אָן קעראָלײַן אין מיטן זײַן חלום. „מ´איז ניט אַזוי פֿאַרכאַפּט פֿון זײַן פּערזענלעכער געשיכטע. ס´איז פּשוט ווי אַ מאָל מיט די זאַכן: אַ מאָל אינטערוויויִרט מען און אַ מאָל ניט. קיינער קען ניט פֿאָרויסזאָגן ווי און ווען. דו ביסט ניט אַזאַ יחיד־במינו, דאַרלינג.“
אַזוי איז דער מצבֿ. איידער ער איז אַוועק האָט ער זיך זיכער ניט אײַנגערעדט קיין גאָלדענע גליקן. אָבער ער האָט אַוודאי געמיינט אַז דער דורכשניטלעכער מענטש לעבט בעסער אין דרויסן פֿון די ווענט איידער אינעווייניק. דאַכט זיך, אַז ער האָט געהאַט אַ טעות.
זי האָט זיך אָנגעקוקט אין שפּיגל. אַ קלוגע פֿרוי, האָט זיך איר געבאָמבלט די פֿראַזע אין קאָפּ. דאָס האָט מען אויף איר געזאָגט. נאָר געמיינט האָט מען אָדער: כ´האָב געמיינט אַז אַלע שוואַרצע פֿרויען זײַנען שטיצערס פֿון מענער פּליטהניקעס! אָדער – וואָס ביסטו ווײַטער אַ סטודענט, די צאַצקע? פֿאַר וואָס נעמסטו זיך אַלץ ניט צו גאָטס אַרבעט? מאָושע האָט אָבער פֿאַרשטאַנען, וואָס עס הייסט צו זײַן אַ באַנקקוועטשער, זיך זיצן איבער אַ בוך ביז מע דערגייט ניט צו זײַנע אינעווייניקסטע סודות, כאָטש „כ´בין קיין מאָל ניט געווען קיין גרויסער לערנער,“ האָט ער צו איר מודה געווען.
„נאָר דו האָסט דאָך געלערנט לאַנגע יאָרן אין ישיבֿה?“ האָט קעראָלײַן געפֿרעגט.
„כ´האָב געמאַכט אַן אָנשטעל. כ´האָב זיך אָנגעשאָקלט איבער די גרויסע ספֿרים. אַז מע פֿירט זיך אויף גוט און פֿרום, מע ווײַכט פֿון די זײַטיקע רייד פֿון די אַנדערע תּלמידים, און מע לויבט דיך אין הימל אַרײַן פֿאַר דײַן פֿרומקייט.“
„דו ביסט דאָך אָבער אַ קלוגער געווען.“
„יאָ, אַ קלוגער. נאָר קלוגשאַפֿט איז אַנדערש פֿון האָבן אַ גמרא־קאָפּ.“
קעראָלײַן האָט געמאַכט מיט די פּלייצעס.
הײַנט לערנט זי זיך אָוונטן אויף איר מאַגיסטער־אַרבעט, דווקא אין קאָמפּאַראַטיווער רעליגיע. „דײַן באַפּטיסטישער דיבוק זיצט נאָך אין דיר,“ האָט זיך געוויצלט מאָושע. מאָושע, וואָס פּרוּווט זיך מאַכן אַ לעבן דורך פֿאַרזיכיקן זשורנאַליסטיק, קען עפּעס ניט פֿאַרשטיין פֿאַר וואָס אַ פֿרוי מיט שׂכל זאָל זיך פֿרײַוויליק גריבלען אין די פּרטים פֿון רעליגיעזע באַוועגונגען, זייער אויפֿשטײַג און אַראָפּפֿאַל. „מיר איז שוין נימאס געוואָרן איין רעליגיע. צוויי וואָלט טאַקע געווען ניט אויסצוהאַלטן!“
קעראָלײַן האָט זיך דווקא גאָר שטאַרק פֿאַראינטערעסירט אין די פּרטים פֿון דער באַפּטיסטישן ריס במשך דעם אַמעריקאַנער בירגערקריג. ניט נאָר די אידעאָלאָגישע פּרטים וואָס יעדער בר־בי־רבֿ לערנט זיך אין געשיכטע־קלאַס, נאָר די אינעווייניקסטע שׂינאהשאַפֿטן און ליבשאַפֿטן וואָס האָבן געטריבן דעם מאָטאָר פֿון רעליגיע, אונטער דעם אויטאָ־קאַפּאָט.
יאָ, מע האָט זי געהאָט אויפֿגעהאָדעוועט מיטן באַפּטיזם. שיינע זיכרונות: ניט פֿון הויכענערגישע כאָרן אָדער גאָספּעל־מוזיק (דאָס איז דאָך נאָר פֿאַראַן אין דרום־באַפּטיזם), נאָר פֿון לאַנגע דרשות, זונטיק־נאָך־קלויסטערדיקע טישן אָנגעלאָדענע מיט כּל־טובֿ, רכילות וועגן מיניסטערס, זייערע ווײַבער, זייערע סעקרעטאַרשעס, און זייערע שקאָצישע קינדער און אייניקלעך – קעראָלײַן קען זיך ניט דערמאָנען אין איין אייניקל, וואָס זאָל זיך ניט האָבן געבונטעוועט אויף עפּעס אַ קאָמיש־גראָטעסקן אופֿן (סעקס מיטן שכנישן מיידל אויפֿן קעלער פֿון דער קירך, אויטאָ־אומגליקן מער קאָמיש ווי ערנצט, און דאָס גלײַכן). נאָר זי איז ניט אַוועק פֿון דער קירך, ניט מיט אַ כּיוון – זי האָט זיך געביטן.
און צו וועמען, פֿרעגט מען תּמיד, פֿאַרגלײַכט זי דעם באַפּטיזם? מאָושע האָט זיך פֿונאַנדערגעלאַכט ווען ער האָט געהערט: צו די אינערלעכע שפּאַלטונגען פֿון די „האַסידם“, ווי זי האָט עס פֿאַלש אַרויסגערעדט ווען זיי האָבן זיך צום ערשטן מאָל באַקאַנט, מיטן אַקצענט אויפֿן ערשטן טראַף. האַ-סידים.
פֿאַרשטייט זיך, אַז קעראָלײַן האָט ניט קיין אַנונג וואָס זי וועט טאָן ווען זי וועט דאַרפֿן אַרויס אויפֿן אַרבעטמאַרק. דער מצבֿ אין איר פֿעלד איז אַ שרעקלעכער. „אין ערגסטן פֿאַל“, האָט זיך געוויצלט מאָושע, „וועסטו זײַן אַ בייביסיטער בײַ אַ חסידישן רבין.“
און וואָס טוט מאָושע, למשל, פֿאַר פּרנסה וועגן? דאָס איז טאַקע אַן אָנגעווייטיקטע שאלה. ער זוכט אַרום מיט התמדה. ער לייענט איבער פֿאָרזיכטיק און בעיונדיק די אַנאָנסן אין די צײַטונגען. ער גייט אויף אַ פּאָר אינטערוויוען. וואָס קען ער טאָן? דאָס איז תּמיד די פֿראַגע. אָט ליגט פֿאַר זיי זײַן רעזומע. איידער ער האָט פֿאַרלאָזט זײַן כּלה אויף דער חופּה (ווײַל אַזוי באַצייכנט זיך בײַ זיך תּמיד זײַן קריזיס, ניט געקוקט אויף דעם, צי ער וויל עס דערמאָנען אויף אַ נייטראַלערן אופֿן), האָט ער שוין גענומען זיצן בײַ נאַכטקורסן פֿון היגן קאָמיוניטי־קאַלעדזש. פֿון וואַנען האָט זיך צו אים גענומען דאָס געלט? ווי אַזוי האָט ער אַרויסגעשלײַכט אויף אַ נאַכט – ניט אויף אַ שיִעור נאָר גאָר אויף קלאַסן אין קונסטגעשיכטע און דער ענגלישער ליטעראַטור? די פּרטים זײַנען ניט קיין אינטערעסאַנטע – ער האָט ניט געהאַט קיין חשק זיך טיילן מיט די דעטאַלן בײַם שמועסן מיט פֿרײַנד.
פֿאַר וואָס? ניט ווײַל ער שעמט זיך דערמיט. אַדרבא, ער האָט געדאַרפֿט זען די טומאה וואָס מע גיסט אויף איר פּעך און שוועבל. ער האָט אויך געוואָלט וויסן מיט וואָס פֿאַרנעמט זיך אַ קלוגער גוי. ער ווייסט דאָך מיט וואָס פֿאַרנעמט זיך אַ ייִד מיט אַ שאַרפֿן קאָפּ – נאָר אַ גוי? וואָס טוט ער? זיצט איבער עפּעס און לערנט?
און דאָס „ווי אַזוי“ איז אויך ניט אזוי שפּאַנענדיק. יעדע פֿאַרמאַכטע קהילה, ווי פֿאַרמאַכט ער זאָל זיך ניט פֿאַררעכענען, האָט שפּאַרונעס וואָס לאָזן אַדורך די טעמען און ריחות פֿון דער דרויסנדיקער וועלט. אַפֿילו תּפֿיסות קענען ניט פֿאַרשפּאַרן די אַרעסטאַנטקעס קעגן אַלע השפּעות פֿון דער דרויסנדיקער וועלט.
זײַן רעזומע, הייסט עס, איז גאָרניט זיך צו שעמען. אויך זײַנע קענטשאַפֿט אין געוויסע פֿעלדער – קאָמפּיוטערס, הגהה, חשבונות – איז גאָר ניט צו פֿאַרזינדיקן. וועמען גייט עס אָן אָבער ווען די עקאָנאָמיע איז אין אַזאַ שרעקלעכן מצבֿ? אים האָט אָפּגעגליקט, וואָס מע האָט אים טאַקע מכּבד געווען מיט די אינטערוויוען. דאַכט זיך, מ´איז נײַגעריק צו מאַכן אַ משנה־בריות אויף דעם ייִד וואָס איז געגאַנגען אין תּורה־ודעת און דערנאָך אין ברוקלין־קאָמיוניטעט קאַלעדזש.
„ניין, ס´גייט ניט אין דעם,“ זאָגט זיך אָן קעראָלײַן אין מיטן זײַן חלום. „מ´איז ניט אַזוי פֿאַרכאַפּט פֿון זײַן פּערזענלעכער געשיכטע. ס´איז פּשוט ווי אַ מאָל מיט די זאַכן: אַ מאָל אינטערוויויִרט מען און אַ מאָל ניט. קיינער קען ניט פֿאָרויסזאָגן ווי און ווען. דו ביסט ניט אַזאַ יחיד־במינו, דאַרלינג.“
אַזוי איז דער מצבֿ. איידער ער איז אַוועק האָט ער זיך זיכער ניט אײַנגערעדט קיין גאָלדענע גליקן. אָבער ער האָט אַוודאי געמיינט אַז דער דורכשניטלעכער מענטש לעבט בעסער אין דרויסן פֿון די ווענט איידער אינעווייניק. דאַכט זיך, אַז ער האָט געהאַט אַ טעות.
