Sunday, February 10, 2008

אַ טוטאָר פֿאַר יונגע צדיקימלעך

איין מאָל, ווען קעראָלײַן האָט זיך דערלויבט אַרויפֿצוקוקן פֿון איר קאָמפּיוטער – איר מאַגיסטער־אַרבעט האָט זי שוין אָנגעהויבן שרײַבן אויף דער פֿולער פּאַרע – האָט זי בײַ מאָושע אַ פֿרעג געטאָן: „אפֿשר ביסטו נאָך אין קאָנטאַקט מיט וועמען פֿון דער חרדישער קהילה?“

ס´איז שוין חדשים וואָס מאָשוע זוכט אַן אַרבעט, נאָר די מעגלעכקייטן זײַנען ניט קיין בשפֿעדיקע. אַ שטיקל צײַט האָט ער געאַרבעט ווי אַ טוטער מיט בחורים (פּונקט ווי אין די „אַלטע גוטע צײַטן,“ האָט ער געטראַכט. די בחורים האָבן זיך ניט געוואָלט לערנען קיין עבֿרי, און די טאַטע־מאַמעס זײַנען אויך ניט געווען זיכער, צי זייער אינוועסטירונג אין מאָושען איז געווען נוצלעך). ווײַטער האָט ער געאַרבעט בײַ דער ביבליאָטעק פֿון שטאַט־אוניווערסיטעט ווי אַ קאַטאַלאָגירער. דאָרטן האָט זײַן בעל־הבית, אַ בעל־תּשובֿה וואָס דאַוונט אין דער איינציקער אָרטאָדאָקסישער שול אין שטעטל, געהאַלטן אין איין פֿרעגן בײַ אים וועגן חסידישן לעבן, און וואָס פֿאַר אַ געפֿיל ס´איז געווען אויפֿצוּוואַקסן אין אַ „דורכויס פֿרומער קהילה“ (בזה הלשון). מאָושע האָט ניט געוווּסט ווי אַזוי זיך אָפּצורופֿן. ער האַלט נאָך אַלץ פֿון ייִדישקייט בכלל, ער איז ניט ווי יענע וואָס מיינען אַז פֿרומקייט איז גאָר אָדער גאָרניט. נאָר ער איז דאָך אַוועק, און ער האָט ניט געוואָלט קאַליע מאַכן דאָס אינעווייניקסטע, רוחניותדיקע לעבן פֿון בעל־הבית. האָט ער זיך באַגנוגנט מיטן זאָג:

„אַלץ איז געווען אַדורכגעדרונגען מיט ייִדישקייט.“

און דאָס איז דאָך אמת, סײַ צום גוטן סײַ צום שלעכטן. דאָס האָט געבראַכט אַ שמייכל דעם פּנים פֿון בעל־הבית, וואָס האָט פֿרום געשאָקלט מיטן קאָפּ. נאָר דער בעל־הבית האָט דווקא באַשלאָסן אַז ניו־יאָרק איז דער פּלאַץ פֿאַר אים. האָט ער זיך איבערגעקליבן, איז אָנגעקומען אַ נײַער בעל־הבית וואָס האָט זיך ווייניקער אינטערעסירט אין מאָושעס תּורה־וויסן און מער אין טעכנישע ביבליאָטעקאַרשאַפֿט. מאָושען האָט מען באַזײַטיקט.

אויף קעראָלײַנס פֿראַגע האָט ער איצט געענטפֿערט: „גאָר ווייניק.“

קעראָלײַן האָט אויף אים געגעבן אַ קוק, ווי איינער זאָגט: „ווײַטער?“ זי האָט געמייכלט. „איז ווער? לאָמיר הערן.“

מאָושע האָט ניט געוואָלט רעדן וועגן דער חבֿרה וואָס קען אים נאָך ווי משה. נאָר געדאַכט האָט זיך, אַז אַלץ איז שוין געקומען צו אַ דרייפּונקט: קעראָלײַן האַלט אָט־אָט בײַם ענדיקן איר מאַגיסטער, נאָר דער מאַרק איז ניט קיין צוזאָגנדיקער. זיי האָבן נאָך עטלעכע חדשים, הייסט עס, נאָר נאָך דעם וועט זײַן גאָר שווער זיך אַן עצה צו געבן סײַדן מע וויל נעמען לעבן גאַנץ אַנדערש, לויט אַן אַנדער הכנסה־שיכט. דאָס איז נאָך אַ סיבה וואָס ר´איז אַרויס פֿון יענעם לעבן: ניט נאָר די אידעאָלאָגישער צוואַנג, נאָר דאָס איבערגעבן זיך אַליין דער אָרעמקייט ווען אַנדערע ברירות זײַנען צו דערגרייכן מיט דער האַנט אויף יענער זײַט מויער.

ער האָט גענומען אויסרעכענען אָן גרויס חשק. „נו, ס´איז דאָך דאָ מײַן ברודער, און זײַן משפּחה.“ זײַנע טאַטע־מאַמע זײַנען שוין לאַנג אַוועק: דער טאַטע פֿון אַ האַרצאַטאַק, און די מאַמע אַ יאָר נאָך איר זונס פֿאַרשטערטער חופּה. „ס´איז דאָ חיים, און אַלע וואָס כ´פֿלעג קענען פֿון דער ישיבֿה. אַ פּאָר רביים. און אַזוי ווײַטער.“

„ביסט אין קאָנטאַקט מיט זיי?“ האָט קעראָלײַן ווײַטער געפֿרעגט. איר קול איז געווען פֿרײַנדלעך נאָר פּלוצעם האָט דאָס אין אים אָנגעצונדן אַ פֿײַער. וואָס וויל זי פֿון אים? איז זי בלינד ניט צו זען אַז ער וויל ניט צוריק אַהין? גוט, עס פֿעלט זיי געלט, גוט, עס פֿעלט אים קוואַליפֿיקאַציעס חוץ זײַן קאַלדעזש־דיפּלאָם, וואָס איז אַ קנאַפּע מעלה אין דעם שווערן מאַרק.

ער האָט געפּרוּווט זיך פֿירן איידל און פֿרום איז זייער דיסקוסיע, פֿירגעלייגט כּלערליי אַלטערנאַטיוון. זי האָט קרובֿים אין דרום, ניין? פֿאַר וואָס ניט אַהין? צי קאַליפֿאָרניע? ער האָט אַלע מאָל געהערט אַן קאַליפֿאָרניע איז אַ פּרעכטיקער פּלאַץ, כאָטש ער איז אויך דאָרטן קיין מאָל ניט געווען (חוץ די פֿרומע געגנטן פֿון לאָס־אַנדזשעלעס, פֿאַרשטייט זיך).

נאָר מיט יעדן פֿירלייג זײַנס איז קעראָלײַן געבליבן בײַ אירס: ניו־יאָרק איז די בעסטע ברירה. אויב ניט ברוקלין, איז כאָטש מאַנהעטן. דאָרט געפֿינט מען דאָך די ייִדן, דאָרט זײַנען די ביבליאָטעקן וואָס נייטיקן זיך אין תּלמידי־חכמים, אָדער אַפֿילו קאַליע־געוואָרענע תּלמידי־חכמים; די קאָמונאַלע צענטערס וווּ מע קען לערנען אַ קלאַס, די בר־מיצווה־בחורים וואָס דאַרפֿן פּריוואַטע לערערס. און דאָרט, האָט געענדיקט קעראָלײַן, זײַנען דאָך אויך פֿאַראַן אַ צאָל פּרעסטיזשדיקע אוניווערסיטעטן, טאָמער ווילסטו זיך לערנען אויף אַ העכערן דיפּלאָם. „דאָ אין מישיגען איז ווייניק פֿאַר דיר, און נאָר אַ ביסעלע פֿאַר מיר. נאָר איין מאָל פֿאַרענדיקט מײַן מאַגיסטער, וועט דאָ זײַן גאָרניט פֿאַר מיר. כ´בין אַהערגעקומען מיט דיר כּדי צו פֿאַרענדיקן מײַן דיפּלאָם, נאָר כ´האָב ניט געטראַכט וועגן דעם, וואָס פֿאַר אַ פּלאַץ וועט פֿאַר מיר זײַן פֿאַראַן ווען איך וועל פֿאַרענדיקן. כ´מיין מע דאַרף זיך שוין אַרויסקלײַבן.“

מאָושע האָט ווויל פֿאַרשטאַנען קעראָלײַנס געדאַנקען־גאַנג נאָר ער איז שטעקן געבליבן בײַ איינעם פֿון די איינסן אין דער רשימה. „דאָס איז די איינציקע אַרבעט וואָס פֿאַלט דיר אײַן?“ האָט ער אַרויסגעפּלאַצט, שוין וויסנדיק אַז ער גיט זיך איבער די תּאַווה פֿון אומיושרדיקייט. זי האָט ניט געזאָגט אַז דאָס איז די איינציקע אַרבעט אויף וואָס ער טויג, נאָר עס האָט אים ממש אויפֿגעקאָכט. „אַ טוטער פֿאַר בחורים? מיינסטו אַז כ´וויל צוריק אין יענער וועלט? פֿאַרברענגען מײַן צײַט מיט יונגע צדיקימלעך? דאַכט זיך אָבער אַז כ´טויג ניט אויף עפּעס אַנדערש, מוז איך זיך שוין אומקערן. אפֿשר זאָלסטו מגייר זײַן זיך און טראָגן אַ שייטל?“

קעראָלײַן איז געבליבן לחלוטין רויִק, ווי איר שטייגער איז. „זײַ ניט אומיושרדיק, כ´האָב דען געזאָגט אַז דו טויגסט ניט אויף עפּעס אַנדערש? כ´האָב פּשוט געזאָגט אַז אויב מיר ווילן בלײַבן צוזאַמען און פֿונקציאָנירן ווי אַ פּאָר, מוזן מיר ביידע געפֿינען אַרבעט. וואָס פֿאַר אַ געלעגנהייטן האָבן מיר דאָ אין מישיגען? גאָר ווייניק. איז לאָמיר אַ קלונג טאָן צו אונדזערע באַקאַנטע אין ניו־יאָרק און זען צי עס זײַנען פֿאַראַן מעגלעכקייטן. עס וועט דאָך ניט שטאַן אַ פֿרעג צו טאָן.“

האָט מאָושע גענומען קלינגען יעדן אין ניו־יאָרק וואָס איז אים אײַנגעפֿאַלן, יעדער וואָס וואָלט געהאַט אַ שטיקל מיטגעפֿיל -- ניט נאָר דאָס, אָבער נוצלעכע עצות אויך. דאָס הייסט, אַז ער האָט געדאַרפֿט אויסמײַדן דווקא זײַן משפּחה און ס´רובֿ באַקאַנטע. חיים האָט ער יאָ געפּרוּווט קלינגען, נאָר דאַכט זיך אַז ער האָט זיך איבערגעקליבן און מע האָט ניט געוווּסט זײַן נײַעם אַדרעס. אַז ער האָט אַוועקגעלייגט דאָס טרײַבל צום וויפֿלטן מאָל, האָט זיך אים געדאַכט אַז ער איז אַ וועלט־אויספֿאָרשער, אַזוי ווי קאָלומבאָס אָדער מאַדזשעלען, וואָס בײַ אים איז דאָס אַלטע לאַנד פֿון וואַנען מ´איז אָפּגעפֿאָרן נאָך מאָדנער ווי די ווײַטע אינדזלעך וווּ מע האָט זיך שוין אײַנגעלעבט. ווער ווייסט, צי זײַן גאַנצע פֿריִערדיקע וועלט האָט זיך ניט געביטן? אפֿשר האָט מען איבערגעבויט אַלע ישיבֿות אויף אַן אַנדער אָרט אויף צו להכעיס?

קעראָלײַן האָט געהאַלטן בײַם ענדיקן איר מאַגיסטער־אַרבעט און אַ בשלוס איז פֿאַר זיי געשטאַנען. נאָר וואָס, מאָושע האָט קיינעם ניט געפֿונען וואָס סײַ געדענקט אים ווי משה, סײַ האָט פֿאַר אים מער ווי תּוכחה.