Tuesday, October 28, 2008

וווּ געפֿינט זיך הײַנט דער שׂכל-צענטער?

עס איז וויכטיק צו וויסן, ווי אַזוי דאָס באַוווּסטזײַן ווערט צונויפֿגערעכנט און דעפֿינירט. וווּ געפֿינט זיך דער נאַציאָנאַלער שׂכל פֿון עם־ישׂראל? דאָס איז ניט קיין נאַרישע שאלה. דעת־הקהל, ווייסט יעדער, איז גאָר אַ וויכטיקער פֿאַקטאָר. מע דאַרף פֿאַרשטיין וווּ ער געפֿינט זיך, פּונקט ווי (להבֿדיל) אין די אַלטע שרעקפֿילמען, דאַרף מען זיך דערוויסן דאָס אָרט פֿון צענטראַלן קאָמפּיוטער, דער וואָס קאָנטראָלירט די באַוועגונגען פֿון ריזיקן עלעקטראָנישן מאָנסטער, אויב מע וויל זיך דערפֿון ראַטעווען. פּונקט אויף אַזאַ אופֿן, אויב מע וויל איבעראַנדערשן דעם גורל פֿון אַחינו בני ישׂראל, דאַרף מען געפֿינען וווּ עס געפֿינט זיך יענעם פֿאָלקישן שׂכל־צענטער און אין אים זיכער און גלײַך אַרײַנדרינגען, ווי אַ גזלן לשם מיצווה.

בשעת דער צענטער פֿון ייִדישן פֿאָלק האָט זיך געפֿונען אויף צוויי הויפּטערטער, למשל אין מיזרח־אייראָפּע און ארץ־ישׂראל, אָדער שפּאַניע, איז געווען גרינג זיך צו דערוויסן, וואָס עס טראַכט ר´ ייִד. הײַנט אָבער, ווען יעדע קהילה און אידעאָלאָגיע האָט אַן אייגענעם הויפּטקוואַרטיר, איז ניט אַזוי פּשוט צו טאַפּן דעם דופֿק פֿון עמך. פֿאַר וואָס איז דאָס שײַך? ווײַל משה, דער פֿאַרפֿאָרענער חסיד, האָט אַלע מאָל געטראַכט אויף אַ גרויסן מאַסשטאַב (קעראָלײַן וואָלט געזאָגט: צו גרויס), און איידער צוצוגיין צו פּערזענלעכע ענינים ווי אַנדערע וואָלטן געטאָן – דאָס הייסט, לויטן גערעם פֿון אייגענעם איך – איז אים ליבער צו פֿאַרשטיין די ברייטערע קאָנטרון פֿון דער געזעלשאַפֿט וואָס רינגלט אַרום און האַלט אויס זײַנע חבֿרים און באַקאַנטע.

די פֿראַגע וואָס משה שטעלט זיך אַליין איז אַזאַ: ווי אַזוי וועלן זײַנע חבֿרים אָפרופֿן זיך, ווען ער שטעלט זיך ווידער מיט זיי אין פֿאַרבינדונג, שוין אַ צוריקגעקומענער אין ברוקלין? די פֿראַגע איז אַ וויכטיקע ווײַל משה, בשעת זײַן צײַט אין מישיגען און דעם אָנהייב פֿון זײַן באַציִונג מיט קעראָלײַן, האָט בײַ זיך שוין באַשלאָסן אַז ער דאַרף אַליין בײַטן, ווי אַזוי ער גייט צו צו יענעם.

פֿריִער – למשל, ווען ער האָט געמאַכט פּליטה פֿון דער חופּה, אָן אַ זײַ־געזונט זײַן כּלה אָדער דעם רעשט פֿון זײַן משפּחה – האָט ער אַדורכגעפֿירט דאָס זײַניקע, ווײַל – ווײַל אַזוי האָט זיך אים געדאַכט, אַז ער דאַרף טאָן צוליב זײַנע אייגענע באַדערפֿענישן. שוין אַדורכגעפֿירט אָבער יענע באַדערפֿענישן, און זיך באַזעצט אין ווײַטע, גויִישע מקומות (און דערצו נאָך שוין אַדורכגעפֿירט זײַן שידוך מיט אַ גויע) האָט ער אַנטדעקט, אַז ער דאַרף אויך אַרײַננעמען אין חשבון ווי אַזוי יענער וועט רעאַגירן.

ער איז שוין – וויפֿל? – עפּעס און דרײַסיק יאָר אַלט, פֿינף און דרײַסיק, יאָ. קעראָלײַן, זאָל זי גאָט בענטשן, מאַכט אַ גרויס צימעס פֿון יעדן געבוירן־טאָג זײַנס. זי קריטיקירט אים, הלמאַי ער זיצט גאַנצענע שעהען אויף דער סאָפֿע, אַרבעט נאָר טיילצײַטיק בײַ נידעריקע דערווײַליקע שטעלעס, ניצט ניט אויס די גאַנצע נעץ חבֿרים, רביים, חבֿרותאס וואָס ער האָט אויפֿגעבויט בשעתּו. צוקומען צו זיי קען ער אָבער ניט, ער ווייסט ניט פֿאַר וואָס.

מאָדנע, וויפֿל מאָל ער האָט געהערט אין ישיבֿה וועגן דער גרויסער וויכטיקייט, דער הימל־שרײַענדיקער מיצווהדיקייט פֿון די אַלע מיצוות־בן־אָדם־לחבֿרו. דערנאָך האָט ער זיך באַזעצט, צוזאַמען מיט קעראָלײַן, אין מישיגען, און זיך אויסגעלערנט אַ נײַעם וואָקאַבולאַר פֿאַר אַ לעבן פֿון גוטע כּוונות: ניט מיצוות נאָר „אימפּעראַטיוון“, ניט שמירות־מיצוות, ערלעכקייט און גדולים בתּורה נאָר „תּיקון־עולם“ (אַזוי האָבן זיך אויסגעדריקט די ליבעראַלע ייִדן, וואָס האָבן זיך אָפּגעשראָקן בײַ זײַן אָנקום) און העראָס.

אַלץ האָט ער זיך אויסגעלערנט אין פֿאַרשיידענע סבֿיבֿות, נאָר מע האָט אים נאָך אַלץ ניט געלערנט ווי אַזוי מע פֿאַרשטייט יענעמס געפֿילן. קעראָלײַן, דאַכט זיך אים, איז אַ מבֿין אויף יענעמס געפֿילן. פֿון וואַנען האָט זי גענומען יענעם טאַלאַנט?

ער האָט גערעדט נאָך אַ פּאָר מינוט צו זיך אַליין, שווײַגנדיקערהייט. דערנאָך זיך אָנגעטאָן אַ ריזיקן כּוח, אויפֿגעשטאַנען פֿון דער סאָפֿע און זיך אַ לאָז געטאָן צום טעלעפֿאָן, עלעהייט ער וועט אַנטלויפֿן ווי אַ ציג אויב ער וועט זיך באַקלערן.