tag:blogger.com,1999:blog-29968767369712961022024-02-08T10:15:38.290-05:00The Great American Yiddish Novelשלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.comBlogger23125tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-56132699390484081332009-09-22T15:43:00.003-04:002009-09-22T16:25:17.680-04:00?וווּ שטײַגט מען אַראָפּ פֿון דער באַן וואָס לאָזט ניט אַרויס אירע פּאַסאַזשירן<div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-family: Verdana; "><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">מאָושע באַגעגנט זיך שוין מיט אַזוי פֿיל באַקאַנטע וואָס קענען אים נאָר ווי משה, דערפפֿאַר איז קעראָלײַנס רעפֿאָרמירטער נאָמען פֿאַר אים געוואָרן בײַ אים אַ חוזק, אָדער סתּם אַ גרויסער טעות, אַזוי ווי די אָבֿות וואָס האָבן ניט ריכטיק געקענט דעם אייבערשטנס נאָמען. </span></span></div><span class="Apple-style-span" style="font-family: Verdana; font-size: 13px; "><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ער האָט ניט אַזוי טיף פֿאַרשטאַנען די אייגענע אידענטיטעט, נאָר איינס פֿאַרשטייט ער יאָ – אַז גריבלען זיך און האַלטן עצות בײַ די ברוקלינער רביים וואָס האָבן אים געקענט אין זײַן פֿריִערדיקן לעבן העלפֿט אים היפּש ווייניק צו פֿאַרשטיין ווי אַזוי ממשיך צו זײַן מיטן אַרבעט־זוכעניש. אַפֿילו קעראָלײַן, וואָס פֿאַרשטייט (און פֿלעג נאָך שטיצן) זײַן כּולל־יונגער־מאַנישע פֿאַרטראַכטענישן) איז שוין זאַט, אָדער כּמעט, מיט זײַנע ניט־טויגיקע פּרוּוון אויף אַ „לעבן דערנאָך.“</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ער האָט באַשלאָסן צו פֿאָלגן קעראָלײַנס עצה, דהײַנו, זיך אַוועקזעצן מיט אַ שטיקל פּאַפּיר און אויסרעכענען וועמען ס´וואָלט אים געקענט אַרויסהעלפֿן פֿון איצטיקן קלעם. זײַ זײַנען שוין לאַנג אײַנגעפֿונדעוועט אין אַ ציכטיק־ריינער, מסודרדיקער דירה אין קווינס. קעראָלײַן האָט געפֿונען אַן אַרבעט בײַ אַ פֿירמע וואָס פּרוּווט משתּדל זײַן בײַ דער שטאָט־רעגירונג לטובֿת אָרעמעלײַט. וואָס דאָס האָט צו טאָן מיט איר פֿאָרשפֿעלד וואָלט ער ניט געוווּסט, מע זאָל אים אַפֿילו ברענען און בראָטן. נאָר ניט געקוקט דערויף האָט ער בפֿירוש הנאָה פֿון זייער בעלי־ביתּישער סטאַבילקייט און פּראָספּעריטעט. ער האָט ליב זיך צו זיצן בײַ אַ שפּעט־נאָכמיטאָגדיקן טיש, ווען קעראָלײַן איז אַוועק בײַ איר אַרבעט און ער בלײַבט אַליין אין דער היים, שׂכללאָז זוכנדיק אַן אַרבעט וואָס זאָל אים, אויף אַן אומקלאָרן אופֿן, ענלעך צופֿרידנשטעלן. </span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ער האָט זיך דערמאָנט אין די פֿרײַע פֿויגל, די צופֿרידענע, די גליקלעכע, די פֿריִער־אין־ברוקלין־אים־אומבאַקאַנטע פֿיגורן וואָס האָבן פֿון זייערע לעבנס געמאַכט אַ פֿילפֿאַרביקע און מאָדנע קונסט. ווי אַזוי שאַפֿן זיך אַ לעבנס־אָרדנונג? ווי אַזוי דרייען זיי זיך אַרויס, פֿון איין זײַט, פֿון ישיבֿה, כּולל, און טויט, און, פֿון דער צווייטער זײַט, פֿון קאַלעדזש, אַרבעט, און טויט? וווּ שטײַגט מען אַראָפּ פֿון דער באַן וואָס לאָזט ניט אַרויס אירע פּאַסאַזשירן?</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">איינער ער האָט זיך געקענט ווידער איבעררעדן, אַז די לייזונג וועט זיך אַליין אונטערשטעלן ווי אַ נאַש צו אַ הונגעריקער האַנט, האָט ער אויפֿגעהויבן דאָס טרײַבל און געקלונגען צום איינציקן רבֿ וואָס אַלע, פֿון יעדן קרײַז, האָבן רעקאָמענדירט, ווי איינער וואָס וואָלט געגקענט מורה־דרך זײַן אויף אַן איידעלן און בײַהילפֿיקן אופֿן, ממש ווי אַ רבי פֿון אַ מאָל, נאָר אָן די גבאים און קהלישע קליאַמקעס וואָס זײַנען שוין דע ריגער בײַ די חסידים.</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">* * *</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">בריוס, דער בעל־תּשובֿה, האָט שוין געוווּסט, אַז ער געפֿינט זיך אין אַ היפּשן מרה־שחורה. זײַן חבֿרטע האָט אים פֿאַרלאָזט, אָבער ניט איידער זי האָט אים אַרײַנגעשטאָכן מיט אַ פּאָר גוט־אויסגעפֿורעמטע ווערטלעך. מיטן ערשטן האָט זי אויסגעדריקט איר מיינונג, אַז ס´איז בעסער צו וווינען אַליין ווי צו וווינען מיט גאָט. אַ קלוגיטשקע, האָט ער שוין געוווּסט פֿון פֿריִער, נאָר ער האָט ניט געוווּסט אַז זי קען זײַן אַזאַ אַכזר. דאָס צווייטע איז פּשוט געווען אַ געשריי פֿון ייִאוש, אַז זי האָט אים אַ מאָל ליב געהאַט, נאָר זי האָט געפֿונען דאָס אויפֿן קיכטיש און איצט ווייסט זי שוין מער ניט וואָס צו טראַכטן. </span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">דאָס איז געווען אַ פּשוט שטיקל פּאַפּיר, אַ פּרשה־בלעטל, וואָס ברוס האָט געהאַט אָפּגענומען בײַ אַ זונטיקדיקן שיִעור. דאָס לשון אויף ענגליש איז געווען גענוג האַמעטנע, נאָר ס´איז כּדאַי, און באַלערנדיק, זיך אָפּצושטעלן אויף די תּורה־ווערטער אויף מאַמע־לשון.</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">עס פֿאַרשטייט זיך אַוודאי, אַז ברוס האָט נאָך קיין וואָרט ייִדיש ניט פֿאַרשטאַנען, נאָר עס האָט אים גוואַלדיק צוגעצויגן צו יענע מאָדנע לײַט, ניט דערפֿאַר וואָס זייער ייִדישקייט איז בעסער ווי דער מאָדערן־אָרטאָדאָקסישער נוסח וואָס ער היט אָפּ, נאָר דערפֿאַר, וואָס זיי זײַנען אַנדערש, אינטערעסאַנט, אַפֿילו עראָטיש אַ ביסל מיט זייערע קאָסטיומען. זייער שמירת־מיצוות האָט אים אַפֿילו ניט אַזוי פֿיל אימפּאָנירט – אַזאַ קען ער שוין נעמען בײַ ר´ דודן אין שול. נאָר זייער אַנדערשקייט איז געפֿערלעך אויף אַ שפּאַנענדיקע אופֿן. עס דערמאָנט אים אין יענע „אַרטיסטישע“ מיידלעך, וואָס ער פֿלעג זיך באַקענען מיט זיי דרך־אַגבֿדיק בשעת זײַן צײַט אין יורי־שול. ניט תּכליתדיק, נאָר אוי, ווי זיס!</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">אַ שאָד וואָס זײַן חבֿרטע האָט זיך תּיכּף צוגעכאַפּט גראָד צו דעם טייל, וואָס קער באַליידיקן די סענסיטיווע מאָדערנע פֿרוי: מיטן טיטל „די ראָלע פֿון דער הײַנטיקער ייִדישער פֿרוי.“ אויף ייִדיש (אָדער אפֿשר „אידיש“) האָט זיך עס געלייענט מער ווייניקער אַזוי:</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">„די הײַנטיקע נשים צדקניות זײַנען פּונקט אַזוי הייליק ווי די הייליקע ייִדישע מאַמעס פֿון אַ מאָל, ווײַל די אַרומיקע סבֿיבֿה איז געוואָרן נאָך מער שטוף בזימה, נאָך מער אײַנגעטונקען אין פּריצות און טומאה. נאָר הייליקע פֿרויען דינען ווײַטער ווי די עצם זײַלן פֿון דער היימישער משפּחה. . . .“</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">זי האָט זיך שיעור ניט צעשריגן. „ווי קען עס געמאָלט זײַן, אַז מע זאָל הײַנט צו טאָג אַזוי רעדן וועגן מענטשן? פֿון וועלכן יאָרהונדערט שטאַמען זיי?“</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">„מע דאַרף געדענקען,“ האָט זיך ברוס מילד אָפגערופֿן, „אַז זיי וווינען אויף אַן אַנדער וועלט.“</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">„זאָג איך דאָך!“ האָט זי גיך צוריקדערלאַנגט. „דו וואָלטסט געוואָלט וווינען מיט זיי דאָרטן, ערגעץ צווישן אונדזער פּלאַנעט און זייער אויסדאַכטעניש פֿון הימל. פֿאַר וואָס גייסט זיך ניט געפֿינען אַ צניעותדיק חסידיש מיידל, מיט אַ לאַנגן קליידל און קעלבערנע אייגעלעך, וואָס האָט קיין מאָל אין איר באַשיצט און פֿאַרשפּאַרט לעבן קיין מאָל ניט געזען אַזאַ הויכער פּראָפֿעסיאָנאַלער יונגער־מאַן, אַזאַ הדרת־פּנים, אפֿשר האָט ער עפּעס צו דערלאַנגען אונטן־צו, און דו ווייסט וואָס איך מיין –“</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">דאָס איז געווען דער אָנהייב פֿונעם סוף. נאָר דאָס קריגעניש, ווי בײַ אַנדערע, האָט אין אים אײַנגעפֿלאַנצט עפּעס אַ קערנדל אמתדיקע אַנטוויקלונג. אפֿשר זײַנען אירע באַשולדיקונגען פֿאָרט געווען גערעכט? אפֿשר האָט זיך אין אים געפֿונען, ניט אַזוי טיף אינעווייניק באַגראָבן, </span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">דאָס פּינטעלע פֿרומער ייִד, וואָס האָט פֿון צײַט צו צײַט אויסגעלאָזן אַ ביטערע געשריי אונטערן דרוק פֿון דער אַרומיקער „קאָמפּליצירטער, געדונגענער וועלט“. ער האָט דאָס פּינטעלע געקענט אָפּראַטעווען פֿון זײַנע טאָג־אײַן טאָג־אויסיקע דערנידעריקונגען. אַזוי ווי די מיטלעלטערדיקע דיספּוטאַציעס האָט אויפֿגעקעלרט די געדאַנקען בײַם רמבן, אַזוי איז אויך בײַ אים פֿאַרשאַרפֿט און פֿאַרשטאַרקט זײַן ייִדישקייט דורך דעם סאַמע קעגנערישקייט.</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">נאָר ווי אַזוי קומט די קאַץ איבערן וואַסער? ווי אַזוי דאַרף ער זיך דעפֿינירן ווי אַ ייִד? ברוס/ברוך האָט געפּרוּווט אַרומרעדן די פֿראַגע מיט זײַנע חבֿרים, נאָר זייער רעאַקציע איז, איידל גערעדט, ניט געווען קיין איבעריק גינציקע. טייל האָבן נאָר געוואָלט וויסן צי איז דאָס וואָס טרײַבט אים אונטער די נאָכעפֿעקטן נאָך זײַן צעשיידן זיך מיט זײַן חבֿרטע, עלעהיי האַרץ־ענינים זײַנען די איינציקע ענינים אויף דער וועלט. מע האָט אים גערעדט פֿילצאָליקע שידוכים: זײַנע גוייִשע חבֿרים האָבן אים געהאַלטן אין איין רעדן וועגן „דזשוס“ וואָס זיי קענען, פּראָדוקטיווע טיפּן מיט זוניקע שמייכלען וואָס זוכן אַ רעליגיעזן בחור. כּאילו דאָס איז גענוג פֿאַר אַ שידוך. ווידער האָבן די ייִדישע חבֿרים וואָס האָבן ניט געוואָלט רעדן קיין שידוכים נאָר געוואָלט פֿרעגן ווי ער האַלט מיט זײַן „ייִדישקייט.“ כאָטש ברוס/ברוך (ער ווייסט אַפֿילו ניט וואָסער נאָמען פּאַסט אים בעסער) ווייסט זייער ווייניק וועגן דער טראַדיציאָנעלער, טעקסטועלער ייִדישקייט, איז אים קלאָר אַז פֿרומקייט און ייִדישקייט זײַנען ניט די זעלבע זאַך. מע קען זײַן גאָר פֿרום און פֿאָרט אַ קנאַפּער ייִד. מע קען זײַן נאָר אַ מיצוות־מאַשין וואָס טראַכט בכלל ניט אַרײַן אין זײַן באַציִונג מיטן מקום אָדער מיט חבֿרו. </span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">קומט אויס, אַז וועגן זײַן עצם דילעמע – וואָס פֿאַר אַ מענטש צו זײַן, נאָך וועמען נאָכצוגיין, וועלטעכע שטערן אַרויפֿצולייגן אויף זײַן אייגענעם הימל – האָט ער קיינעם ניט געקענט פֿאַרטרויען. אָפֿט מאָל קוקט ער זיך אָן אין שפּיגל, אָדער באַגראָבט דעם קאָפּ אינעם בעטגעוואַנט.</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">אין אַ העלן טאָג איז אים אײַנגעפֿאַלן, אַז ער וואָלט געקענט פֿרעגן אַן עצה בײַ ר´ דוד. זיכער האָט ער גרויס אָפּשײַ פֿאַר אים. נאָך מער: גרויס מורא. ער האָט מורא ניט אַזוי פֿאַר ר´ דודס גרויסקייט ווי פֿאַר זײַן אייגענע עם־הארצות. דער גרונט פֿון זײַן ייִדישקייט איז דאָך אַ זומפּ פֿון אַליין־אָפּגעזוכטע, זאַמדיקע אמתן, וואָס אַ רעליגיעזער שוואַכלינג ווי ער וואָלט געקענט גרינג אַרײַנפֿאַלן און פֿאַרכאַפּט ווערן. וווּ שטייט געשריבן, אַז אַ חשובֿער רבֿ איז מחויבֿ זיך אָפּצוגעבן מיט יעדן נודניק וואָס טרעט איבער זײַן שוועל?</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">נאָר אין איינעם אַ טאָג, נאָך אַ סך קווענקלענישן און אינעווייניקסטע רײַסערײַען (צי האָט ער זיך אַ מאָל געהאַט געזאָגט, אַז אַ פֿרום לעבן וועט צושטעלן פֿאַרטיקע תּירוצים פֿאַר די שוועערסטע פֿראַגעס?), האָט ער אַ קלאַפּ געטאָן אויף דער טיר בײַם רבֿס קאַבינעט.</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">די טיר איז געווען ניט פֿאַרשלאָסן נאָר האָט אויפֿגעהאָנגען אַ כּמעט־אָפֿענע. ברוס/ברוכס קלאַפּ (ער האָט מער ניט געוווּסט וואָס פֿאַר אַ נאָמען ער דאַרף טאַקע טראָגן) האָט אויפֿגעשטופּט די טיר. געזען – קיין חידוש ניט – אַז דער רבֿ לערנט גמרא מיט אַ ניגון וואָס איז שווער אונטערשיידן פֿון אַ געוויין. ער פּרוּווט צוריקטרעטן כּדי אים ניט צו שטערן, נאָר ר´ דוד כאַפּט אויף דאָס געשאָרך און הייבט אויף אַ מידן קאָפּ.</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ער האָט מער באַפֿוילן איידער פֿירגעלייגט:</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">„זעצט זיך.“</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">האָט ברוס זיך אַוועקגעזעצט אויף אַן אומבאַקוועמען מעטאַלענעם בענקל, וואָס האָט זיך געפֿונען בײַ ר´ דודן אין ביוראָ, דאַכט זיך, ווי אַ קאָנצעסיע צו דער רעאַליטעט, אַז אַ רבֿ דאַרף אַ מאָל רעדן מיט בחורים צי בעלי־בתּים.</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ער האָט בכלל ניט געוווּסט, וואָס מע טוט אין אַזאַ מצבֿ – צי מע הייבן אָן רעדן אָן קיין הקדמה, צי מע לייגט אויס בפּרטי־פּרטים פּינקטלעך צו און פֿאַר וואָס ער איז געקומען שטערן ר´ דודס לימוד־התּורה.</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ניט וואָס ר´ דוד האָט אַרויסגעוויזן עפּעס מיר ווי אַ מילדן אומגעדולד. ער האָט אויפֿגעהויבן דעם קאָפּ פֿון ספֿר (וווּהין ער האָט צוריקגעקערט דעם בליק בשעת ברוס האָט זיך געפֿונען אַ זיצפּלאַץ אויפֿן בענקל) און צוגעקאָוועט די אויגן, גרוי ווי אַלטע אָזערעס רעגן־וואַסער, אויף ברוסעס פּנים. „ווי קען איך אײַך העלפֿן?“</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ברוסן האָט זיך נאָר איצט געדאַכט אַז דאָס איז אַרויסגעוואָרפֿענע צײַט. ער האָט אַפֿילו בײַ זיך אַליין ניט אַדורכגעטראַכט וואָס ער וויל פֿרעגן. נאָר וואָס קען ער טאָן? ער איז דאָך אַרײַן, קען ער דען אַרויס אָן צו פֿרעגן זײַן שאלה?</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">„איך וויל וויסן וואָס איר מיינט כ´זאָל טאָן וועגן מײַן ייִדישקייט.“ דאָס איז וואָס ס´האָט אים צום מערסנטס דענערווירט – נאָך אַ הצלחהדיקער קאַריערע אין דער פֿינאַנצן־וועלט, ווען עס גייט די רייד וועגן פֿרומקייט אָדער ייִדישקייט געפֿינט ער זיך אויף אַ וואַקלנדיקן באָדן, ווי אַן עופֿל וואָס לערנט זיך גיין.</span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-size: x-large;">ר´ דודן האָט פּלוצעם אָנגעפֿאַלן אַן אַטאַק מידקייט. ער האָט זיי לעצטנס געדאַרפֿט אַלץ מער אויסשטיין. דער דאָקטער האָט אים געזאָגט אַז ער טאָר מער שלאָפֿן און ווייניקער לערנען שפּעט אין דער נאַכט אַרײַן, נאָר דאָס (דער דאָקטער ווייסט, און ער ווייסט אויך) איז פּוסטע ספּעקלואַציע. דער דאָקטער טרעפֿט מיטן אויג פּונקט ווי ער. און ר´ דוד ווייסט עפּעס וואָס דער דאָקטער וואָלט מסתּמא געלייקנט – דהײַנו, אַז דאָס לערנען תּורה, דאָס האָרעווען איבער דעם און פֿאַרמאַטערן זיך דערמיט, די עצם עמלה של תּורה, קען גאָר צוגעבן כּוח, ניט צונעמען. </span></div></span>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-60170217642872213682009-05-19T06:29:00.002-04:002009-05-19T23:11:08.283-04:00דער רבי, װאָס װײסט נישט אַז ער איז אַ רבי<div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span" style="font-family:Verdana;font-size:180%;"><span class="Apple-style-span">"וואָס וועלן מיר דאָרטן טאָן?“ האָט סעמי ווײַטער געפֿרעגט, ניט וויסנדיק גענוי וואָס ער וויל דערגיין מיט זײַנע שאלות. </span></span></div><span class="Apple-style-span" style=";font-family:Verdana;font-size:180%;" ><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„איך ווייס ניט וואָס דו וועסט טאָן בײַ מיר, נאָר איך וועל געפֿינען אַ פּאָר ספֿרים וואָס איך זוך כּסדר אין בית־מידרש און קען ניט געפֿינען.“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„גוט,“ האָט אַ זאָג געטאָן סעמי, ניט וויסנדיק וואָס פֿאַר אַ ראָלע ער שפּילט אין דעם דײַטלעכן כאָטש אומדראַמאַטישן שמועס. „אפֿשר וועל איך זיך אַרומדרייען אויף דער גאַס.“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„אפֿשר,“ איז מירל מסכּים געווען.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">אַזוי זײַנען זיי ווײַטער געגאַנגען אַ צאָל בלאָקן – צען אָדער פֿופֿצן, האָט סעמי זיך שפּעטער ניט געקענט דערמאָנען – ביז מע האָט פֿאַרפּאַמעלעכט די טריט אין אַ באַזונדערש ניט־באַטעמטן בלאָק, וווּ ניט־פּאָזיטיווע פּאַרשוינען דרייען זיך אַרום און כאַפּן אַ בליק אַלע ווײַלע. זיי האָבן זיך אָפּגעשטעלט פֿאַר איין מעטאַלענער טיר, ווי עפּעס אין קינאָ, אַ צעפּוקלטע מיט אָנצאָליקע קלעפּ און זעצן, ממש אַ חפֿצדיקע זיכּרון פֿון אַלץ וואָס האָט זיך דאָ הי געטראָפֿן. אײַנגעפֿאַסט אין דער טיר איז געווען אַ פֿאַרקאָוועטע פֿענצטער, אײַנגעווירעט מיט מן־הסתּם־עלעקטריפֿיצירטע דראָטעלעך. אויף דער טיר האָט מען געהאַט צוגעקלעפּט אַ שילד מיטן אָנגעפּאַטשקעטן אויפֿשריפֿט: דהע בעל איז בראָקען. רינג האַרדער.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">אַ פּאַראַדאָקס, האָט זיך סעמי געטראַכט. אויב דער גלאָק איז קאַליע, וואָס איז דער שׂכל פֿון בכלל געבן אַ דריק דערויף? און אויב עס האָט יאָ אַ שׂכל צו דריקן שטארקער, ווי זשע קען מען זאָגן אַז דער גלאָק איז קאַליע? ער האָט געוואָלט מירלען אָנווײַזן אויפֿן טשיקאַוועס, נאָר מירל האָט געגעבן אַ שטרעק אויס אַ לאַנגע, בלאַסע האַנט פֿאָרויסצוצו, אַרײַנגעשלענגלט דאָס שליסל אין שלאָס, און אויפֿגעצויגן די טיר מיט אַ רושם־מאַכנדיקן סקריפּעניש. דער פֿאָדערשטער קאָרדיאָר פֿון בנין איז געווען אויסגעריכט אין סאַמע גרוי. גרויע פּאָסטקעסטלעך מיט אָפּגעריבענע נעמען. אַפֿילו די לופֿט האָט ווי־ניט־איז אָנגענומען אַ גרוישאַפֿט. פֿון הינטן האָט זיך אַרויסגעהערט דער געמישטער ריח פֿון ניט־אויסגעליידיקטער מיסט מיט פֿאַרפֿוילטע עסנס וואָס מע האָט באַשטעלט פֿון רעסטאָראַנען.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">אויף דער וואַנט איז געשטאַנען אַ מעלדונג, אַז „די פּראָבלעם מיט די טאַראַקאַנען וועט מען באַלד באַזײַטיקן.“ קיין ספּעציפֿיש מיטל האָט מען ניט אָנגעגעבן. נאָר סעמי האָט געדאַרפֿט אויף גיך נאָכגיין מירלען, ווײַל זי איז ווײַטער געגאַנגען אָן אַ בליק פֿון הינטן.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">זיי זײַנען אַרויף מיט די טרעפּ. די לאָמפּן האָבן זיך געהאַלטן אין איין בליצלען אויף אַן אומהיימלעכן אופֿן, ווי אַ פּרוּוו אָנצוווײַזן אויף דער אַלגעמיינער אָרדענונג פֿון בנין. זיי זײַנען אָבער ניט אַרויף מיט אַזוי פֿיל שטאָק, ווי סעמי האָט זיך פֿאָרגעשטעלט – נאָר צוויי אָדער דרײַ גאָרנס. זי האָט זיך פּלוצעם אַ קער געטאָן רעכטס און אויפֿגעריסן אַ שׂריפֿה־טיר. הינטער יענער טיר, דאַכט זיך, האָט זיך געפֿונען איר דירה.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">זיי האָבן זיך אָפּגעשטעלט בײַ דער דיר זאַלבעצווייט. „דו ווייסט,“ האָט זיך אָנגערופֿן מירל אן קיין שהיות, „איך בין ניט אַזאַ מיידל וואָס לאַדט אײַן אַ בחור צו זיך, באַזונדערש ווען נאָך קיינער איז אין שטוב ניטאָ.“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">סעמי האָט דערפּירט, ווי דאָס פּנים ווערט אים בלאַס פֿון אַנטוישונג.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„ס´אַ שפּאַס,“ האָט מירל אויסגעשאָסן אין אַ הילכיקן געלעכטער. „קום אַרײַן. מיר וועלן פּשוט ניט בלײַבן אין איין צימער מיט אַ פֿאַרמאַכטער טיר.“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">סעמי האָט ניט געוווּסט וואָס ער האָט זיך פֿאָרגעשטעלט צו זען בײַ מירלען אין דער דירה – דאָס טאָג וואָס ער לעבט הײַנט איבער איז געווען איין צונויפֿגעפֿלאָכטענע קנויל נײַע הרגשות – נאָר עס האָט אים געפּלעפֿט צו זען וואָס סע געפֿינט זיך אינעווייניק. בײַ יעדן ישיבֿה־בחור, וואָס האָט זיך ווי ניט איז אײַנגעשאַפֿן אַן אייגענע דירה, איז דער דעקאָר וואָס מע וואָלט געקענט רופֿן „קאַלעדזש נוסח פֿרומקייט.“ פּלאַקאַטן מיט פֿאָטאָס פֿון גדולי־ישׂראל; סי־דיס צעזייט און צעשפּרייט איבערן דיל, איבערן בעט, איבער יעדן פרייען איבערפלאך; צעוואָרפֿענע קליידער, ריינע און שמוציקע פארפּלאָנטערטע. און איבער אַלץ – אַ ריח פֿון אַלטן פֿאַרטיק־באַשטעלטן עסן. געפֿעלט האָט געוויינטלעך די פּאָרנאָגראַפֿיע, נאָר סעמי איז ניט דער טיפּ בחור, וואָס מע ווײַזט אים די ריכטיקע סחורה.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">מירלס דירה, ווידער, איז געווען אַ פֿראַסק מסודרדיקע פֿילפֿאַרביקייט. ראשית־חכמה, סעמי האָט ניט געוווּסט פֿאַר וואָס, האָט ער באַמערקט דעם טעפּעך. ער איז געווען אַ פּערסישער, און אין מיטן האָט זיך געפֿונען, בכּבֿודיק און בראַוו, אַן אויסגעשטריקטע גאָלדענע פּאַווע, מיט אַן אויסגעשפּרייטע פֿאָכערוויידל. דער פֿויגל איז געווען טונקל גרין, און זײַנע פֿעדער – שאַטירונגען פּערפּל און ראָז. אַ שרײַיִקע קאָלירן־סכעמע וואָס האָט סעמין מאָדנע באַרויִקט, עלעהיי ער געפֿינט זיך שוין אין די הענט בײַ איינער, וואָס פֿאַרשטייט די וויכטיקייט פֿון עסטעטיק.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">דער אימאַזש פֿון דער פּאַווע איז אַרומגערינגלט געוואָרן פֿון אַזאַ מין ליניעדיקן פּוץ, און ווען סעמי האָט זיך אײַנגעקוקט אין דעם דיזײַן, האָט ער אַרויסגעזען די אותיות פֿון גאָר אַ דראָבנער כּתיבֿה. די אותיות זײַנען אָבער ניט געווען קיין ייִדישע, נאָר צוליב זײַן עם־הארצות אין וועלטוויסן האָט ער געמוזט שטיין, ווידער אַ געפּלעפֿטער, און וואַרטן ביז מירל זאָל אים ניט דערקלערן דעם רעטעניש.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">מירל האָט באַמערקט ווי סעמי האָט זיך פֿאַרקוקט, אַ דערשטוינטער, אין טעפּעך, און האָט שפּילעוודיק אַ פֿרעג געטאָן: „ווילסט וויסן דעם סוד?“ זי האָט אַוועקגעלייגט דעם פּאַק ספֿרים וואָס זי האָט מיטגעטראָגן מיט זיך, זיך פֿאַרשוווּנדן אין אַ זײַטיקן צימערל, און איז אַרויס מיט אַ גאַנץ אַנדער אָנטועכץ – טאַקע הויזן, שוואַרצע, שמאָל געסטײַלט (ווי מע האָט זיי באַצייכנט אויף די רבנישע פּאַשקעווילן), און אַ שוואַרצע בלוזקע. איר טיכל (וואָס זי טראָגט אין דרויסן, האט זי איין מאָל דרך־אַגבֿדיק אַ זאָג געטאָן, „צו שפּאָרן יענעמס יצר־הרע“) האָט זי דאַכט זיך איבערגעלאָזט אין יענעם חדרל. אירע שיך זײַנען אויך געווען שמאָלע, מיט דינע רימענדלעך. סעמין האָט אײַנגעפֿאַלן אַז ער וואָלט זיי כּשר־ויושר געקענט רופֿן סעקסי, ווען ניט די קאָגניטיווע דיסאָנאַנץ.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„אַוודאי וויל איך וויסן דעם גרויסן סוד פֿון טעפּעך.“ האָט סעמי מיטגעחכמהט. „תּלמדנו רבינו.“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„אַ שאָד וואָס כ´מוז זיך אַנטוישן, נאָר ניטאָ אַזאַ סוד. אַ שיינער טעפּעך, האַ?“ אירע אויגן האָבט זיך צעפֿינקלט.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„סתּם אַ פּאַווע? כ´גלייב דיך ניט. עפּעס האָט מען אין דעם אַרײַנגעלייגט אַ היפּש ביסל כּוח און מוח. ס´איז אַ טעפּעך וואָס האָט אַן אייגנאַרטיקע כּוח אַזאַ.“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">בשעת ער האָט גערעדט האָט מירל גענומען אַ פֿלאַש מינעראַלן־וואַסער פֿון אַ מיני־פֿרידזשידער וואָס איז געשטאַנען אויף אַ זײַט. זי האָט שוין געהאַלטן צוויי פּלאַסטישע טעפּלעך, און איינס האָט זי אים אָנגעבאָטן. בשעת ער האָט געטרונקען האָט זי אים באַקוקט פֿון קאָפּ ביז די פֿיס, ווי מע פּרוּווט בײַ אַ בייביסיטער אָדער להבֿדיל אַ הושענה דערגיין די אינערלעכע פֿעלערן וואָס וועלן זיך באַווײַזן ערשט אין יאָרן אַרום.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„כ´דאַרף דיר זאָגן דעם אמת. ס´איז יאָ ניט סתּם אַ פּאַווע. עס ליגט הינטער דעם אַ מעשׂה.“ דאַכט זיך, אַז מירל האָט מיט אַ כּיוון ניט אָנגעקוקט סעמין גלײַך אין די אויגן אַרײַן – צי צוליב צניעות צי צוליב וואָסער ניט איז אַנדער סיבה האָט ער ניט געוווּסט. „קענסט מיר דערציילן אין וואָס עס גייט?“ האָט אַ פֿרעג געטאָן סעמי. „יאָ, זיכער. לאָמיר קודם־כּל רעדן אַ ביסל אין לערנען און זען וואָס דו קענסט.“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">סעמי האָט זיך אויף דעם ניט געריכט, נאָר ער איז אַלע מאָל אַ בעלן אויף אַ שטיקל תּורה. האָבן זיי אַרומגעשמועסט אַ פּאָר שווערע תּוספֿותן. מירלס חריפֿות האָט געמאַכט אַ שטאַרקן רושם, און סעמי האָט זיך ווידער געמוזט צוריקהאַלטן פֿון די אַלע נאַרישע שאלות, וואָס עס שטעלן אומוויסיקע פֿראַגעס בײַ פֿרויען וואָס קענען לערנען. נאָר ער האָט זיך עפּעס ניט געקענט אָפּרופֿן פֿון פֿענאָמען. און ניט סתּם אַ פֿענאָמען. סעמי האָט באַמערקט (ניט צום ערשטן מאָל אין שײַכות צום דאָזיקן מיידל) אַז איר אומפֿאָרמעלער אויפֿפֿיר האָט פֿאַרשטעלט אַן אײַזערנע ערנצקייט מכּוח אירע באַציִונגען צו די וויכטיקסטע ענינים פֿון לעבן. <br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"> <br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">מירל האָט זיך ווידער באַוויזן און זיך אַוועקגעזעצט אויף דער סאָפֿע מיט אַ גרויסן ספֿר, אַזוי גרויס ווי אַ ש"ס, וואָס זי האָט אַוועקגעלייגט אויף אַ דורכזיכטיקן טישל. זיי זײַנען ביידע געזעסן אויף דער סאָפֿע, ניט אָן אַ געוויסער אומגעלומפּערטקייט. כאָטש סעמי האָט אַוודאי פֿריִער אין זײַן קורץ לעבן געהאַט געלערנט מיט מיידלעך, איז אין יעדן פֿאַרגאַנגענעם פֿאַל געווען קלאָר ווי דער טאָג, ווער קליגער איז, ווער קען לערנען בעסער. אין דעם פֿאַל איז אים ניט געווען קלאָר, צי לשיטות מירל איז ער בכּוח צו לערנען תּורה בכלל, צי ער איז גאָר געווען נעבעך אַ טפֿלדיקע נאָכמאַכונג פֿון אַן אמתן ישיבֿה־בחור, ווי אַ סך גאָר פֿרומע ייִדן האַלטן, ער ווייסט אויף זיכער.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">סעמי האָט דעם ספֿר ניט דערקענט. האָט ער געפֿרעגט מירלען, וואָס זיי וועלן לערנען. „ס´איז אַ חסידישער ספֿר,“ האָט זיך מירל אָפּגערופֿן.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„וואָס עפּעס חסידות?“ האָט אַ פֿרעג געטאָן סעמי. ער האָט זיך געפֿילט באַליידיקט אויף אַן אומקלאָרן אופֿן, ווי איינער וואָס פֿאַרשטייט ניט אין וואָס עס באַשטייט דער באַליידיקונג. חסידות איז דאָך ניט דאָס זעטיקסטע פֿלייש פֿאַר אַן אמתן לערנער, אַפֿילו די חסידישע בחורים וואָס ער קען פֿון ר´ דודס ישיבֿה פֿאַרשטייען דאָס. אָבער ס´איז דאָך ניט זײַן אַרבעט צו קריטיקירן יעמעס סדר־לימוד, באַזונדערש אַ חסידה. ער האָט געמאַכט אַ בולבע, און עס האָט זיך אים פּלוצעם פֿאַרוואָלט, אַז אַ גרויסע גרוב זאָל זיך אויפֿעפֿענען אין דער ערד און אים אײַנשלינגען, ער זאָל זיך מער ניט פֿאַררעדן.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„איך ווייס באמת ניט פֿאַר וואָס,“ האָט מירל געענטפֿערט אַ פֿאַרטראַכטע. „ס´איז שוין פֿיל יאָרן וואָס כ´גיב זיך אָפּ כּמעט אין גאַנצן מיט גמרא. און באַלד ווי עס דאַכט זיך מיר, אַז כ´האָב געפֿונען עפּעס אַן אָנהאַלט, גליטש איך גראָד דעמאָלט ווידער אַראָפּ אין אַ וועלט וואָס דערקענט ניט אַז איך בין ניט איינע פֿון די קלוגע ייִדענעס וואָס ווילן זיך אַרויפֿאַרבעטן אין דער גוייִשער וועלט און מצליח זײַן לויט זייערע השׂגות. איך וויל זיך שאַפֿן אַ גמרא־קאָפּ. נאָר אַ מאָל בײַט זיך אין גאַנצן איבער מײַן צוגאַנג, עס קלאַפּט עפּעס ניט דאָס לייעניש, און ס´ווילט זיך אַרײַנוואָרפֿן אין עפּעס וואָס שמעקט מיט היימישע שיִעורים, און רביים וואָס קענען אַ ייִדיש האַרץ פּונקט אַזוי גוט ווי תּוספֿות אויפֿן ערשטן דף ברכות.“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">עס האָט סעמין פּלוצעם אַ בליץ געטאָן אין קאָפּ, דאָס זעלבע געפֿיל וואָס ער דערשפּירט, ווען ער כאַפּט אויף עפּעס אַ שווערן געדאַנק. אין דעם פֿאַל איז דאָס אָבער ניט קיין געדאַנק, נאָר גיכער אַן עמאָציע. סעמי האָט פֿריִער ניט געוווּסט אַז מע מעג זיך אפגעבן א חשבון וועגן אַן עמאָציע. און דער חוש איז געווען אַזאַ: דאָס דאָזיקע מיידל שאַפֿט אים אינטערעס. דאָס איז אַנדערש פֿון דער גופֿים־צוצי וואָס האָט זיך אים אים אָנגעצונדן ווען ער האָט זי געזען דאָס ערשטע מאָל. ס´איז געווען קלאָר, אַז דעם מיידלס שׂכל קען אים דערלאַנגען עפּעס, וואָס פֿעלט אים אַליין, נאָר כּדי דאָס צו דערגיין דאַרף ער זיך גוט באַקענען מיט איר. נאָר על־פּי הלכה, דאַכט זיך, און קיין מורה־היתּר איז זי ניט, ווײַזט אויס.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">זי האָט שוין געהאַט, דאַכט זיך, אויפֿגעהויבן די אויגן צו זײַן פּנים. „איז לאָמיר – אָנהייבן?“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„גוט,“ האָט ער אײַנגעשטימט, ניט־וויסנדיק, וואָס פֿאַר א תּורה מע וועט לערנען פֿון אַזאַ מין ספֿר. נאָר ער איז בפֿירוש אַ בעלן צו פּרוּוון, אַבי עס דערלאַנגט אים מער צײַט צו (פּרוּוון) פֿאַרשטיין וואָס טוט זיך בײַ יענעם מיידל אין האַרצן, לאַוו־דווקא אַקעגן אים, דאָס איז ניט זײַן כּיוון, נאָר וועגן איר אינערלעכן תּוכן. אין וואָס באַשטייט איר כּוח, וואָס מאַכט באמת אַ רושם אויף אַלץ און אַלעם וואָס זי רירט אָן.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">מע האָט אַדורכגעלאָזט די הקדמה – „מיר וועלן דאָס דעקן שפּעטער,“ האָט מירל מיט אַ סימפּאַטישער גלײַכגילטיקייט אויסגערופֿן – און זיך גלײַך אַ נעם געטאָן צום ערשטן פּרק. אין דאָזיקן פּרק איז געגאַנגען די רייד וועגן דער ראָלע פֿון רבין – ניט נאָר ייִראת־שמים און אַלע אַנדערע גוטע מידות, פֿאַרשטייט זיך. דאָס זײַנען די מידות פֿון סתּם אַ צדיק (כאָטש מע באַצייכנט טאַקע די רביים מיט יענעם טיטל, צדיק, האַלט מען אין דעם ספֿר אַז ס´איז פֿאַראַן אַ בולטער אונטערשייד צווישן די צוויי). נאָך דעם אָבער, וואָס מע האָט אויסגערעכנט די אַלע מידות וואָס זײַנען פּאַסיק פֿאַרן רבין, האָט זיך זיי ביידן געוואָרפֿן אין די אויגן אַ פּיקאַנטער טיטל. אין אַ פּערלדיקן כּתבֿ, וואָס האָט געשמעקט מיט גאָר אַלטע שיטות פֿון קראָקעווער צי ווילנער קלויזן. מיט די דאָזיקע ווערטער: „צדיק שלא חפץ בחסידים.“ דאָס הייסט, אַ צדיק, אַ רבי, וואָס וויל ניט קיין חסידים.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„דאָס איז אינטערעסאַנט,“ האָט סעמי אַ זאָג געטאָן. „נאָר וואָס איז די שײַכות צו דיר? פֿאַר וואָס האָט זיך דיר געגלוסט דאָס צו לערנען?“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„איך בין פּערזענלעך אינטערעסירט אין דעם ענין,“ האָט זיך אָפּגערופֿן מירל מיט אַ האַלב־אײַנגעהאַלטענעם שמייכל. „ס´איז דאָ ווער וואָס כ´וואָלט געוואָלט וויסן, צי ער וויל זײַן אַ רבי.“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„ווער קען דאָס זײַן?“ האָט זיך געפֿרעגט סעמי, און תּיכּף באַדאַנקט דעם אייבערשטן, אַז קיין חסיד איז ער ניט געבוירן אָדער געוואָרן. ער לערנט ניט בײַ קיינעם ניט, וואָס האָט חשק אויף רבישאַפֿט.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„לאָמיר פּשוט זאָגן, אַז ס´איז דאָ עמעצער וואָס כ´האַלט שטאַרק פֿון זײַן תּורה. קיין חסיד איז ער ניט. נאָר כ´לויף אַלע ווײַלע צו אים נאָך אַן עצה. ווי צו אַן אמתן רבין.“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„צי ווייסט דער רבֿ דײַנער, אַז דו האַלטסט אים פֿאַר אַ רבין?"<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„דו וואָלטסט געדאַרפֿט וויסן, היות דו לערנסט מיט אים געוויינטלעך.“ געווען אַן אָנצוהערעניש, הייסט עס, אַז סעמי ווייסט פֿון וועמען זי רעדט. נאָר בײַ זײַן לעבן קען ער זיך ניט דערמאָנען. אירע אויגן האָבן אים געחנדלט. בחייכון ווייסט ער ניט!<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">פּלוצעם האָט אים אין קאָפּ אַ בליץ געטאָן. ער וואָלט זיך געמעגט אַליין אויספּאַטשן. דאָס הייסט, אַז מירל פֿאַררעכנט ר´ דודן פֿאַר איר רבין! אוי, איז ער אַ גרויסער אידיאָט, וואָס דאָס איז אים פֿריִער ניט אײַנגעפֿאַלן. ס´איז אַזוי פּשוט. און . . . ווײַטער האָט ער זיך צערעדט צו מירל פּנים־אל־פּנים, שוין אַוועקגעלייגט דעם ספֿר אין אַ זײַט. (דער ספֿר קען זײַן אַן אינטערעסאַנטער, נאָר מילא.) „הייסט עס, אַז דו ביסט אַ חסידה פֿון ר´ דוד?“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„יאָ, כ´שטאָלציר זיך מיט דעם.“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„צי ווייסט ער, אַז דו ביסט זײַנס אַ חסידה?“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">„וואָס דאַרף ער וויסן?“ האָט זי צוריקגעשאָסן. „כ´האָב אים שוין געהאַט געזאָגט, אַז כ´שאַץ גאָר שטאַרק זײַן השפּעה אויף זײַן לעבן, און באַזונדערש דאָס, אַז ער האָט זיך אָנגענומען מײַן קריוודע פֿאַר מײַן טאַטן, וואָס גלייבט נאָך אַלץ ניט אַז אַ פֿרוי קען האָבן חשק צו לערנען.“<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">סעמי האָט ניט געקענט אידענטיפֿיצירן וואָס פֿאַר אַ געפֿיל האָט אים גראָד איצט אָנגעוואָרפֿן מירלס רייד. ער האָט באמת ניט געקענט לייגן זײַן פֿינגער דערויף, ווען פּלוצעם איז אים אײַנגעפֿאַלן: קינאה! ער איז מקנא מירלען פֿאַר אַזאַ נאָענטע באַציִונג מיט ר´ דודן. נאַריש, אַז אַזאַ תּורהדיקע באַציונג קען אַרויסרופֿן אַזאַ נעגאַטיווע עמאָציע.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span"><br /></span></div><div style="text-align: right;"><span class="Apple-style-span">סעמי האָט געדאַרפֿט לאָזן די נײַע ידיעה זיך אײַנזאַפּן אין שׂכל. דערווײַלע האָבן זיי זאַלבעצווייט געלערנט ווי מע וואָלט פֿריִער ניט געהאַט גערעדט – לשון־הרע? – אויף זייערן אַ בשותּפֿותדיקן רבֿ (אָדער – רבי?).</span><br /></div></span>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-11279439492857846682009-04-03T17:07:00.004-04:002009-04-03T17:10:29.292-04:00אָניאָגן מירלען<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">סעמי האָט געהאַט גענומען דאָס קאַרטל פֿון די צוויי מאָדנע ייִדן, צוגעזאָגט אַז ער וועט זיך מיט זיי באַלד שטעלן אין קאָנטאַקט. ער האָט נאָך אַלץ ניט געקענט פֿאַרשטיין פֿאַר וואָס מע וויל איצט לייגן דעם טראָפּ אויף קירובֿ, און פֿאַר וואָס ער וואָלט געווען דער ייִד וואָס זאָל דאָס אַדורכפֿירן. עפּעס האָט דאָס אַלץ אים אויסגעזען ניט־גלאַטיק, נאָר ער האָט ניט געקענט דערגיין פּונקט וואָס.<br /><br />ער איז אַרויס אויף דער גאַס. כאָטש ס´איז שוין געווען טונקען, היפּש שפּעטער ווי ער האָט געהאַט פּלאַנירט צו זײַן אויף דער דאָזיקער עקסקורסיע, האָט ער באַשלאָסן אַז ער וועט ניט צוריק אַהיים אָן זיך צוצוצילעווען צו מירל האַלבערשטאַם.<br /><br />האָסטו זיך נאָך אַ מאָל פֿאַרקאָכט אין אַ מיידל, אָדער אַ בחור? האָסט זיך אַ מאָל געפֿילט ווי די גאַנצע סבֿיבֿה רעדט צו דיר מיט איין קול, אויף איין לשון? אַפֿילו די מיאוסטע באַשעפֿענישן וואָס מע באַגעגנט אויף דער גאַס דערמאָנען אינעם ליכטיקן, טײַערן סדר־עולם וואָס האָט אַרויסגעלאָזט יענע פֿאַנטאַזיע. אַ וועלט וואָס רעכנט אַרײַן אַזאַ אין־סופֿיקע מאָס שיינקייט מוז דאָך אָנהאַלטן דעם בילאַנץ מיט אַ גלײַכער מאָס מיאוסקייט. נאָר דער אייבערשטער, וואָס אַז ער וויל, קען מאַכן שיסן אַ בעזעם. אויב דו ביסט אַזאַ מענטש וואָס האָט אַ טבֿע צו פֿאַרטראַכטן זיך אין די גרויסאַרטיקע פֿענאָמענען פֿון אוניווערס, פֿון פֿיזישן געזעץ, וועט דיר אײַנפֿאַלן – ווי וווּנדערלעך צופֿעליק איז דאָס, וואָס די גאַנצע סיסטעם פֿון אַלע אַטאָמען און פּלאַנעטן האָט דערפֿירט צו יענער, אָדער יענעם.<br /><br />דאָס איז ניט קיין ווילדע ראָמאַניסטישע מעדיאַציע. דאָס איז דאָס עצם לעבן. דאָס איז הרבֿ סאָלאָווייטשיקס „דער מענטש פֿון הלכה“, נוסח ליבשאַפֿט.<br /><br />בײַ סעמין האָט זיך נאָך געהאַלטן גאָר ווײַט פֿון אַזאַ מין משוגעת־לדבֿר־אחד, נאָר די סימנים האָבן זיך שוין געהאַט אַרויסגעוויזן. זײַן טבֿע איז שוין געווען פֿון פֿריִער צוגעגרייט פֿאַר אַזעלכע געגועים. אַנדערע פֿון זײַן מין – לערנער, הייסט עס – האָבן אַ גרעסערע מאָס זיצפֿלייש, קענען זיך פֿאַרנעמען מיט די ספֿרים. אַפֿילו ניט־לערנענדיקערהייט כאַפּן זיי דאָס אויסזען, עלעהיי זיי לערנען זיך. עס גייט אין אָנהאַלטן די ריכטיקע מינע, אַ פֿאַרטראַכטע, אַן אויסגערייניקטע פֿון מחשבֿות־זרות. אַז מע שטעלט זיך אויף און נעמט זיך אַ טעפּל קאַווע פֿון צווייטן עק זאַל, דאַרף דאַכטן די אַנדערע תּלמידים אַז ער איז נאָך פֿאַרטיפֿט אין דער סוגיא.<br />אַז עס פּרוּווט מיט דיר פֿאַרפֿירן אַ שמועס אַ בחור, וואָס דו ביסט ניט קיין בעלן צו רעדן מיט אים, מוז מען מאַכן „ע־ע־ע“ און „נו־נו“, כּאילו מע דאַוונט. און מע דאַרף אָנווײַזן אויפֿן ש"ס מיט אַ טײַטלענדיקן פֿינגער.<br /><br />סעמי איז אַלע מאָל געווען אַנדערש. ער האָט פּשוט ניט געקענט אײַנזיצן, און דאָס איז אַ טבֿע וואָס ער האָט שוין פֿון לאַנג. ער טענהט ניט נאָר מיט זײַן חבֿרותא נאָר אויך מיט דער וואַנט און מיט יעדן וואָס האָט דעם שלימזל פֿון אַדורכגיין זיך אין בית־מדרש בשעת סעמי פּרוּווט אויסטענהן אַ סוגיא. אַפֿילו ווען ער האָט ניט וווּהין צו גיין איז ער אַ גייער. מע וואָלט געקעננט זאָגן אויף אים, אַז ער איז די סאַמע פֿאַרקערפּערונג פֿון דעם אייביקן, וואַנדערנדיקן ייִד, מיט דער טאָרבע אויף די פּלייצעס און דעם וואַנדערשטעקן אין דער האַנט, כּסדר אין וועג צו אַ נײַעם גלות, וווּ די אויגן טראָגן, וווּ נאַטשאַלסטווע אָדער מלכות לאָזט. אויב אַזוי איז גאַנץ מאָדנע, וואָס סעמי האָט זיך ניט געפֿילט ווי קיין פֿאַרוואָגלטער. אויפֿגעהאָדעוועט זיך האָט ער ניט אין סיבירער פֿאַרשיקונג, ניט אין ציונדיקער בענקשאַפֿט, נאָר אין דער זיכערקייט און גשמיותדיקן בטחון פֿון אַמעריקאַנער פֿירשטאָטערײַ. פֿון קינדווײַז אָן האָט מען מיט אים אײַנגעחזרט אַז קיין שלעסער טאָר מען ניט בויען אין הימל, ווײַל (מע ציט ווײַטער דעם מעטאַפֿאָר) זיי קערן אײַנפֿאַלן און חלילה אונטערקראַכן בײַ פֿאַרבײַגייער אין קאָפּ אַרײַן. בײַ דער גאָר פֿרומער קהילה האָט ער געפֿונען וועמען וואָס האָט זיך ניט געשעמט מיט קיין קנאָיִשקייט, וואָס האָט זיכער אַרײַנגעטראָטן אין אַן אייגן־אויסגעמאָלטער וועלט.<br /><br />עס האָט אים גענומען אַ פּאָר יאָר צו קומען צו זיך נאָכן ערשטן פֿונדאַמענטאַליסטישן שאָק, אײַנצוזען אַז ער איז ניט אַזאַ ייִד. אין מאָדערן־אָרטאָדאָקסטישער ישיבֿה, האָט זיך אים געדאַכט, האָט ער סוף־כּל־סוף געפֿונען דאָס אָרט.<br /><br />גייענדיקערהייט אויף די גאָר פֿרומע גאַסן האָט מען אָבער קיין צײַט ניט אויף זיכרונות פֿון די קינדער־יאָרן און געדעכענישן וועגן זײַנע רעליגיעזע אַנטוויקלונגען. ס´איז געווען, ווי געזאָגט, אין אַ זונטיק אויף דער נאַכט, און כאָטש עס האָבן זיך שוין אײַנגעשרומפּן די ריזלדיקע שטראָמען קונים, וואָס האָבן זיך געלאָזט אַהער אין די פֿרימאָרגנדיקע שעהען נאָך כּלערליי סחורה (פּיצע, פֿאַלאַפֿעל־און־שואַרמאַ, בייבי־קליידער, שייטלען, טייפּס, און וואָס ניט?), האָבן זיך נאָך געפֿונען אויף די באַביימערטע גאַסן משפּחות מיט קינדער, ייִשיבֿה־בחורים, אַלטע טויבע ייִדן מיט וואַקלנדיקע טריט, און צענערלינגען, מיידלעך וואָס האָבן זיך ווי ניט איז אַרויסגעדרייט פֿון די משפּחהדיקע אויגן און לאַפּעס, און געלאָזט זיך אויף די היימישע וועגן צו זען וואָס מע קען זען.<br /><br />אוי וויי. פֿאַר וואָס מאַכט חוזק פֿון אים דער אייבערשטער? פֿאַר וואָס שפּילט מען זיך מיט אים דאָרט אויבן ווי אַ קעצל מיט אַ מײַזל אין עפּעס אַ מין חסידישער מעשׂה וועגן הכּובֿש את יצרו? נאָר אין דער דאָזיקער, איצטיקער, פֿאַרדרייטער וועלט, וווּ ער דאַרף וווינען בלית־ברירה, וואָלט אַזוינס געטראָפֿן. וואָס „אַזוינס“? גיט כאָטש אַ קוק און זעט וואָס סעמי האָן דערבליקט, זיך ווילגנדיק אויפֿן גאַס צו זײַנע ניט־גלייבנדיקע אויגן? יאָ, באמת – יעדער קענער פֿון קלאַסישן ייִדישן נאַראַטיוו ווייסט פֿאַר וואָס עס האָט זיך אים געוואָרפֿן גלײַך אין די אויגן אַרײַן דער בלאַסער־ליכטיקער געשטאַלט פֿון מירל.<br /><br />קען זײַן, אַז מע וועט ניט גלײבן אַז סעמי האָט זיך גלאַט על־פּי צופֿאַל אַרײַנגעפֿאָרן טאַקע אין יענעם מיידל, וואָס ער איז אַרויס קיין ברוקלין כּדי צו זוכן. אַפֿילו צו איר אַהיים איז ער ניט געגאַנגען זוכן. איז ווי אַזוי איז זי אַזוי אונטערגעקומען, פּונקט ווי אַן אָרעמאַן פּאָיאַוועט זיך פֿאַר אַ צדיק אין וועג, ווידער אין איינעם פֿון יענע מעשׂיות?<br /><br />איז אַזוי. מירלען איז נימאס געוואָרן איר גאַנצע סבֿיבֿה. דערפֿאַר איז זי תּחילת געגאַנגען זיצן בײַ אַ רבֿ, אַ גאָר פֿרומער נאָר אין אַנדערע אַספּעקטן אַ ליבעראַלער (בפֿרט אין הילכות נשים), וואָס האָט דווקא געלערנט מיט פֿרויען דעם גאַנצן דרך־הלימוד וואָס מע געפֿינט בײַ ישיבֿה. אין דער וועסט־סײַד, ליבעראַלער סבֿיבֿה וואָלט ניט געווען קיין חידוש – נאָר דאָ? פֿאַר וואָס? פֿאַר וואָס האָט זיך דער רבֿ אַזוי אײַנגעשטעלט?<br /><br />זי האָט אים אַ מאָל געפֿרעגט, און דער ענטפֿער איז געווען, אַז אים זײַנען שוין נימאס די בחורים. „זיי האָבן אַלע די זעלבע שאלות,“ האָט דער רבֿ געזאָגט. „זיי לייענען אַלע די זעלבע ספֿרים ווײַל זיי לערנען זיך אין די זעלבע ישיבֿות און נאָך דעם קומען זיי צו מיר נאָך אַ ביסל טוטאָרינג, אויב זיי דאַרפֿן. די מיידלעך וואָס לערנען זיך בײַ מיר האָבן אַלע אַנדערע איבערלעבונגען. זיי זײַנען ניט פֿון זעלבן טייג געקנאָטן. געקנאָטן זײַנען זיי ניט, בדרך־כּלל, ווײַל קיינער האָט זיך ניט באַמיט זיי צו קנעטן.“<br /><br />זיי זײַנען גוואַלדיק גוט אויסגעקומען צוזאַמען ווי אַ חבֿרותא, נאָר דער רבֿ, אַן אַלמן, האָט גענומען וואַרפֿן אייגעלעך אויף זײַן תּלמידה. זי האָט געזען, ווי ער האָט מורא פֿאַר זיך אַליין. נאָך דעם ווי ער זאָגט זיך צו איר אַרויס, מיט אַ שאָדלאָזער באַמערקונג וועגן איר הײַנטיקן אויסזען אָדער איר צופֿרידענער מינע (איר פּנים איז אַלע מאָל געווען אַ צעשמייכלטס בשעת זי האָט געלערנט תּורה), האָט ער אויף גיך פֿאַרקרימט דאָס פּנים, און דערנאָך אַ לויף טאָן גלײַך אַוועק אין וואַשצימער, וווּ ער האָט זיך באַהאַלטן פֿעליקע דרײַ־פֿערטל שעה, ביז מירל (זיך שלײַכנדיק לעבן דער טיר פֿון מענער־צימער אין בית־המידרש, מע זאָל זי חלילה ניט זען) האָט צו אים אַרײַנגעשריגן:<br /><br />„רבי, קומט אַרויס! אַלץ איז גוט! אַלץ איז גוט!" זי האָט כּמעט ווי צעוויינט זיך, אַזוי נערוועז איז זי געווען צוליבן געדאַנק, אַז זי האָט אויף וואָסער ניט איז אופֿן געבראַכט דעם רבֿ, דעם גאון און צדיק, צו הורהורים נאָך איר. פֿון יענער זײַט טיר האָט זיך דערהערט נאָר אַ פֿאַרדומפּענעם מורמלעניש. עפּעס אַ טומל האָט זיך געהערט אין זאַל פֿון בית־מדרש; דאַכט זיך, אַז אַ חבֿרה יונגע־לײַט איז געקומען זוכן זייער רבין. ער האָט קיינעם ניט געזאָגט אַז מיט איר לערנט ער זיך?<br /><br />אין יענעם טאָג איז מירל אַרויס פֿון יענער פֿאַרדרייטער סיטואַציע. אַ גוטן טאָג מיט דער קאַפּאָטע. פֿאַרשטייט זיך, אַז זי האָט געמאַכט אַן אָנשטעל פֿאַר טאַטע־מאַמע אַז זי לערנט ניט. ניט וואָס זי האָט מורא פֿאַר די מאַכינאַציעס וואָס מע וואָלט איר געקענט לייגן אין וועג ווי שטרויכלשטיינער. זי האָט זיך באַהאַלטן אין צימער און געלערנט ביז אין ווײַסער נאַכט אַרײַן. און ווען טאַטע־מאַמע האָבן איר גענומען רעדן שידוכים, זײַנען איר אָנגעשטאַנען נאָר די בחורים די שאַרפֿע קעפּ, וואָס האָבן אַוועקגעמאַכט די נײַסטע ספֿרים און די הייסטע רבנים ווײַל זיי זײַנען, ווייסט יעדער, אַלע נאַראָנים, פֿאַרריסענע סמאַרקעס. ווען די בחורים האָבן מיט איר אויפֿגעהערט רעדן אין לערנען און זײַנען אַריבער אויף די טעמע תּנאָים, האָט זי אין מיטן דערינען פֿאַרלוירן דעם אינטערעס. ניט צוליב דעם וואָס זי וויל ניט קיין מאַן – קיין לעזביאַנקע איז זי ניט – נאָר קיין מאַן פֿון דען מין וויל זי ניט. אַפֿילו די גרויסער לערנערס האָבן איר עפּעס ניט געשמעקט.<br /><br />דאָרטן אין גאַס, אין האַרמידער פֿון אײַנקויפֿנדיקע היימישע ייִדן, זײַנען זיי געשטאַנען זאַלבעצווייט, און געשמועסט אויף אַזאַ געשמאַקן אופֿן, אַז סעמי האָט געמעגט שווערן אַז די פֿייגל – וואָס מע באַמערקט ניט אין יענעם געגנט – זינגען שירה אין די ביימער. און אַז אַ הילכער־וואַגאָן פֿאָרט זיך אַדורך אויף דער גאַס און טראַנסמיטירט הויך, יעדער ווינקל זאָל דערפֿון צעקלונגען ווערן, לויבגעזאַנגען וועגן מירל און איר האָפֿערדיקע אומאָפּהענגיקייט. דאָס אַלץ קען אויסזען מאָדנע, אַפֿילו לעכערלעך, נאָר אָט איז עס. ער איז געפֿאַנגען פֿון די ראַיות פֿון די אייגענע חושים.<br /><br />שמועסנדיק דאָרט אויף דער גאַס אַזוי געשמאַק, האָט מירל אַנטדעקט די קוויטשיקייט פֿון איר קול ווי אַזאַ מין דין־דינער מכשיר וואָס קען צעשנײַדן אַ בריליאַנט און קען זיך אַליין שלײַפֿן נאָר אין אַ געטאָקטן שטאַנג שטאָל.<br /><br />צווישן די פֿאַרבײַגייערס אויף דער עוועניו איז געשטאַנען מירל ווי אַ וויזיע אין אַ שוואַרץ־אויף־ווײַסן שטילן פֿילם, בשעת אַ פֿאַרשטעלטער פּיאַניסט באַמיט זיך צוצופּאַסן, אויף טראַף, זײַנע טענער צו די עקראַנישע באַוועגונגען. סעמי האָט צו זיך אַליין, אין אייגענעם דמיון, געריבן די אויגן עלעהיי מע פּרוּווט דערגיין, צי אַ עפּעס איז אַ חלום צי וואָר.<br /><br />סעמי האָט נאָך אַלץ געוואָלט פֿאַרפּינקטלעכן, אין וואָס ס´איז געגאַנגען איר פֿאַרבינדונג צו ר´ דודן. „ווי אַזוי האָסט זיך געפֿונען אין יענעם בית־מידרש, וווּ איך בין געווען? ס´איז מיר געווען אַ גרויסער חידוש דאָרט צו זען אַזאַ מיידל ווי דו.“<br /><br />דאַכט זיך, אַז מירלען איז ניט אַזוי ניחא די דאָזיקע באַשרײַבונג. זי האָט פֿאַרקרימט דאָס פּנים און געזאָגט, ברוגזלעך, „וואָס איז, איך האָב אויף דער וועלט קיין אָרט ניט? אויף די דאָזיקע גאסן, וווּ כ´וואָלט באמת ניט געוואָלט מע זאָל מיך כאַפּן רעדן מיט דיר, בין איך מער ניט קיין היימישער, און דאָרטן, בײַ אײַך, בײַ די מאָדערנע, חידושט מען זיך אַז אַ היימישע פֿרוי ווי איך באַווײַזט זיך אין בית־מידרש. וואָס טוט מען?“<br /><br />סעמי האָט זיך געפּרוּווט פֿאַרענטפֿערן, נאָר מירל האָט אַוועקגעמאַכט זײַן פּרוּוו. „גאָרניט. נאָך גענוג צײַט זיך מוטשען מיט מענטשן וואָס פֿאַרשטייען ניט, גייט שוין ניט אָן בכלל וואָס יענער מיינט און וואָס יענער טוט. קען זײַן, אַז יענער איז גאָר דער שׂונא.“<br /><br />וואָס מער מירל האָט גערעדט, אַלץ שטאַרקער איז געוואָרן איר פֿריִער באַשיידן און נידעריק קול, ביז זי האָט כּמעט געשפּיִגן פֿײַער מיט די לעצטע ווערטער. פֿריִער האָט זי אַראָפּגעבויגם דעם קאָפּ, כּלומרשט צניעותדיק – איצט האָט זי זיך שוין אויסגעגלײַכט און אויסגעקוקט ווי אַן אינעווייניקסטער פֿונק האָט באַלעבט יעדן זאָג אירן.<br /><br />סעם איז געווען נײַגעריק צו וויסן. „איז – דו האָסט זיך סוף־כּל־סוף דערשלאָגן צו ר´ דודן. ווי אַזוי איז דאָס געשען? ווי אַזוי האָסטו זיך דערווּוסט, אַז אַזאַ מאָדערנער איז פֿאַר דיר?“<br /><br />דאַכט זיך, אַז סעמי האָט זיך שוין ווידער פֿאַררעדט מיט פּונקט דער פֿאַלשער זאַך. מירל האָט זיך ווידער, נאָר דאָס מאָל אפֿשר כּלומרשט, און פֿרײַנדלעך, זיך אָנגעבייזערט אויף אים. „ווידער פֿאַרשטייסטו ניט, אַז די וועלט קען מען ניט אַזוי ריין און שיין צעטיילן צווישן דײַן וועלט און מײַן וועלט. מיר זײַנען דאָך אַלע ייִד! ישראל ואורײַתא חד הוא! מיר האָבן דאָך איין תּורה! ווי אַזוי קען מען ניט הערן פֿון אַ גרויסן תּלמיד־חכם פֿון ר´ דוד! כ´בין אַפֿילו געווען אַ פּאָר מאָל אויף זײַנע שיִעורים, כאָטש געזאָגט האָב איך אַוודאי טאַטע־מאַמע אַז כ´גיי אַרויסהעלפֿן אויף תּומכי שבת.“<br /><br />„יאָ, נאָר געוויינטלעך גייט ניט אַ גאָר פֿרום מיידל זיך צו זען פּנים־אל־פּנים מיט אַ רבֿ.“<br /><br />„איז אפֿשר זאָלסט איבערטראַכטן דײַנע אָננעמענישן,“ האָט זי אָפּגעכאַפּט, און אַוועקגעשפּאַנט אַ ברוגזע. סעמי האָט ניט געוווּסט וואָס צו טאָן, איז ער זי נאָכגעגאַנגען. זײַנען זיי געגאַנגען און געגאַנגען גאַס־אויס און גאַס־אײַן. ס´איז שוין געווען רעכט טונקל. די קליינע פֿרומע הײַזער האָבן אָפּגעטראָטן דעם לאַנדשאַפֿט שמוציקע גאַראַזשן מיט האַלב־צענומענע אויטאָס וואָס וואַלגערן זיך אין סאַזשלקעס מאָטאָראייל, ווי גוססדיקע קערפּער אויפֿן אָפּעריר־טיש אונטערן סקאַלפּעל. די אויפֿשריפֿטן האָבן אָבער און ווידער געביטן זייערע לשונות – פֿון ענגליש אויף ייִדיש אויף ייִדיש־מיט־לשון־קודש און צוריק, דערנאָך אויף די שפּיניקע סימנים פֿון כינעזיש, וואָס יעדער אות איז אַ מחשבֿה, ווידער צוריק צו די לאַטײַנישע אותיות פֿון וויעטנאַמעזיש, וואָס יענץ פֿאָלק פֿלעג אויך שרײַבן אויף מחשבֿה־שריפֿט ביז די אימפּעריעס האָבן דערפֿון געמאַכט אַ תּל, אָדער פּשוט אַלץ פֿאַרדרייט מיט די כאַפּערישע לאַפּעס זייערע.<br /><br />כּסדר, בשעת זייער פֿאַרגיכערטן, אומגעריכטן חבֿרותא־שפּאַציר (אָדער, גיכער, געלויף, ווײַל זיי האָבן זיך גאַנץ געשווינד גערירט, אָדער צוליב מירלס אומגעדולד אָדער צוליב איר נערוועזקייט, מע זאָל זי כאַפּן זאַלבעצווייט מיט אַ בחור), האָבן זיך געוואָרפֿן אין די אויגן די ווײַסע חבֿרה – רעשיקע כאָפּטעס קינדער, פֿון כּסדר זיך־בײַטנדיקע קאָלירן, ווי להבֿדיל די ניט־באַלעבטע שילדן וווּ איין שפּראַך האָט אָפּגעלעבט אירע בלאָקן, אירע געגנטן פֿון בשׂר־ודמס, און דערנאָך אָפּגעטראָטן דעם שטח אַ צווייטער. (ווער וואָלט גענומען די מי צו דערקלערן צו די דאָזיקע שפּראַכן, אַז באַלד וועלן זיי אָפּטרעטן דעם וועג אַנדערע לשונות בכלל, ווײַל אימיגראַנטן לאָזן אָפּ די ווערטער מיט וואָס זיי האָבן זיך אַרויסגעזאָגט אין ליידן און אין פֿריידן גלײַך.<br /><br />עס האָט זיך גרינג אָנגעזען דער אונטערשייד צווישן די קינדער־אימיגראַנטן און די הי־געבוירענע. די אימיגראַנטן־קינדער האָבן זיך געזען לעבן זייערע קרובֿים, טאַטע־מאַמעס וואָס שרײַען און שטערן. די הי־געבוירענע, ווידער, די שוין אויסגערייכערטע ליולקעס, שפּילן זיך אַליין, ריכטן אָפּ גלות ווײַט פֿון די היימישע גאַסן, פֿאָרשן אויס וווּ די אויגן טראָגן.<br /><br />דערווײַלע האָט סעמי ווײַטער געפּרוּווט אָניאָגן מירלען. כאָטש זי האָט אים, דאַכט זיך, ניט בכּיוון איבערגעלאָזט פֿון הינטן, נאָר סתּם פֿאָרויסגעשפּאַנט מיט גיכע טריט.<br /><br />„מיר גייען צו דיר אַהיים?“ האָט סעמי אַ רוף געטאָן מער ווייניקער אין מירלס ריכטונג.<br /><br />„דאָס וואָלט געווען איין ברירה,“ האָט זיך מירל אָנגערופֿן, „נאָר דאָס איז ניט וואָס מיר טוען איצט. מיר גייען צו מײַן צווייטער היים.“<br /><br />„איך האָב ניט געוווּסט אַז דו האָסט אַן אייגענע היים!“ האָט זיך פֿאַרחידושט סעמי. „כ´האָב אַלע מאָל געמיינט, אַז דו וווינסט אַלץ מיט טאַטע־מאַמע.“<br /><br />„איך וואָלט דאָס געוואָלט טאָן,“ האָט מירל געזאָגט. „נאָר איך קען בײַ זיי בלײַבן נאָר אַ מאָל יעדער פּאָר חדשים. אַנדערש גיי איך אַראָפּ פֿון זינען.“<br /></span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-54936641938650965672009-01-18T22:44:00.001-05:002009-01-18T22:49:46.990-05:00„גאָאָאָאָר–ניט!“<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">ווען משה האָט גערופֿן דעם איינציקן נומער וואָס ער האָט פֿאַר קלמן, האָט געזאָגט דער וואָס האָט זיך געמאָלדן, „כ´ווייס ניט וואָס איז מיט אים געווען. נאָר כ´האָב אַ נומער וואָס ער האָט געלאָזט.“<br /><br />קלמן, האָט ער זיך דערוווּסט דורך אַ פּאָר פֿאַרשעמענדיקע גרײַזן, רופֿט זיך איצט קעווין. ער וווינט אין מאַנהעטן און פֿאַרדינט נישקשה ווי אַ שרײַבער פֿון פֿילם־רעצענזיעס פֿאַר אַן אַלטערנאַטיוון וואָכנבלאַט. ער האָט זיך צעלאַכט ווען משה האָט אים דערמאָנט אין זײַן פֿריִערדיקער פּערזענלעכקייט. „אוי, וויי, כ´בין געווען אַזאַ עקצענטרישער יונגער־מאַן!" ער רעדט אַ פֿליסיקן, פֿיפֿיקן ענגליש, ווי אַ קאַר־פֿאַרקויפֿער אָדער אַ שלאַנג אין איינעם פֿון די דיסני־מוּוויס. „יאָ, כ´האָב געהאַט אַזוי פֿיל ביכער – געדענקסט? – און כ´האָב געהאַט אַזוי פֿיל ריזיקע חלומות. ווייסט וואָס איז געוואָרן פֿון זיי?“<br /><br />משה האָט ניט געוווּסט. „וואָס, אייגנטלעך?“<br /><br />קלמן האָט זיך ווידער צעלאַכט. „גאָאָאָאָר–ניט!“ כאָטש זיי האָבן נאָר גערעדט טעלעפֿאָניש, האָט משהן זיך געדאַכט, אַז קלמנס צורה נעמט אָן אַן ערנצט אויסזען. „ניין – חכמות אין אַ זײַט, בין איך גוואַלדיק צופֿרידן וואָס כ´בין אַרויס פֿון יענעם געטאָ. מײַנע חלומות האָב איך גאָר געקענט אָפּראַטעווען, וואָס וואָלט דאָך ניט געווען דער פֿאַל ווען איך געפֿין זיך נאָך הינטער יענע מויערן – דו פֿאַרשטייסט? מאַך פּליטה בשעת ס´איז דיר נאָך אַלץ מעגלעך!“<br /><br />ווײַזט אויס, האָט משה זיך פֿאָרגעשטעלט ניט אָן אַ היפּש ביסל אַנטוישונג, אַז קלמן געדענקט שוין ניט, נאָך אַ פּאָר מינוט שמועסן, די סיבה פֿון משהס קלונג. ניט ער וויל עצות וועגן אַרויס/ניט אַרויס פֿון דער גאָר פֿרומער וועלט, ניט ער וויל הערן לויבווערטער אָדער טענות וועגן „דעם דרויסנדיקן לעבן“ (קלמן האָט זיך שוין באַגלאָגט אויף די מיידלעך די דרויסנדיקע – איבערקלײַבער! מע וויל ניט קיין סחורה וואָס איז ניט די סאַמע פֿרישטע און בעסטע! אויב בײַ דיר שוין אַ קליינע חסרון, אַ פֿעלער, פֿאָרגעט איט!). ער וויל באַקומען פּראַקטישע עצות וועגן דעם, ווי אַזוי זיך צו געבן אַן עצה צווישן די שטרענגע עקאָנאָמישע רעאַליטעטן פֿון דער דרויסנדיקע וועלט, וואָס ער באַווײַזט נאָך ניט – נאָך דרײַ לאַנגע יאָר! – זיי צו באַהערשן. נאָר קלמן האָט אים גאָרניט געקענט צופֿרידן שטעלן. ער האָט ניט געוואָלט מעשׂיות, נאָר עצות.<br /><br />ווידער האָט ער זיך דערמאָנט אין יואלשין. יואלשי איז ניט איינער פֿון די פֿאַרפֿאָרענע ייִדן. ער איז אייביק צוגעפֿעסטיקט צום דרך־הישר: זײַן באַליבסטער זאָג איז געווען „אַז גאָט וועט געבן“. ער האָט אָבער שטענדיק און אָפֿן גערעדט וועגן זײַנע אינעווייניקסטע ראַנגלענישן מיטן דבֿר־אַחר, זײַנע זאָרגענישן וועגן זײַן מקטני אמונה. ער איז איינער וואָס איז אַלע מאָל געווען גרייט צוצושטעלן אַן עצה, און אַפֿילו אַ פּלייצע, לטובֿת פֿאַרצווייפֿלטע בחורים. מע האָט געזאָגט אויף אים, אַז ער האָט צוריק אַרויפֿגעפֿירט אויפֿן דרך אַ סך כּמעט פֿאַרפֿאָרענע בחורים. <br /><br />און אפֿשר, האָט זיך פֿאָרגעשטעלט דער וואָס אַ מאָל פֿרוסטרירטער משה, קען ער העלפֿן אויך מיך? אַוודאי וועט זײַן גאַנץ נודנע צו רעדן מיט אים, ער וועט מיך וועלן צוריקפֿירן אויפֿן דרך און פֿאַרדינען וואָס מער „פּונקטן“ בײַם אייבערשטן, נאָר אַ ברירה האָב איך? איך דאַרף צוקומען אַפֿילו צו די לאַסקעס פֿון אַ גרויסן צדיק ווי יואלשי. לאָמיר זען וואָס טרעפֿט זיך ווען כ´הייב אויף דעם טעלעפֿאָן אים צו קלינגען, האָט משה זיך אַ פֿרעג געטאָן. צי וועט מיר די האַנט אָפּגעדאַרט ווערן? <br /><br />ער האָט אַזוי געטאָן און גאָרניט געשפּירט קיין דאַרעניש אָדער קוואַרעניש אין דער האַנט. האָט ער ווײַטער אָפּגעדריקט דעם נומער און געקלונען צו אים. אין דער סאַמע רגע ווען ער האָט געהערט דעם „העלאָ?“, האָט אים צוריקגעבראַכט צו די ישיבֿה־יאָרן, ווען הייסע מחלוקתן האָבן זיך מאָמענטאַל צעקאָכט ניט איבער פּשט אין תּספֿות אָדער אַ קנייטש פֿון ר´ עקיבֿא אייגר, נאָר וועגן דעם, אַז אַ בחור האָט ניט אויפֿגעראַמט נאָך זיך אין וואַשצימער. יואלשי, אויף וויפֿל ער איז דער מוסטער פֿון אַ קנאָי, האָט ער אַלע מאָל גערעדט צו דער זאַך, ניט וועגן פּערזענלעכע זײַטיק ענינים וואָס האָבן באמת פֿאַרסאַמט דעם ברוקלינער אַסטאָספֿער. אַז ער שטעלט זיך שוין פֿאָר יענע יאָרן, האַלט משה אָט־אָט בײַם אויספֿיר אַז ניט די עקסטרעמע פֿרומקייט איז די פּראָלבעם, נאָר די קאָמפּלעקסן און אומאָרנטלעכקייט פֿון די גאָר פֿרומע ייִדן. גאָט אין זײַן משפּט איז גערעכט, די בשׂר־ודמס אָבער זײַנען אַן אַנדער מעשׂה.<br /><br />נאָר ער האָט זיך ניט געקענט לאַנג אָפּגעבן מיט זײַן וואָר־חלומות, ווײַל יואלשי האָט זיך געמאָלדן אויפֿן טעלעפֿאָן.<br /><br />„ווער קאָלט?“<br /><br />„דאָס רעדט משה.“ <br /><br />„משה?“ דאַכט זיך אַז יואלשי האָט זיך עפּעס ניט דערמאָנט אין קיין ייִד מיט אַזאַ נאָמען. נאָר אַ פּאָר סעקונדעס האָבן דאַכט זיך פֿאַרריכט זײַן זכּרון. „אַ, משה! וואָס מאַכט איר עפּעס?“<br /><br />„אַ דאַנק,“ האָט משה געזאָגט, בשקר. ער ווייסט דאָך וואָס ער דאַרף, נאָר ער קען זיך ניט ברענגען דאָס צו זאָגן אָפֿן. <br /><br />„איר זײַט שוין ווידער שומר־מיצוות? אַוודאי ניט, ווײַל אין דעם פֿאַל וואָלט איר מיך געזען פּערזענלעך, וואָלט איר מיך ניט געדאַרפֿט קלינגען.“ משה האָט זיך ווידער דערמאָנט, ניט צום ערשטן מאָל, אין דעם ייִדס קלוגשאַפֿט, אָדער לכל־הפּחות זײַן עזות־פּנים. פֿאַר וואָס האָט יעדער ייִד אין דער דאָזיקער קהילה זיך מורה־היתּר געווען זיך נאָכצופֿרעגן אויף יענערס ייִדישקייט. כּל ישׂראל ערבֿים, זאָגט די וועלט. זאָגט משה: הייסט עס, אז יעדער מעג אַרײַנשטעקן די נאָז צו יענעם אין טאָפּ אַרײַן. <br /><br />משה האָט אונטערגעמורמלט עפּעס אַ הסכּמה צו יואלשיס אָננעמעניש. זיי האָבן פֿאַרפֿירט אַ שמועס און אַרומגערעדט די לעצטע נײַעס פֿון דער קהילה – די אָנגייענדיקע מחלוקת וועגן דעם רבינס זין, און ווער וועט זײַן דער יורש פֿון רבנות; די אַלץ העכערע דירות־פּרײַזן; די אינוואַזיע פֿון די „טמאנע גוייִם“ וואָס ציִען זיך לעצטנס אַרײַן אין דעם געגנט. די איראָניע, וואָס משה איז אין גײַסט און אויפֿפֿיר שוין געוואָרן טאַקע איינער פֿון די „אַרטיסטן“, איז געדיכט געהאַנגען איבערן גאַנצן שמועס.<br /><br />אין מיטן דערינען האָט יואלשי, עלעהיי ער האָט געכאַפּט אַז משה וויל וואָס ווײַטער פּטור ווערן פֿון אומגעלומפּערטן שמועס, פֿאַרקערעוועט די רייד אין אַן אַנדער ריכטונג. „איך ווייס פֿון אַן אָרגאַניזאַציע וואָס וואָלט זיך גאָר געפֿרייט צו הערן, אַז אַ בחור ווי דו זוכט אַרבעט.“<br /><br />„כ´זוך מער ניט קיין שפּילן,“ האָט זיך משה מידערהייט אָנגערופֿן. „זאָג מיר וואָס מע דאַרף און ווי אַזוי מע קען זיי געפֿינען.“<br /><br />„דאָס איז אַן אָרגאַניזאַציע פֿון סאָציאַלער אַרבעט. עס שאַפֿט הילף פֿאַר ייִדן וואָס קענען זי ניט געפֿינען בפֿרהסיא, און מוזן זיך אַן עצה געבן מחוץ די מויערן פֿון דער סיסטעם.“<br /><br />„דאָס קלינגט צו סענטימענטאַל פֿאַר מיר,“ האָט משה געזאָגט, ניט וועלנדיק אַוועקמאַכן קיין ערנצטן אָנבאָט, נאָר אויך ניט זיך דערנידעריקן צום ניוואָ פֿון סאָציאָלער אַרבעט, וואָס ס´איז אים קיין מאָל ניט געווען צום האַרצן. <br /><br />„פֿאָרט מיט מיט מיר אין איינעם פֿון די טעג. אַ מאָל דערלויב איך זיך טאָן אַ ביסל חסד, שאָקל זיך אָפּ פֿון ש"ס מיט פּוסקים און פֿאָר מיט אַ סקולבאָס פֿון וויליאַמסבורג קיין באָראָ־פּאַרק און צוריק. דו וועסט זיכער הנאָה האָבן.“ <br /><br />אינטערעסאַנט, האָט משה זיך אַ טראַכט געטאָן. יואלשי איז בשעת זײַנע ישיבֿה־יאָרן געווען אַזוי פֿאַרטאָן אין לערנען, ממש זיך ניט געקענט אָפּרײַסן פֿון ש"ס, כאָטש פֿאַרשטאַנד האָט ער זיכער געהאַט פֿאַר די וואָס האָבן זיך אַרומגעטראָגן אַ ביסל אַן אַנדער קוקווינקל. פּלוצעם, אין מיטן דערינען – און אפֿשר ניט, אפֿשר נאָך יאָרן לאַנג פֿון אַנטוויקלונג און פּערזענלעכן דין־חשבון – איז ער געוואָרן אַ בעל־חסד. פֿאַר וואָס און פֿאַר ווען? וואָס פֿאַר אַ מין אָרגאַניזאַציע וואָלט אַרויסגערופֿן אַזאַ מין אינערלעכע ענדערונג?<br /><br />„וואָס טוט מען אין אַזאַ אָרגאַניזאַציע? וואָס איז דער ציל?“<br /><br />יואלשי האָט שוין אַרויסגעוויזן אַ ביסל אומגעדולד. „דאָס האָב איך דיר שוין געזאָגט. מיר פּרוּוון אַרויסראַטעווען יחידים וואָס האָבן פֿאַרבלאָנזשעט, כּדי זיי זאָל בלײַבן אויפֿן ריכטיקן דרך.“<br /><br />„וואָס איז דער שׂכל, איך זאָל איך באַטייליקן אין אַזאַ זאַך? כ´בין שוין ריכטיק קאַליע געוואָרן!“ משה האָט זיך צעלאַכט. „אפֿשר וויל מען, איך זאָל דינען ווי אַ בײַשפּיל פֿון וואָס מע טאָר ניט טאָן?“<br /><br />„דו מיינסט אַז דײַן צוגאַנג איז דער איינציקער וואָס קען דערקלערן דײַנע דערפֿאַרונגען? איך וועל דיר ווײַזן די ייִדן מיט פּראָלעמען, די, וואָס מיר באַדינען. איך וועל זיי דערצײלן דײַן מעשׂה. איך וועל זיי דיך פֿאָרשטעלן. זיי וועלן זיך צוהערן צו דיר, און אַליין פֿאַרשטיין וואָס פֿאַר אַ מענטש דו ביסט און ווי אַזוי דו וואַרפֿסט אַ ליכט אויף זייערע דערפֿאַרונגען. יאָ, איך וויל דיך ניצן. נאָר ס´איז לטובֿת כּלל.“<br /><br />„גוט,“ האָט אַ זאָג געטאָן משה דורך דער נאָז. ער האָט דען אַ ברירה? מע האָט באַשטימט אַ באַשטעלונג. משה זאָל קומען אויף אַ זיצונג פֿון דער דאָזיקער חסד־גרופּע, און יאולשע וועט זען ווי אַזוי ער קען צוטראָגן. דעמאָלט ווען מען ווײַטער גיין. ס´איז נאָך געווען גאַנץ אומקלאָר נאָר, דאַכט זיך, גענוג אַז קעראָלײַן זאָל זײַן באַפֿרידיקט, כאָטש אויף אַ טאָג צוויי, ווען משה האָט איר געגעבן צו וויסן וועגן דער נײַער אַנטוויקלונג.</span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-49985614913156990222008-12-11T15:33:00.000-05:002008-12-11T15:34:56.385-05:00האַלב־פֿאַרגעסענע נעמען און פּערזענלעכקייטן<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">ראשית־חכמה האָט ער אַ קלונג געטאָן צו פּינחס, אַ חבֿר זײַנס וואָס איז אַלע מאָל געווען אַ ביסל אויף די ראַנדן פֿון דער קהילה. אפֿשר וועט ער וויסן פֿון עפּעס אַן אַרבעט. דאַכט זיך אָבער (פֿון דער לענדלערקע וואָס האָט געענטפֿערט דעם טעלעפֿאָן) אַז ער האָט זיך אַרויסגעקליבן פֿון דער שטאָט, מער ניט געקענט זיך אויסהאַלטן צוליבן געהעכערטן דירה־געלט. „אַזוי איז עס,“ האָט זי געזאָגט, מיט אַ פֿאַרדומפּיקטן קול. „דעסט די וויי איט יז.“ די לענדלערקע, וואָס ער קען זי שוין פֿון זײַנע ישיבֿהשע יאָרן, האָט זיך אויף אַלץ נאָכגעפֿרעגט: טאַטע־מאַמע (וואָס שוין זינט יענער פֿאַרשטערטער חופּה רעדט ער ניט מיט זיי), זיידע־באָבע (שוין לאַנג אַוועק אין דער אייביקייט), זײַן כּלה (ד"ה יענע, וואָס אַפֿילו איר נאָמען האָט ער זיך בכּיוונדיק ניט דערמאָנט), און אַחרון אַחרון חבֿיבֿ זײַן ייִדישקייט. אַלע גאָר אויפֿמונטערנדיקע שמועס־טעמעס. ער האָט אַוועקגעלייגט דאָס טרײַבל אַ צעשלאָגענער און אַן אַנטוישטער מיט דער וועלט – אָדער וואָס זי איז געוואָרן, אָדער פֿאַר וואָס פֿאַר אַ זאַך ער האָט זי געמאַכט. <br /><br />ער האָט אַ טראַכט געטאָן אַדורך די אַלע נעמען וואָס האָבן זיך נאָל בײַ אים דערמאָנט אין קעפּל. דער איינציקער וואָס פֿעלט אים – פּסיכאָלאָגיש גערעדט; ער האָט זיך ניט דערלויבט קיין בענקענישן נאָך ברוקלין, דער ריס איז נאָך אויף דעם צו בלוטיק – איז אויף צו להכעיס יענער ייִד, וואָס ער וויל זיך אין אים ניט דערמאָנען.<br /><br />און אפֿשר . . . אַהאַ! ער האָט זיך אָנגעכאַפּט אין אַ קליינטשיקן, צעריבענעם געדאַנק וואָס האָט זיך נאָך געדרייט צווישן די טונקעלע, הינטערשטע קאָרידאָרן פֿונעם מוח, וווּ האַלב־פֿאַרגעסענע נעמען און פּערזענלעכקייטן נעמען אָן די טונקעלע פֿאַרבן ווי די געמעלן פֿון סוטין אָדער איינע פֿון די האָלענדער. אַ געדאַנק וואָס וואָלט אים אפֿשר אָפּגעראַטעוועט פֿון יענער אומבאַווקעמער נייטיקייט, צו רעדן מיטן ייִד וואָס ער וואָלט זיך פֿאַר אים געשעמט. <br /><br />יאָ, אים איז אײַנגעפֿאַלן צו רופֿן קלמן, אָדער ווי מע פֿלעג אים רופֿן אין ישיבֿה: קלמן דממה דקה. עס פֿאַרשטייט זיך אַליין פֿון יענעם צונעמעניש, אַז יענער קלמן איז געווען סײַ אַ שרײַער, סײַ אַ טריפֿנער האַלדז. מע האָט פֿון אים געלאַכט אין דער קאַפֿעטעריע און אין די קאָרידאָרן, אין בית־מדרש און בײַם דאַווענען. און פֿאַר גוטע סיבות דערצו. ער האָט חוזק געמאַכט פֿון די רביים און די אַנדערע ישיבֿה־בחורים בשעת ער האָט אַליין ניט געהאַט קיין שם פֿון גוטע מידות. מע האָט אויף אים געזאָגט, אַז ער מאַכט קוים אַ לייעניש פֿון אַ בלאַט, אַז זײַן שוועסטער האָט חתונה געהאַט מיט אַ ייִד פֿאַר יאָשקע, אַז זײַנע עלטערן האָבן זיך באַגעגנט גאָר אין דער ברוקלינער תּפֿיסה נאָך אַ גוואַלדאָוונער דעמאָנסטראַציע קעגן די ליובאַוויטשער, דווקא ווען די שׂינאה קעגן חב"ד האָט זיך שוין לאַנג געהאַט אײַנגעשטילט.<br /><br />בקיצור, ניט קיין חבֿרה־מאַן וואָס מע וואָלט געוואָלט מיט אים האָבן צו טאָן. פֿונדעסטוועגן אָבער האָט משה אין אים געזען עפּעס וואָס איז געגאַנגען זײַן אייגענעם וועג, וואָס האָט זיך ניט געלאָזט רירן פֿון זי כּסדרדיקע מוסר־שמועסן. קלמן דממה דקה האָט געהאַט אַן אייגענע השקפֿה – זאָל זײַן אַ צינישע – און אַן אייגענם צוגאַנג צו הלכה. ער האָט געוווּסט וואָס ער ווייסט, און וואָס ער ווייסט ניט. איידער צו פֿרעגן אַ שאלה האָט ער געפֿרעגט בײַ זיך אַליין צי ער קען די שײַכותדיקע הלכות. טאָמער ניט, האָט ער געגעבן אַ פֿאָרש צו אין כּלערליי ספֿרים ביז ר´איז דערגאַנגען דעם ענטפֿער.<br /><br />יאָ, קלמן דממה דקה איז געווען אַ פּאַסקודניאַק, נאָר ער איז געווען אַ פּאַסקודניאַק אַ למדן, און אין זײַנע ניט־מעסיקע רייד אַקעגן די רביים און די מיט־תּלמידים האָט ער אָפֿט מאָל אַרויסגעזאָגט געדאַנקען, וואָס אַנדערע האָבן זיך ניט געוואַגט אַפֿערצוברענגען אויף די ליפּן. אַמאָל, צוליב עפּעס אַן ענין, איז משה אַרײַן צו אים אין דירה (ער האָט נאָך געוווינט מיט זײַנע טאַטע־מאַמע אין באָראָ־פּאַרק). דער קליינער צימער, דושנע, איז געווען אָנגעלייגט מיט ביכער אויף יעדן אייבערפֿלאַך. פּאַפּירן האָבן זיך אומזיכער געוויגט, ווי מאַקעטן פֿון מיגדל־בבֿל, אויף טישן און בענקלעך. און אין מיטן, זיכער ווי אַ מלך אויפֿן טראָן, איז געזעסן דממה דקה (מע וואָלט געקענט צוגעבן, אַזוי ווי מיט די צאַרן, „דער גרויסער“), פֿולשטענדיק אין קאָנטראָל איבער זײַן סבֿיבֿה. ווען משה האָט אים געזאָגט יענץ מאָל, איז אים אײַנגעפֿאַלן אָט וואָס:<br /><br />„אַ שאָד וואָס קלמן קען ניט מאַכן זײַן גאַנצע וועלט פֿאַר אַזאַ מין סבֿיבֿה, באַקוועם און אויפֿנעמעריש, פֿול מיט ביכער און ספֿרים, נאָר מיט מענשטן וואָס האָבן פֿאַר אים אַן אמתדיקן דרך־ארץ. פֿאַר וואָס קען ער ניט אַוועק פֿון דער וועלט און זיך מאַכן אַ היים אין אַן אַנדערער?“<br /><br />און אָט, איז אים אַײַנגעפֿאַלן צו קלינגען צו אים, ער ווייסט ניט פֿאַר וואָס. ווער ווייסט צי קלמן האָט זיך טאַקע דערשלאָגן צו אַזאַ וועלט וואָס משה האָט פֿאַר אים געהאָפֿט.</span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-17075035123874025132008-10-28T22:42:00.000-04:002008-10-28T22:43:30.347-04:00וווּ געפֿינט זיך הײַנט דער שׂכל-צענטער?<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">עס איז וויכטיק צו וויסן, ווי אַזוי דאָס באַוווּסטזײַן ווערט צונויפֿגערעכנט און דעפֿינירט. וווּ געפֿינט זיך דער נאַציאָנאַלער שׂכל פֿון עם־ישׂראל? דאָס איז ניט קיין נאַרישע שאלה. דעת־הקהל, ווייסט יעדער, איז גאָר אַ וויכטיקער פֿאַקטאָר. מע דאַרף פֿאַרשטיין וווּ ער געפֿינט זיך, פּונקט ווי (להבֿדיל) אין די אַלטע שרעקפֿילמען, דאַרף מען זיך דערוויסן דאָס אָרט פֿון צענטראַלן קאָמפּיוטער, דער וואָס קאָנטראָלירט די באַוועגונגען פֿון ריזיקן עלעקטראָנישן מאָנסטער, אויב מע וויל זיך דערפֿון ראַטעווען. פּונקט אויף אַזאַ אופֿן, אויב מע וויל איבעראַנדערשן דעם גורל פֿון אַחינו בני ישׂראל, דאַרף מען געפֿינען וווּ עס געפֿינט זיך יענעם פֿאָלקישן שׂכל־צענטער און אין אים זיכער און גלײַך אַרײַנדרינגען, ווי אַ גזלן לשם מיצווה. <br /><br />בשעת דער צענטער פֿון ייִדישן פֿאָלק האָט זיך געפֿונען אויף צוויי הויפּטערטער, למשל אין מיזרח־אייראָפּע און ארץ־ישׂראל, אָדער שפּאַניע, איז געווען גרינג זיך צו דערוויסן, וואָס עס טראַכט ר´ ייִד. הײַנט אָבער, ווען יעדע קהילה און אידעאָלאָגיע האָט אַן אייגענעם הויפּטקוואַרטיר, איז ניט אַזוי פּשוט צו טאַפּן דעם דופֿק פֿון עמך. פֿאַר וואָס איז דאָס שײַך? ווײַל משה, דער פֿאַרפֿאָרענער חסיד, האָט אַלע מאָל געטראַכט אויף אַ גרויסן מאַסשטאַב (קעראָלײַן וואָלט געזאָגט: צו גרויס), און איידער צוצוגיין צו פּערזענלעכע ענינים ווי אַנדערע וואָלטן געטאָן – דאָס הייסט, לויטן גערעם פֿון אייגענעם איך – איז אים ליבער צו פֿאַרשטיין די ברייטערע קאָנטרון פֿון דער געזעלשאַפֿט וואָס רינגלט אַרום און האַלט אויס זײַנע חבֿרים און באַקאַנטע.<br /><br />די פֿראַגע וואָס משה שטעלט זיך אַליין איז אַזאַ: ווי אַזוי וועלן זײַנע חבֿרים אָפרופֿן זיך, ווען ער שטעלט זיך ווידער מיט זיי אין פֿאַרבינדונג, שוין אַ צוריקגעקומענער אין ברוקלין? די פֿראַגע איז אַ וויכטיקע ווײַל משה, בשעת זײַן צײַט אין מישיגען און דעם אָנהייב פֿון זײַן באַציִונג מיט קעראָלײַן, האָט בײַ זיך שוין באַשלאָסן אַז ער דאַרף אַליין בײַטן, ווי אַזוי ער גייט צו צו יענעם. <br /><br />פֿריִער – למשל, ווען ער האָט געמאַכט פּליטה פֿון דער חופּה, אָן אַ זײַ־געזונט זײַן כּלה אָדער דעם רעשט פֿון זײַן משפּחה – האָט ער אַדורכגעפֿירט דאָס זײַניקע, ווײַל – ווײַל אַזוי האָט זיך אים געדאַכט, אַז ער דאַרף טאָן צוליב זײַנע אייגענע באַדערפֿענישן. שוין אַדורכגעפֿירט אָבער יענע באַדערפֿענישן, און זיך באַזעצט אין ווײַטע, גויִישע מקומות (און דערצו נאָך שוין אַדורכגעפֿירט זײַן שידוך מיט אַ גויע) האָט ער אַנטדעקט, אַז ער דאַרף אויך אַרײַננעמען אין חשבון ווי אַזוי יענער וועט רעאַגירן. <br /><br />ער איז שוין – וויפֿל? – עפּעס און דרײַסיק יאָר אַלט, פֿינף און דרײַסיק, יאָ. קעראָלײַן, זאָל זי גאָט בענטשן, מאַכט אַ גרויס צימעס פֿון יעדן געבוירן־טאָג זײַנס. זי קריטיקירט אים, הלמאַי ער זיצט גאַנצענע שעהען אויף דער סאָפֿע, אַרבעט נאָר טיילצײַטיק בײַ נידעריקע דערווײַליקע שטעלעס, ניצט ניט אויס די גאַנצע נעץ חבֿרים, רביים, חבֿרותאס וואָס ער האָט אויפֿגעבויט בשעתּו. צוקומען צו זיי קען ער אָבער ניט, ער ווייסט ניט פֿאַר וואָס.<br /><br />מאָדנע, וויפֿל מאָל ער האָט געהערט אין ישיבֿה וועגן דער גרויסער וויכטיקייט, דער הימל־שרײַענדיקער מיצווהדיקייט פֿון די אַלע מיצוות־בן־אָדם־לחבֿרו. דערנאָך האָט ער זיך באַזעצט, צוזאַמען מיט קעראָלײַן, אין מישיגען, און זיך אויסגעלערנט אַ נײַעם וואָקאַבולאַר פֿאַר אַ לעבן פֿון גוטע כּוונות: ניט מיצוות נאָר „אימפּעראַטיוון“, ניט שמירות־מיצוות, ערלעכקייט און גדולים בתּורה נאָר „תּיקון־עולם“ (אַזוי האָבן זיך אויסגעדריקט די ליבעראַלע ייִדן, וואָס האָבן זיך אָפּגעשראָקן בײַ זײַן אָנקום) און העראָס. <br /><br />אַלץ האָט ער זיך אויסגעלערנט אין פֿאַרשיידענע סבֿיבֿות, נאָר מע האָט אים נאָך אַלץ ניט געלערנט ווי אַזוי מע פֿאַרשטייט יענעמס געפֿילן. קעראָלײַן, דאַכט זיך אים, איז אַ מבֿין אויף יענעמס געפֿילן. פֿון וואַנען האָט זי גענומען יענעם טאַלאַנט?<br /><br />ער האָט גערעדט נאָך אַ פּאָר מינוט צו זיך אַליין, שווײַגנדיקערהייט. דערנאָך זיך אָנגעטאָן אַ ריזיקן כּוח, אויפֿגעשטאַנען פֿון דער סאָפֿע און זיך אַ לאָז געטאָן צום טעלעפֿאָן, עלעהייט ער וועט אַנטלויפֿן ווי אַ ציג אויב ער וועט זיך באַקלערן. <br /></span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-24354065005833386862008-09-14T23:38:00.000-04:002008-09-14T23:39:44.522-04:00מיצווה־ביזנעס<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">ס´איז געשטאַנען אין מיטל צימערל אַ מעטאַלענער טיש מיט אַ צעקראַצטן אויבן, וואָס פּונקט אַזאַ שטיק מעבל איז גאָר באַקאַנט יעדן וואָס האָט פֿאַרבראַכט די ערשטע צאָל יאָרן אין אַ אָרעמער שול, אָדער אַ ניט־פֿאַרמעגלעכן חדר צי ישיבֿה־קטנה, אָדער אַן עפֿנטלעכער שול וואָס איר בודזשעט ווערט יאָר־אײַן יאָר־אויס נאָך אומרחמנותדיקער צוגעוואָרגן.<br /><br />ס´איז אָבער נאָר געווען איין בענקל. דער גראָבער ייִד האָט עס געגעבן אַ בריקע מיט איין אומסטאַביל־קורצן פֿוס. דאָס בענקל האָט זיך געוויגלט איבערן דיל און זיך אָפּגעקראַצט צו אַן אָפּשטעל אויפֿן דיל איידער עס האָט אַרײַנגעקראַכט אין דער וואַנט אַרײַן. דער גראָבער ייִד האָט אַ טײַטל געטאָן אויף סעמין מיט איין פֿינגער און אַרויסגערופֿן מיט אַ ביסל אַ מילדערן קול:<br /><br />„זעצט זיך. מיר האָבן וואָס צו בעטן בײַ אײַך."<br /><br />ער האָט גענומען אים צו אירצן, דאַכט זיך. אינטערעסאַנט – פֿאַר וואָס וואָלט ער דאָס געטאָן?<br /><br />ער האָט געפֿאָלגט און זיך אַוועקגעזעצט אין בענקל. ס´איז אים געווען צו קליין, און זײַנע גלידער האָבן זיך אַרויסגעשפּרייט אין אַלע זײַטן. ער האָט זיך קוים געקענט האַלטן אין בענקל, וואָס האָט זיך געקאַטשעט אַהין און צוריק ווי אַ שיכּורער בדחן אָדער ווי להבֿדיל אַ רעפּ־סטאַר נאָך אַ הצלחהדיקן מאָרדפֿולן טור. איינער איז געשטאַנען פּונקט לעבן אים, און איינער (דער גראָבער) האָט זיך אָנגעשפּאַרט אויף דער וואַנט קעגן איבער, איבערן טיש. פּונקט ווי אין די דעטעקטיוו־פּראָגראַמען אויף דער טעלעוויזיע. <br /><br />„מיר ווילן אײַך האָבן פֿאַר גאָר אַ וויכטיקן שליחות. נאָר ראשית־כּל דאַרפֿן מיר זיך אײַך פֿאָרשטעלן. כ´הייס ר´ גרובער,“ זאָגט דער גראָבער. סעמי, וואָס האָט געוויינטלעך ניט קיין גרויס חשק פֿאַר געמאַכטע ווערטערשפּילן אָדער גמטריא, האָט זיך שיִער ניט געקאַטשעט פֿאַר געלעכטער. <br /><br />„און איר?“ האָט סעמי זיך געווענט צום שלאַנקערן פֿון דער פּאָר.<br /><br />„שלענקער,“ האָט געזאָגט דער צווייטער, אָן קיין חשק, דאַכט זיך, צו עפֿענען דאָס מויל און צונעמען צײַט פֿון פֿאַרקוקן זיך אין דער ווײַטנס. <br /><br />„און וואָס ווילט איר פֿון מיר?“<br /><br />„ס´איז ניט וואָס מיר ווילן פֿון אײַך, ס´איז וואָס מיר קענען פֿאַר אײַך טאָן,“ האָט געזאָגט גרובער. „מיר ווילן אײַך אָנבאָטן גאָר אַ פֿעטע סחורה. מיר האָבן אַ נײַ געשעפֿט וואָס וועט מאַכן אַ רעוואָלוציע אין דער גאַנצער פֿרומער וועלט. מיר וועלן אָנהייבן אַ מיצווה־ביזנעס.“<br /><br />„וואָס איז דאָס?“ האָט אַ פֿרעג געטאָן סעמי.<br /><br />„ס´איז גאַנץ פּשוט. דו ביסט פֿון מאַנהעטן, יאָ? אַזוי האָט איר געזאָגט? איר ווייסט אַז עס זײַנען דאָ אַ צאָל אָרגאַניזאַציעס וואָס ווילן צוציִען די יונגע־לײַט צו ייִדישקייט. מע זוכט אַרום דעם כּישוף־שפּראָך וואָס וועט דאָס טאָן. מע גרינדעט אַנשטאַלטן מיט פֿילמשטערנס, מע בויט אויף ברויסע בנינים אויף קאַלעדזש־קאַמפּוסן, נאָר דאָס אַלץ טויג ניט. די ייִנגלעך און מיידלעך האָבן חתונה מיט גוייִם און אין צוויי דורות אַרום זײַנען זייערע קינדער שוין מער ניט קיין ייִדן. איר ווילט דאָס פֿאַר אײַערע מאָדערנע ייִדן?“<br /><br />סעמי האָט ניט געהאַט וואָס צו זאָגן. ער האָט פּשוט אויסגעשטעלט אַ פּאָר אויגן און צוגעקוקט פֿאַרחידושטערהייט.<br /><br />אָט האָט זיך צערעדט דער שלאַנקער, ד"ה שלענקער, אַ פּנים דער שׂכל הינטערן גאַנצן פּלאַן. „מיר האָבן אַ נאָענטע פֿאַרבינדונג מיט אַ גרויסן גבֿיר וואָס האָט גרויס אַהבֿת־ישׂראל אַפֿילו פֿאַר די פֿרײַע. ער איז א הײַמישער ייִד, און אים איז שוין נימאס די גאַנצער אויפֿמערקזאַמקייט וואָס עס קומט די חבדסקע ייִדן צוליב זייער אַזוי־גערופֿענעם קירובֿ. מיר קענען טאָן בעסערס. מיר וועלן שאַפֿן נאָך הייליקע ייִדן.“<br /><br />סעמי האָט ווײַטער ניט פֿאַרשטאַנען. „איר ווילט מיך פֿאַר אַ קירובֿ־פּראָיעקט?“<br /><br />שלענקער האָט ווײַטער גערעדט, כּאילו סעמי האָט גאָרניט געזאָגט. „מיר דאַרפֿן ווײַזן די מאָדערנע ייִדן אַז מע פֿאַרשטייט זייערע באַדערפֿענישן, און זיי איבערצײַגן אַז נאָר אונדזער תּורה קען זיי ראַטעווען.“<br /><br />„אָבער דאָס איז – “ סעמי איז געוויינטלעך דער איידלסטער פֿון ייִדן, נאָר ער האָט געדאַרפֿט רעדן לשון, דאַכט זיך – „דאָס איז אַן אויסערגעוויינטלעך נאַרישער געדאַנק. פֿאַר וואָס ווילט איר טאָן וואָס די ליובאַוויטשער טוען שוין? אַלף, איר קענט עס מסתּמא ניט געטאָן בעסער, און בית, איז דאָס קעגן אײַױר טבֿע ווי סאַטמער! ווער האָט דאָס אויסגעטראַכט, און פֿאַר וואָס, צו אַל די שוואַרצע יאָר, האָט איר מיך געוואָלט אַרײַנציִען?“<br /><br />ער האָט געגעבן אַ קוק אויף זײַן זייגערל. עס איז שוין שפּעט אין טאָג, און ער האָט נאָך ניט אויפֿגעזוכט דאָס מיידל. וואָס טוט ער דאָ? פֿאַר וואָס וואַרפֿט ער אַוועק אַזוי פֿיל צײַט?</span> </div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-37788520540834204752008-08-18T16:35:00.000-04:002008-08-18T16:36:09.482-04:00אַ פּאַראָדיע פֿון אַ קבלה־רעטעניש<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">סעמי האָט געשפּירט, ווי ער הייבט אָן קײַכן. ער האָט אַסטמאַ, און זי ווערט אַלע מאָל אויפֿגערייצט פֿון ניט־פֿאָרויסגעזעענע געשעענישן. דאָס גילט ווי אַזאַ, דאַכט זיך אים. <br /><br />„וווּהין נעמט איר מיך?“ האָט ער אַרויסגעשטאַמלט, ניט וויסנדיק וווּ געפֿינען זיך איצט הימל און ערד, אַזוי צעטרייסלט איז אַלץ. וווּ איז דאָס מיידל וואָס ער זוכט? ווי קומט עס אַז ער ווערט געשלעפּט פֿון צוויי ייִדן מיט וועמען ער האָט נאָר וואָס מיטגעדאַוונט? <br /><br />די צוויי ייִדן האָבן דערווײַלע ניט געענטפֿערט. זיי האָבן אים ווײַטער אַרײַנגעשטופּט דורך אַ מעטאַלענער טיר אויף וואָס איז געהאַנגען אַ פֿאַרזשאַווערט, גרויסקייטלדיק ריגל. <br /><br />זיי האָבן זיך געפֿונען אין אַ גרויסן בית־מדרש. ספֿרים־שאַנקען זײַנען געשטאַנען לענג אויס די ווענט, און יעדער אָרט איז געווען פֿאַרנומען דורך אַ שאָקלנדיקן קאָפּ. דער ריח פֿון שלעכטער קאַווע איז געהאַנגען אין דער לופֿט, זיך קאָנקורירנדיק מיט דער פֿריילעכער, אַלץ־אַרומנעמיקער זשומערײַ פֿון לעבעדיקן תּורה־לערנען. סעמין האָט זיך פֿאַרוואָלט אָפּשטעלן, צוריק צום געוויינטלעכן שטייגער, אויפֿמישן אַ ספֿר און אויפֿשפּאַלטן אַ נײַעם פֿענצטער אין דער תּורהדיקער וועלט. מע האָט אים אָבער ווײַטער געשטופּט, ס´איז אים ניט געווען קלאָר פֿאַר וואָס – ער וואָלט גערן געאַנגען וווּ נאָר מע הייס, ווײַל ער האָט צו שטאַרק מורא ער זאָל זיך אַקעגנשטעלן אַ באַפֿעל. <br /><br />די לערנערס האָבן קוים אַרויפֿגעקוקט פֿון זייערע ערטער. אַ פּאָר האָבן דאַכט זיך דערקענט די צוויי באַלגייטערס זײַנע, און געהויבן אַ האַנט צו געבן שלום. „וואָס הערט זיך?“ האָט איינער אויסגעשריגן. „נו־נו,“ האָט געמאַכט מיט די אַקסלען דער דאַרער ייִד, און זיי זײַנען ווײַטער געגאַנגען. בײַם עק פֿון גרויסן זאַל האָט זיך געפֿונען אַ צווייטע טיר, דאָס מאָל אַן אָראַנזשענס, וואָס איז געווען אויף אַ קאָמבינאַציע־שלאָס. <br /><br />זיי זײַנען ווײַטער אַרײַן אין אַ צווייטן צימער, וווּ אַן אַלטער ייִד מיט אַ גרויסער שואַרצער יאַרמולקע (זײַן קאַפּעליוש איז געלעגן לעבן אים אויפֿן טיש) איז געזעסן אַ געבויגענער איבער עפּעס וואָס סעמי האָט ניט אַרויסגעזען. ווען זיי זײַנען אָבער צוגעגאַנגען זאַלבעדריט, האָט ער באַמערקט אַז ס´איז אַזאַ ווײַטער פּראָשעק, וואָס דער ייִד מישט מיט אַן אַנדער מין פּראָשעק און לייגט אַרײַן דעם פּועל־יוצא דערפֿון אין אַזאַ מין פּילכל. <br /><br />סעמי האָט געלאָזט דאָס מויל אויפֿהענגען. סאַראַ חילול־השם! מע ווייסט ניט ווער ער איז, עפּעס אַ דרויסנדיקער ייִד, ניט פֿון דער גאָר פֿרומער קהילה, און זע נאָר – מע הערט ניט אויף צוזאַמענצופּאַקן אומלעגגאַלע דראָגס אַפֿילו גלײַך פֿאַר אים אין די אויגן, אָן קיין סלח לנו מחל לנו! ער איז געשטאַנען און געגאַפֿט. נאָר איידער די צוויי בגוואַלד־באַגלייטערס האָבן אים ווײַטער אַוועקגעשלעפּט דורכן צימער צו אַ צווייטן אומבאַקאַנטן אָרט, האָט דער אַלטער ייִד פּלוצעם אַרויפֿגעקוקט. געזען אַז דער בחור קען זיך ניט אָפּקוקן, האָט ער זיך הויך צעלאַכט, און פֿריילעך געשריגן מיט אַ צעריסענעם, צעקרעכצטן קול:<br /><br />„וואָס זעסטו, בחורל? ביסט גרייט צו שרײַען גוואַלד איבער אַ פּעקל פּשוטע ווײַטאַמינס?“ <br /><br />סעמי האָט ניט געקענט אויסטראַכטן אַן אָפּרוף. יעדער – דאָס הייסט דער אַלטער ייִד און די צוויי נײַע „חבֿרים“ זײַנע – האָט זיך הויך צעכאָרכלט. „מסתּמא האָט דער קליינער צדיק געמיינט, אַז מיר פֿאַרקויפֿן דראָגס!“<br /><br />סעמי האָט זיך פֿאַרשעמט. חושד זײַן בכשרים איז דאָך אַ שווערער ענין! שפּעטער וועט ער צוריקקומען צום אַלטן ייִד און פֿאַרענטפֿערן זיך. <br /><br />ווײַטער זײַנען זיי אַרײַן אַזש אין אַ דריטן צימער, וווּ די ווענט האָבן געבלישטשט מיט נײַעם פֿאַרב און נײַע קאָמפּיוטערס זײַנען געלעגן אויף לאַנגע טישן. יונגע בחורים און מיידלעך זײַנען געזעסן, און האָבן זיך אויסגעדרייט פֿון זייער שמועס אים אָנצוקוקן. ווידער האָט סעמי ניט געהאַט קיין אַנונג, וואָס ער זאָל יאָ אָדער ניט זאָגן. <br /><br />„לאָמיר גיין ערגעץ ביחידות, מיר זאָלן רעדן פּריוואַט,“ מאַכט דער גראָבער. און דערנאָך, שוין ווי אין אַ פּאַראָדיע פֿון אַ קבלה־רעטעניש, זײַנען זיי אַרײַן אַזש אין אַ פֿינפֿטן צימער, דאָס מאָל אַ שמאָלן אַלקערל מיט אַן איין און איינציקן לעמפּל, באָמבלנדיק אַן אומבאַהאָלפֿנס פֿון דער סטעליע, וואָס האָט קוים באַלויכטן דעם שמוציקן פֿערטל־אָפֿיס.</span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-69630735024774849702008-07-20T12:54:00.002-04:002008-07-20T12:57:00.698-04:00הײַמישע ווערטער און קולטורירטע רייד<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">סעם (זינט דאָס מיידל האָט אים פֿאַרכאַפּט מיט איר בליק האָט ער מער ניט פֿאַררעכנט זיך אַליין פֿאַר קיין „סעמי“) האָט איבערגעחזרט זײַן בקשה מיט מער ווי אַ ביסל מורא. ער האָט גערעדט גאַנץ שטיל, ווײַל דער רבֿ (אַ יונגער־מאַן אַ צוציק, ניט עלטער פֿון אַ יאָר דרײַסיק) האָט נאָך געזאָגט זײַן תּורה־ווערטעלע. אמת, קהל האָט ניט אויפֿגענומען מיט קיין גרויס התלהבֿות, נאָר אויף דרך־ארץ דאַרף מען שטאַרק מקפּיד זײַן ווען מע געפֿינט זיך אין אַ פֿרעמדן געגנט.<br /><br />די צוויי יונגע־לײַט האָבן זיך ווידער אָנגעקוקט און אויסגעבראָכן אין אַ שוין איין מאָל אומפּאַסיקן געלעכטער. דער גאַנצער זאַל האָט זיך ווי איין מענטש אויסגעדרייט און באַקוקט מיט שטרענגע ברעמען. „איך ווײַס ניט ווער איר זאַט, נאָר אפֿשר זאָלט איר זיך שוין אָפּטראָגן און ניט מישן זיך אין פֿרעמדע מנינים.“<br /><br />מסתּמא האָט סעם שוין דעמאָלט געדאַרפֿט האַלטן דאָס מויל און טאַקע פֿאָלגן די עצה פֿון יונגער־מאַן. נאָר עפּעס האָט אים אונטערגעשטויסן, ער ווייסט ניט פֿאַר וואָס, און עס האָט אים פֿאַרוואָלט צוריק צו דערלאַנגען אַ שטאָך.<br /><br />„און אַוווּ איז אײַער אַהבֿת ישׂראל?“<br /><br />נאָר מע האָט שוין געהאַלטן בײַ מעריבֿ, און מע האָט אים איגנאָרירט. קריאת־שמע, שמונה־עשׂרה: ער באַמערקט אַז זיי בלײַבן דערווײַלע שטיל, און עס דערפֿרייט אים אַז זײַן נײַע גבֿרדיקייט האָט אים צוגעגעבן שטאַרקקייט זיך אָנצונעמען פֿאַר כּבֿוד־בית־כּנסת. סאַראַ זכות באַקומט ער פֿון זײַן שליחות. אמת וואָס עס שטייט געשריבן וועגן שלוחי מיצווה. מע האָט שוין געהאַלטן בײַ עלינו, האָט ער אָנגעהויבן צוזאַמעננעמען זײַנע זאַכן ווי אַ צוגרייטונג פֿאַרן וועג.<br /><br />ווען ער איז שוין איבערגעטראָטן דעם שוועל, אין דרויסן, האָט ווער אים אַ שווערן קלאַפּ געטאָן אויף די פּלייצעס. ער האָט זיך אויסגעדרייט און ווידער געזען יענע צוויי יונגע־לײַט.<br />צוליב מורא האָט ער ניט געוווּסט וואָס צו זאָגן און טאָמער וואָלט ער יאָ געוווּסט וואָלט ער ניט געקענט, ווײַל פּחד האָט אים אויך צוגענומען דאָס לשון.<br /><br />איינער פֿון זיי, דער גרויסער מיטן שמאָלצעוואַטן און פֿאַרגעלבלעכטן טלית־קטן, האָט געמאַכט מיט דער האַנט סעם זאָל אָפּטרעטן אין זייער ווינקל.<br /><br />זיי האָבן געשמועסט אין אַ ווינקל אונטערן אויסהענגל פֿון אַ פֿרויען־קליידער־געשעפֿט. ס´איז שוין געווען רעכט טונקל און זעלטן ווער האָט באַמערקט, וואָס דאָרט טוט זיך. דער פּחד און די מורא זײַנען שוין לאַנג אַוועק פֿון סעמען – ער האָט שוין געשפּירט נאָר נײַגעריקייט, וואָס וועט מיט אים געשען, און ווי אַזוי ער וואָלט זיך געדאַרפֿט אָפּרופֿן.<br /><br />די צוויי יונגע־לײַט האָבן ניט אויסגעקוקט מוראדיק, נאָר דאַכט זיך אַז זיי האָבן געוואָלט אים סטראַשען. אַנדערש פֿאַר וואָס דאַרף ער שמועסן מיט זיי דווקא אין אַזאַ ווינקל? נאָר ער דאַרף הערן מיט קאָפּ, מע רעדט צו אים:<br /><br />„וווּ וווינט איר?“<br /><br />ער פֿאַרשטייט ניט. פֿאַר וואָס וואָלט מען געוואָלט וויסן אַזעלכע פּרטים? וואָס איז דאָס זייער עסק?<br /><br />ער איז אין אַזאַ מצבֿ, אַז וואָס בײַ אים אויפֿן לונג . . . האָט ער זיך אַרויסגעכאַפּט מיט דער אומגעלומפּערטער פֿראַגע: „פֿאַר וואָס וואָלט איר געוואָלט וויסן?“<br /><br />„איך וויל דאָס וויסן, ווײַל עס קען זײַן אַז מיר האָבן פֿאַר אײַך אַן אַרבעט.“<br /><br />גראָד דעמאָלט האָט ער געדאַרפֿט זאָגן אַז ער דאַרף ניט קיין אַרבעט – ער איז דאָך אַ ישיבֿה־בחור, און ער לערנט זיך אין אוניווערסיטעט אויך, וואָס דאַרף ער זיך אַרײַנמישן אין אַ קהילה וואָס ער קען ניט און פֿאַרשטייט ניט? נאָר עפּעס האָט אים געשטויסן פֿאַרמישן צו ווערן – ווער ווייסט צי ס´איז געווען נײַגעריקייט, אָדער אַ באַגער צו האָבן עפּעס אינטערעסאַנטס אַרומצושמועסן מיטן מיידל, צי וואָס . . . נאָר ער האָט געזאָגט: „כ´וווין אין מאַנהעטן, אויף דער וועסט־סײַד.“<br /><br />„אַך, די וועסט־סײַד,“ האָט געזאָגט דער גראָבער, און זיך פֿאַרקוקט אין דער ווײַטנס, ווי איינער וואָס מאַכט חוזק פֿון דער דרויסנדיקע וועלט און ברייטע האָריזאָנטן בכלל. „די וועסט־סײַד, האַ? צי איז נאָך אַלץ דאָרטן פֿאַראַן . . .“ און אָט האָט ער אויסגערעכנט אַ ריי נעמען פֿון שולן, ישיבֿות, און אַנדערע ייִדישע מוסדות.<br /><br />סעמי האָט זיך געחידושט צו זען אַז דער חסיד, וואָס קוקט אויס ממש ווי אַ פּליט פֿון אַן אַנדער וועלט, פֿאַראינטערעסירט זיך טאַקע אין זײַן געגנט. „יאָ, יאָ, יאָ!“ האָט ער צוגעבאָמקעט צו יעדן נאָמען. „ווי קענט איר אַזוי גוט דעם געגנט?“<br /><br />דער ייִד האָט זיך פֿונאַנדערגעלאַכט, אַרויסגענומען אַ ציכטיק ווײַס טיכל (וואָס האָט זיך בולט קאָנטראַסטירט מיטן טרעגערס הילוך), און געווישט די אויגן וואָס האָבן זיך געטרערט פֿון געלעכטער.<br /><br />„וואָס מײַנט עץ, אַז יעדער וואַקסט אוף אויף דער גאַס ווי ער איז געבוירן געוואָרן? אַז מיר חסידים שטייען אוף און שטאַרבן מיט זעלבן בריקלין? אַז מיר לעבן ערגעץ אין אַ שטייטל? ענק ווײַסט, וויפֿל ייִדן דאָ האָבן זיך איבערגעצויגן פֿון איין אָרט אין אַ צווייטן. מיר ייִדן זײַנען אַלע מאָל געווען דאָס קלאַסישע וואַנדערפֿאָלק, עס חידושט מיך וואָס אַ ייִנגער־מאַן ווי ענק, וואָס האָט אַ פּנים פֿון אַ קאָסמאָפּאָליטישער, אַ וועלטסמענטש, קען זיך אַרימטראָגן מיט אַזעלכע געפֿערלעכע סטערעאָטיפּן.“<br /><br />סעמי האָט זיך געפֿונען אָן לשון. ער האָט קיין מאָל געהערט אַזאַ זעלטענע קאָמבינאַציע פֿון „הײַמישע“ ווערטער און קולטורירטע רייד. ער האָט געמיינט אַז מע פּרוּווט אים אָפּנאַרן. נאָר דער צווייטער ייִד, דער דאַרער, האָט אים פּלוצעם אַ כאַפּ געטאָן בײַם אָרעם און אים אַוועקגעשלעפּט ווײַטער אַראָפּ דעם געסל. אַ שוואַרצער מורא האָט באַפֿאַלן דעם יונגן גאַסט פֿון דער (ווײַזט זיך אַרויס) ניט אַזוי ווײַטער וועלט פֿון דער וועסט־סײַד.<br /></span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-35881246740621300262008-06-29T21:26:00.003-04:002008-06-29T21:28:16.531-04:00די קונסט פֿון שקר<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">ער האָט ניט געמאַכט קיין שהחינו, נאָר ס´איז געווען דאָס ערשטע מאָל וואָס דער עילוי האָט געזאָגט אַ ליגן. ניט טאַטע־מאַמע (ער איז שוין געווען צו אַלט און פֿאַראַנטוואָרטלעך, אַזאַ געדאַנק זאָל אים אײַנפֿאַלן), ניט ר´ דוד, נאָר זײַן חבֿרותא, און איינציקווײַז, יעדער וואָס האָט געפֿרעגט, יענעם מאָנטיק בײַ טאָג, פֿאַר וואָס ער פֿאַרלאָזט די ישיבֿה פֿריִער ווי געוויינטלעך. ער האָט שוין געהאַט אויסגעטראַכט וואָס ער וועט זאָגן, און ס´האָט אים פֿאַרחידושט ווי גרינג עס קומט אים אָן די קונסט פֿון שקר. „די מאַמע איז קראַנק,“ האָט ער געזאָגט, אָן קיין איינציקער טיאָכקע אין האַרצן.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;"><br />די ווינטשעוואַניעס האָבן אויפֿגעקלונגען פֿון אַלע זײַטן. „אַ רפֿואה שלמה!“ ס´איז געווען דאָס ערשטע ברעקל אינטערעס וואָס ס´רובֿ בחורים האָבן געשעפּט פֿון נודנעם טאָג, איבערגעבויגן איבער דיקע ש"סן וואָס קוקט קרום אַרויפֿצוצו ווי מוסטערטאַצן געפֿאַנגענע שפּינען, אַרומגערינגלט מיט נאָך שפּינען פֿון פֿאַרשיידענע לענדער און תּקופֿות. נאָר יעדער אות בדווקא אַ שפּין, וואָס זינגט אַ געוויסן מין מוזיק וואָס מע דאַרף זיך גוט אײַנלערנען כּדי צו פֿאַרשטיין. די רפֿואה־שלמהס האָבן אים געקלונגען אין די אויערן מאָדנע פֿריילעך, ווי די אַקאָמפּאַנירונג פֿון אַ לוויה־קאַפּעליע אין ניו־אָרלעאַנס וואָס ער האָט געליינט וועגן דעם אין אַ מאַגאַזין.<br /><br />ער האָט יעדן וואַרעם באַדאַנק פֿאַר די גוטע וווּנטשן, גענומען זײַן מאַנטל און רוקזאַק פֿון ווינקל זאַל וווּ די בחורים לערנען, און איז אַרויף מיט די ברייטע, שלעכט אָפּגעפֿאַרבטע טרעפּ, ביזן פּאַרטער. דאָרט האָט ער (ווי אָפֿטמאָל) זיך אויסגעדרייט און אָנגעקוקט דעם אָרון־קודש און דעם ליידיקן, שטילן זאַל. און, נאָך דער יחידישער צערעמאָניע פֿון אָפּשיידן זיך, איז ער אַוועק אויף דער גאַס, קיין ברוקלין, וווּ ער האָט בדעה צו געפֿינען יענע מיידל וואָס האָט זיך אײַנגעקריצט אין זײַן זיכּרון.<br /><br />דאָס הייסט, אַז ער איז געגאַנגען ווי אַ משולח פֿון ר´ דוד. פֿון זײַן רבין, כאָטש אַזאַ טערמין וואָלט ניט נושׂא־חן געווען בײַ ר´ דודן.<br /><br />ער האָט, פֿאַרשטייט זיך, מיטגעטראָגן מיט זיך אַ ש"ס. ווען ער האָט זיך אַוועקגעלאָזט פֿון דער היים אין וועג אַרײַן אין דער ישיבֿה, האָט ער אים אויטאָמאַטיש אַרויסגענומען און אויפֿגעעפֿנט אויפֿן שויס, ווי אַ סגולה קעגן די אַלע סאָבוויי־זאַכן וואָס קענען אים פֿאַרפֿירן – די שיינע מיידלעך וואָס קוקן פֿאַרחידושט אויף זײַנע מאָדערנע קליידער און אויף די לאַנגע פּאות, וואָס ער האָט פֿאַרוואַקסן די לעצטע פּאָר יאָר, זינט ער האָט רעכט אָנגעהויבן לערנען זיך אין דער ישיבֿה; די יונגע־לײַט די אויסגעלאַסענע וואָס רעדן אַנדערע שפּראַכן, צי סתּם אַן ענגליש וואָס ער דערקענט ניט, און שרײַען הויך און פֿאַרשײַט וועגן זייערע מיידלעך און ווי אַזוי מע פֿירט זיך מיט זיי אויף.<br /><br />דאָס מאָל האָט ער געלאָזט דעם ש"ס אָפֿענערהייט אויפֿן שויס בשעת ער האָט אַ ביסל אַרײַנגעטראַכט אין אייגענעם קאָפּ, געחלומט אויף דער וואָר וועגן יענעם מיידל. איר נאָמען און אַדרעס האַלט ער אויפֿגעשריבן אויף אַ צעטעלע בײַ זײַנע דזשינסן אין דער קעשענע. (ער טראָגט געוויינטלעכע קליידער – ער האָט ניט געוווּסט, צי זאָל ער זיך איבערטאָן אין מער חסידישע קליידער? נאָר עפּעס האָט אים אונטערגעזאָגט דאָס האַרץ, אַז דאָס איז ניט נייטיק, און דאָס פֿאַרשטעלן זיך קען נאָך שטערן זײַן ציל. וואָס דאָס זאָל ניט זײַן.) אַלע ווײַלע האָט ער אויפֿגעקנוידערט דאָס קנײַלכל פּאַפּיר און ווידער אָנגעקוקט דעם אַדרעס און נאָמען, טאָמער זײַנען זיי זיך צעגאָסן אין אַ ים שווייס און גוף־היץ. וואָס וועט ער איר זאָגן? ווי אַזוי וועט זי זיך אָפּרופֿן?<br /><br />אויף וויפֿל ער האָט געפּרוּווט זיך פֿאָקוסירן אויפֿן שליחות פֿון ר´ דודן, האָט ער אַלץ געהאָפֿט אַז ער וועט איר געפֿעלן. דערצו האָט ער געבעטן בײַם אייבערשטן, אַז זי זאָל ניט אַנטוישן. אַזוי פֿיל זאַכן אין לעבן אַנטוישן – דער „מוראדיקער חידוש“ וואָס איז סך־הכּל גאָרניט, דאָס בוך וואָס כאַפּט ניט דעם אויפֿמערק. נאָר אַז האָט זיך באַוויזן אַ מענטש וואָס איז אינטערעסאַנט! עס זײַנען דאָ גענוג ווייניק פֿון יענעם מין, וויל ער ניט ס´זאָל זיך פֿון אַלץ אויסלאָזן אַ בוידעם.<br /><br />ער איז אַרויסגעשטיגן פֿון דער סאָבוויי־וואַגאָן און אַראָפּנאַוויגירט די לאַנגע מעטאַלענע טרעפּ ביז דער גאַס. פּלוצען האָט ער דערשפּירט דעם מעכטיקן גײַסט פֿון יענעם ראַיאָן וואָס זײַנע חבֿרים, די מאָדערנע פֿרומע, האָבן ליב חוזק צו מאַכן דערפֿון. ס´איז געווען אָנזעעוודיק עפּעס אַ מין ענערגיע אין דער לופֿט וואָס נאָר אַ גוי קען נעבעך ניט אויפֿכאַפּן. דער אַרעאָל פֿון מקום־קודשדיקייט קען מען שוין אָנהייבן אויפֿכאַפּן אויף די זײַטיקע גאַסן, און עס שטאַרקט זיך וואָס אַ מאָל נעענטער צום דרך־מלך, 13טן עוועניו: פֿול געפּאַקט מיט עמך פֿון יעדן מין. ישׂראלדיקע אײַנקויפֿערס מיט פֿרעך־צעפּראַלטע, לאַכעדיקע מײַלער; חסידישע סלעקערס, וואָס גייען אין שוואַרץ, מיט אַ סעלולאַר שטענדיק צוגעכאַפּט צו איין אויער; ייִדענעס מיט סטײַלישע, צוגעפּאַסטע קליידער וואָס ווײַזן אַרויס (כאָטש אויף אַ סובטילן, צניעותדיקן אופֿן) זייערע געטאָקטע לײַבער; אַלטע ייִדן וואָס מאַכן שהיות אויף דער גאַס אַרײַנצוקוקן אויף וויטרינעס פֿול מיט נײַער סחורה.<br /><br />דאָס אַלץ – פּלוס די פּאַשקעווילן, מודעות וואָס עס פֿעלט זיי נאָר אמתע ידיעות – האָבן זיך אים געוואָרפֿן אין די אויגן, און אים שיִער ניט אַזוי געפּלעפֿט, אַז ער האָט פֿאַרבלאָנדשעט אין אַ ניט־ריכטיקן געסן. דאָרט איז געשטאַנען אָפֿן אַ בית־מידרש, און אַ היימיש זשומעניש האָט זיך אַרויסגעהערט. אינסטינקטיוו האָט ער אַרויפֿגעקוקט צום הימל צו, און געזען אַז עס ראָזעוועט שוין. ס´איז געווען אַ שפּעטער הימלטאָג, און די שקיעה האָט זיך אונטערגערוקט גיכער ווי ער האָט זיך געריכט, זיך נאָך ניט צוגעוווינט צו דער נײַער צײַט פֿון יאָר. „מינחה,“ האָט ער אומנייטיק געזאָגט צו זיך, און אַרײַנגעכאַפּט אין קליינעם שטיבל.<br /><br />אַ נס – מע האָט נאָך געהאַלטן בײַ „אַשרי“, האָט ער זיך אַרײַנגעוואָרפֿן. מ´איז שוין ווײַטער געפֿאָרן און זיך אַוועקגעשטעלט דאַוונען שמונה־עשׂרה. ער איז אָפּגעגאַנגען, פֿאָרויסגעטראָטן, און גענומען דאַוונען.<br /><br />נאָר ווי שטאַרק האָט ער ניט געפּרוּווט, האָט ער ניט געקענט איגנאָרירן דעם שמועס וואָס אַ פּאָר יונגע־לײַט האָבן הויך געפֿירט פּונקט לעבן אים. ער האָט געמאַכט קלאַנגען, כּדי ניט מפֿסיק צו זײַן: „ע-ע-ע-ע! נווו!“ נאָר זיי האָבן ווײַטער געפּלאַפּלט ווי ניט זיי מיינט מען. ער האָט אין גאַנצן פֿאַרלוירן זײַן ביסל כּוונה, און בן מינחה למעריבֿ איז ער צו זיי צוגעגאַנגען און אַ זאָג געטאָן, זייער איידל און צוריקגעהאַלטן, אַז ער וואָלט עס אָפּגעשאַצט, ווען זיי זאָלן רעדן אַ קאַפּיטשקע נידעריקער בשעתן דאַוונען.<br /><br />די יונגע־לײַט (איינער אַ גראָבער, מיט אַ שמאָלצעוואַטן, געלבלעכן טלית־קטן; דער צווייטער אַ דינער לאָקש מיט דיקע ברילן און אַ חשדימדיקן בליק) האָבן זיך איבערגעקוקט, ווי זיי זײַנען ניט זיכער וואָס צו ענטפֿערן. נאָך אַ לענגערער הפֿסקה האָט זיך איינער אָפּגערופֿן: „זאַט מויכל, וווּס זוגט איר?“</span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-73954864708915121682008-06-16T21:45:00.002-04:002008-06-16T21:47:59.492-04:00קעראָלײַן זוכט הילף<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">קעראָלײַן האָט שיִער ניט אַראָפּגעלאָזט די הענט. זיי וווינען שוין אין ברוקלין אַ זעקס חדשים, און קיין האָפֿענונגען פֿון קיין סטאַבילע אַרבעטן האָבן זיי ניט. זי האָט שוין אָפּגעענדיקט איר דיסערטאַציע, נאָר דער אַקאַדעמישער מאַרק איז ניט קיין גינציקער. מאָושע זאָגט אַז ער פּרוּווט בעטן הילף פֿון זײַנע געוועזענע חבֿרים, נאָר געוויינטלעך זעט זי נאָר, ווי ער זיצט אַליין אויף דער סאָפֿע און קוקט זיך אײַן אין דער סטעליע אָדער אין דער וואַנט. אַ מאָל אַ מאָל – און דאָס איז עפּעס נײַס – קוקט ער אַרײַן אין אַ רעליגיעזן בוך, פֿון די וואָס ער האָט ניט אַרויסגעוואָרפֿן נאָכן איבערקלײַבן זיך קיין מישיגען. זי האָט אַ מאָל געקוקט בשתּיקה פֿון צווייטן צימער בשעת זי האָט צוגעגרייט אַ מאָלצײַט: ער האָט זיך אַרײַנגעוואָרפֿן מיט אַ חשק אין די דינע שורות ייִדישע אותיות, וואָס קעראָלײַן פֿאַרשטייט אַלץ ניט, ניט געקוקט אויף אירע באַמיִונגען זיך צו לערנען. זי האָט צוגעזען ווי אַ דין שמייכל צעגיסט זיך איבער זײַן פּינם וואָס גיט זיך נאָך ניט איבער דעם עלטערן זיך. נאָר באַלד נאָך דעם, אין די קומעדיקע פּאָר מינוט, איז זיך ערגעץ פֿאַרפֿאָרן זײַן אויפֿמערק. זײַן בליק האָט גענומען שוועבן אומרויִק איבערן צימער, די הענט האָבן גענומען אויסשלאָגן אַ ריטעם אויפֿן טיש. וועט ער האָט זיך געכאַפּט אַז ער לערנט זיך מער ניט, האָט ער געמאַכט אַ זיך־באַשולדיקנדיקן קלאַנג, ערגעץ צווישן אַ ברום און אַ הירזשע, און צוגעפּראַלט דאָס בוך מיט אַ קנאַל. דעמאָלט האָט קעראָלײַן זיך ווידער אַרײַנגעכאַפּט אין דער קיך, ער זאָל זי ניט זען.<br /></span></div><div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;"><br />יאָ, זיכער איז, אַז זיי האָבן זיך ביידע געקענט – מער ווייניקער – אויסהאַלטן, מיט אַ ריי דערווײַליקע דזשאַבס פֿאַר מענטשן וואָס זײַנען ניט אַזוי קלוג אָדער פֿעיִק ווי זיי. קעראָלײַן האָט יעדער ווײַלע איבערגעאַרבעט, און אַפֿילו געדרוקט, אַן אַרטיקל וועגן איר פֿעלד אין אַן אַקאַדעמישן זשורנאַל. נאָר קיין אמתע, פּאַסיקע שטעלע האָט זיך פֿאַר איר (און זיכער ניט פֿאַר אים) ניט באַוויזן. ס´איז ניט וואָס זיי האָבן ניט וואָס צו עסן: זיי האָבן ניט וואָס צו טאָן, וואָס איז ערגער. זי האָט זיך געפֿילט שולדיק, וואָס זי האָט אויסגעפֿירט איר פּלאַן, איבערצוקלײַבן זיך קיין ברוקלין כּדי ער זאָל זיך ווידער שטעלן אין פֿאַרבינדונג מיט זײַן חבֿרה. ווען זיי וואָלטן געבליבן אין מישיגען, וואָלט געבליבן די זעלבע לאַנגווײַליקייטן, דער זעלביקער סטאַסיס, נאָר מע וואָלט ניט געפֿילט דעם דרויסנדיקן אימפּעט וואָס איז אַסאָצייִרט מיט דער אַלטער חבֿרה, דעם געגנט פֿון די קינדער־יאָרן. איצט איז דער דריק שוין אַ גרעסערער, שווערער זיך אַקעגנצושטעלן אָן זיך צו דערמאָנען אין דעם מצבֿ וואָס האָט דערפֿירט צום „גירוש ברוקלין“. בקיצור: זי האָט זיך געפֿילט שטרעקלעך שולדיק, און מאָושעס אויפֿפֿיר האָט גאָר ניט געהאָלפֿן.<br /><br />צו ערשט האָט זי געטאָן פּונקט וואָס זי האָט ניט געטאָרט. איר קענט זיך מסתּמא פֿאָרשטעלן וואָס זי האָט יאָ געטאָן. וועמען זשע האָט זי געקענט אין ברוקלין? וועמען האָט זי געקענט אין דער ייִדישער קהילה, ספּעציעל אין דער גאָר פֿרומער קהילה? זי האָט געוווּסט בפֿירוש אַז ס´איז ניט דער בעסטער אָדער פּראָדוקטיווסטער וועג מיט וואָס זי גייט איצט, נאָר זי איז בעיקר אַ טוערין, ניט קיין זיץ־און־דענקערין, האָט זי זיך אָנגעכאַפּט אין טעלעפֿאָן־טרײַבל און אַ קלונג געגעבן חיימען, מאָושעס ברודער.<br /><br />ס´איז ניט קיין סורפּריז וואָס דער שמועס איז ניט גוט געגאַנגען. קודם־כּל, האָט זי ניט געקענט אַרויסרעדן דעם נאָמען „חיים“ מיטן געהעריקן „חחחח“־קלאַנג. מע האָט זי קיין מאָל ניט אויסגעלערנט ווי אַזוי אַרויסצורעדן ייִדישע נעמען, און מאָושע, ווען זיי האָבן זיך באַגעגנט, האָט ניט געהאַט קיין חשק דאָס צו טאָן.<br /><br />ווען זי האָט זיך שוין דערוווּסט, סײַ פֿון זײַן טאָן סײַ פֿון די אָפֿטמאָליקע שטילשווײַגענישן וואָס האָבן דורכגעשטומט דורך דער ליניע, אַז חיים וויל ניט לאַנג פֿאַרברענגען אויפֿן טעלעפֿאָן מיט איר, האָט זי געפּרוּווט פֿאַרגיכערן אירע רייד. נאָר אירע ווערטער האָבן זיך אומגעפֿאַלן איינס איבערן צווייטן, האָט זי געדאַרפֿט אָפּגעשטעלן און ווידער אָנהייבן פֿון דאָס נײַ. „חיים, זײַט מוחל וואָס איך באַדער אײַך, נאָר כ´דאַרף הילף פֿאַר מײַן מאַן. כ´ווייס ניט וואָס כ´וואָלט געקענט טאָו פֿאַר אים, נאָר כ´האָב מורא אַז כ´האָב ניט געמאַכט דעם ריכטיקן באַשלוס בײַם אַיבערקלײַבן זיך אַהער און כ´ווייס ניט וואָס צו טאָן.“<br /><br />כּמעט אַ פֿולע מינוט האָט זיך גאָרניט געהערט אויף דער טעלעפֿאָן־ליניע. קעראָלײַן וואָלט געוואָלט וויסן וואָס פֿאַר אַ מינע מאַכט זיך אויף חיימס פּנים, וואָס זי האָט קיין מאָל ניט געזען פֿאַר די אויגן. צי שטעלט ער זי בלחש?<br /><br />פּלוצעם אָבער האָט זיך געהערט פֿון אים אַ פּאַמעלעכער און כּמעט נוצלעכער ענטפֿער. „איך פֿאַרשטיי אַז איר וואָלט געוואָלט העלפֿן מאָושע. איך בין ניט איינער, וואָס טראָגט אַ האַרץ אויף אַ ייִד וואָס איז אַראָפּ פֿון דרך. עס זײַנען דאָ אַ סך אַזעלכע ייִדן אויף דער וועלט, צוליב אונדזערע פֿיל זינד, און מיר איז שוין קלאָר, אַז מײַן ברודער איז נעבעך איינער פֿון זיי. דאַרף איך אים העלפֿן.“<br /><br />קעראָלײַן, ניט־וויסנדיקערהייט וואָס וועט זײַן, האָט געוואַרט אויף ווײַטערדיקע רייד. „איך מיין אַז מע דאַרף זיך שטעלן אין פֿאַרבינדונג מיט אַ חבֿר וואָס ער פֿלעג האָבן אין די ישיבֿה־יאָרן. אפֿשר וועט דאָס אײַך העלפֿן.“<br /><br />קעראָלײַנען האָט זיך געדאַכט אַז מע שיקט זי נאָך אַ סוכּה־שער. פֿאַר וואָס האָט זײַן ברודער ניט געואָלט אים העלפֿן? כּאילו ער האָט געלייענט איר געדאַנקען האָט ער זיך אָפּגערופֿן:<br /><br />„איך ווייס וואָס איר פֿרעגט זיך אַליין. ער איז דאָך אַ ברודער, פֿאַר וואָס העלפֿט ער ניט? כ´פֿרעג דאָס בײַ זיך אַליין. כ´וואָלט געדאַרפֿט העלפֿן. כ´ווייס אַז שלום־בית איז אַ וויכטיקער זאַך, און ווען טאַטע־מאַמע וואָלטן הײַנט נאָך געלעבט וואָלטן זיי געוואָלט, כ´זאָל זיך פֿירן לײַטיש מיט משהן. נאָר כ´קען זיך ניט ברענגען אים צו העלפֿן. כ´האָב שוין ניט איין מאָל געפּרוּווט אים ווידער אַרויפֿפֿירן אויפֿן ריכטיקן דרך, כ´בין געגאַנגען צו אים אין דער דירה גלײַך ווען ער איז אַוועק, נאָר כ´האָב בײַ אים ניט געקענט פּועלן. גלײַך דערנאָך האָב איך גענומען אַ החלטה, כ´וועל מער ניט האָבן צו טאָן מיט אים. כ´פֿיל זיך שרעקלעך שולדיק וועגן דעם, נאָר כ´קען ניט פֿאַרשטיין ווי אַזוי אַ ייִד ווי איך האָב אים געקענט, אַ טײַערער ייִד, האָט געקענט לאָזן אויף הפֿקר אַ כּלה בײַ דער חופּה. און נעמען אָנשטאָט איר ... אוי, איר זאָלט מיר מוחל זײַן... כ´וויל קיינעם ניט באַליידיקן, ס´איז פּשוט בעסער צווישן אונז. “<br /><br />קעראָלײַן האָט פֿאַרשריבן דעם נאָמען און דעם אַדרעס פֿון דעם חבֿר מאָושעס. אַ רבֿ דאַכט זיך, אין אַ שול וווּ ער פֿלעג דאַוונען. אָבער אין מאַנהעטן, ניט אין ברוקלין, און דאָס האָט זי ניט פֿאַרשטאַנען. ווי אַזוי קען אַ מענטש צוגיין צו פֿוס שבת אין מאַנהעטן, ווען ער וווינט אין ברוקלין? זי האָט געפּרוּווט פֿרעגן בײַ מאָושע וואָס פֿאַר אַ שײַכות ער האָט צו יענעם רבֿ, נאָר ער האָט נאָר אָפּגעענטפֿערט קורץ און שאַרף: „כ´פֿלעג אַ מאָל דאַוונען אין אַ מאָדערן־אָרטאָדאָקסישער סינאַגאָגע אויף דער וועסט־סײַד פֿון מאַנהעטן. כ´האָב געהאַט אַ בוטע באַציִונג מיטן דאָרטיקן רבֿ.“<br /><br />„אפֿשר וואָלטסטו געקענט רעדן מיט אים?“ קעראָלײַן האָט געשאָלטן זיך אַליין. פֿאַר וואָס קען זי אים ניט אויסשייגעצן ווי עס קומט אים? נאָר ער האָט פּשוט געמאַכט מיט די פּלייצעס. „איך ווייס ניט אויב איך וועל האָבן די צײַט,“ האָט ער געלאַסן אַרויסגעלאָזט ווי געדיכטע משקה פֿון אַ קליינעם פֿלעשל־פּיסק.<br /><br />קעראָלײַן האָט אים אויסגעשטעלט אַ פּאָר אויגן, נאָר ער האָט זיך געמאַכט ניט־זעענדיק. ער האָט פּאַמעלעך אַדורכגעמישט אַ ספֿר, ווי איינער זוכט עפּעס – וואָס זאָל ניט זײַן – וואָס זאָל כאַפּן דעם אויפֿמערק און אונטערשיידן איין רגע פֿון דער אַנדערער. איר ברירה איז געווען אַזאַ: זי האָט געקענט אָדער צעשרײַען זיך אויף אים, פֿאָדערן ברחל בתּך הקטנה אַן ענטפֿער פֿאַר וואָס דער אַנטשלאָסענער ייִד וואָס איז אַרויס פֿון זײַן קהילה, צו זוכן אַוואַנטורעס, איז געבליבן צוריק אין זײַן אַלטן באָראָ, צוריק אויף אַן אלטן סאָפֿע, זיך מאַכנדיק פֿרום, ווי איינער וואָס לערנט אין איינעם פֿון יענע אינסטיטוטן פֿאַר חתונה־געהאַטע מענער, ווי הייסן זיי?, כּללים, נאָר אָן קיין צווייטער יונגער־מאַן, חוץ אים.<br /><br />קעראָלײַן האָט שוין אויפֿגעעפֿנט דאָס מויל צו רעדן, פֿירלייגן, טענהן, נאָר מיט אַ מאָל האָט זיך געהערט אַ פֿירלייג פֿון מאָושע, וואָס האָט גערעדט אויף אַ מאָדנעם צאַרטן און געדולדיקן אופֿן.<br /><br />„קעראָלײַן, כ´בעט דיר, קענסט אפֿשר אַליין רעדן דעם רבֿ? כ´האַלט שטאַרק פֿון אים, נאָר אַזוי ווי כ´געפֿין זיך שוין אין אַ . . .ניט־געוויינטלעכן מצבֿ קען איך זיך ניט ברענגען צו שמועסן מיט מיר. ער קען מיך דאָך ווי אַן אַנדער מענטש, און יעצט ווייס איך אליין ניט וואָס פֿאַר אַ מענשט איך בין, וווּ איך געפֿין זיך טאַקע אויף דער וועלט. כ´ווייס ניט די אַלע נייטיקע זאַכן.“<br /><br />„אפֿשר קען דער רבֿ דיך צוהעלפֿן?“ האָט קעראָלײַן געראַנגלט אײַנצוהאַלטן איר פֿרוסטראַציע, זי זאָל זיך ניט אָנזען.<br /><br />„איך ווייס ניט. אפֿשר.“</span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-88283756620254222502008-05-28T18:55:00.009-04:002008-05-29T11:21:26.315-04:00דער רבֿ וויל ניט זײַן אַ רבי<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">ר´ דוד פֿאַרשטייט ניט די קונסט פֿון עצות. אין סיגעט איז ניט געווען שווער צו האַלטן אַן עצה בײַ וועמען עס זאָל ניט זײַן: מע גייט אויף דער גאַס, מע זעט ווי עס גייט דער סיגעטער עילוי, און מע פֿרעגט וואָס ער מאַכט און וואָס ער לערנט. ס´איז דאָ אַ קהילה וואָס רינגלט אַרום און שטעלט צו אַ פּלייצע. דאָ ווידער איז יעדער יחיד אַ קהילה פֿאַר זיך אַליין, און איידער מע גיט יענעם אַן עצה דאַרף מען קודם דערגיין, צי דאָס וועט חלילה מסיג־גבֿול זײַן אויף יענעמס טײַער געשאַצטער אומאָפּהענגיקייט. אַפֿילו די גאָר פֿרומע וואָס שטעלן ניט קיין טריט אָן זייער פּוסקס וואָרט טוען דאָס ווי אַ דרויסנדיקער סימן פֿון אונטערטעניקייט. מע זאָל זיי חלילה ניט פֿאָרוואַרפֿן אַז זיי זײַנען ווי שאָף וואָס גייען וווּ נאָר זייער פּאַסטעך וויל: ניין, יעדער איינער פֿון זיי וועט טענהן, אַז ער איז אש־להבֿה פֿאַר תּורה־ומיצוות, כאָטש ברען אים און בראָט אים.<br /></span></div><span style="font-size:180%;"><br /></span><div style="text-align: right;"> <span style="font-size:180%;">ר´ דוד האָט זיך געפֿילט שולדיק מיט דעם, וואָס ער האָט ניט קיין חשק צו רבישאַפֿט. בײַ אים איז גענוג זײַן גרויסער ש"ס מיט זײַנע אייגענע האַנט־געשריבענע הערות אין די גיליונות.</span> <span style="font-size:180%;">לעצטנס אָבער, בשעת ער לערנט, קומען אַלע ווײַלע אונטער פֿרישע פּנימער און קלאַפּן אָן אויף זײַן טיר. אפֿשר איז דאָס אַ שטראָף פֿאַר דעם, וואָס ער זיצט ניט אין איינעם פֿון זאַל פֿון בית־מידרש צוזאַמען מיט די תּלמידים. </span> <span style="font-size:180%;">צו ערשט איז דאָס געווען נאָר סעמי, דער עילוידיקער בחור.<br /><br />דערנאָך, אין אַ דינסטיק נאָך מיטאָג, איז געווען נאָך אַ קלאַפּ, אָדער בעסער געזאָגט, אַ קלעפּל, לײַכט און באַשיידן, קוים אַרויסצוהערן פֿון די כּסדרדיקע רייד פֿון די בחורים דאָרט אין זאַל. „קומט אַרײַן!“ האָט ער פֿאַרטראַכטערהייט אויסגערופֿן. </span><span style="font-size:180%;"><br /><br />אַ מיידל איז אַרײַן, אָנגעטאָן באָראָ־פּאַרק־צניעותדיק, אָבער מאָדיש, ווי אַ מיידל וואָס איר מאַמע האָט געלט און איז גרייט אַ ביסל אויסצוברענגען אויף דער טאָכטערס אויסזען. זי קוקט אַראָפּצוצו אויפֿן דיל, ווידער גאָרניט וועסט־סײַדלעך, אָבער פֿון צײַט צו צײַט קערט זי איר בליק אַרויף-צו, ווי אין דער קווער. איר בליק, אַרום און אַרום, איז אַ צוויי־טײַטשיקער, וואָס רײַסט זיך אין ניט איין, ניט צוויי, נאָר עטלעכע ריכטונגען מיט אַ מאָל. </span> <span style="font-size:180%;">ר´ דוד האָט אָן חשק אָפּגעריסן זײַנע אויגן פֿון ש"ס, וואָס ער האָט סײַ ווי זייער זעלטן געדאַרפֿט אַרײַנקוקן אַהין אין די געדרוקטע אותיות. ער האָט געקענט לאָזן זײַנע געדאַנקען שוועבן אין יענעם לאַנדשאַפֿט וווּ די הויפּט־טשיקאַוועסן ווערן אָנגעוויזן מיט פֿעט־געדרוקטע דיבור־המתחיל־אותיות. </span> <span style="font-size:180%;"><br /><br />דאָס מיידל, וואָס דאַרף זײַן פֿון אַ יאָר צוואַנציק־איין און צוואַנציק, האָט זאָרגעוודיק צוגעמאַכט די טיר, זיך אַנידערגעזעצט אויפֿן בענקל אַקעגן ראָש־ישיבֿהס טיש, דעליקאַט און פֿאָרזיכטיק צונויפֿגעלייגט די הענט, און צעוויינט. דאָס געוויין האָט זיך אָנגעהויבן אײַנגעהאַלטן און רעלאַטיוו נידעריק, ווי עס פּאַסט פֿאַר אַ בעל־הביתּישע ייִדישע טאָכטער, נאָר וואָס ווײַטער האָט זיך אַלץ געהעכערט און געהעכערט, ביז די ווענט פֿון ביוראָ האָבן זיך אַזש צעטרייסלט. ר´ דוד האָט גענומען אין באַטראַכט, אַז עס קען זײַן אַז די ווענט האָבן זיך צעטרייסלט ווײַל זיי זײַנען שפּאָט ביליקע ווענט. ניט געקוקט אויף דעם האָט איר געוויין – וואָס איז שוין אַריבער אין אַ העשעניש מיט אַ כליפּעניש – געמאַכט אַ ברויס געפּילדער. </span> <span style="font-size:180%;">אַזוי ווי דאָס הייבט שוין אָן צו זײַן ווי אַ חסידישע וווּנדער־מעשׂה, האָט ער באַשלאָסן צו בעטן אַ נס בײַם אייבערשטן – דאָס הייסט, אַז די מיידל זאָל שוין אויפֿהערן וויינען. אַפֿילו ניט בעטן בײַם אייבערשטן, פּשוט זאָגן שטילערהייט צו זיך אַליין, „וויפֿל איז דער שיִעור?“ און אַראָפּקוקן אויפֿן ש"ס ווי ניט אים מיינט מען . . .<br /><br /></span><span style="font-size:180%;">די ווענט האָבן זיך אויפֿגעהערט צו טרייסלען. ר´ דוד האָט אויפֿגעהויבן די אויגן פֿון ש"ס. דאָס מיידל האָט אויף אים געצילעוועט די אויגן ווי אויף אַ רבין. וואָס איז דאָס? האָט ר´ דוד זיך אַ פֿרעג געטאָן. אין וועלכער פּרץ־מעשׂה בין איך אַרײַנגעפֿאַלן? </span><span style="font-size:180%;">דאָס מיידל האָט גענומען רעדן. „כ´האָב געהערט פֿון אײַך פֿון מירל האַלבערשטאַם. זי האָט מיר געזאָגט אַז איר העלפֿט זי לערנען. קיינער ניט אין איר קהילה העלפֿט זי לערנען תּורה, אָבער זי האָט מיר געזאָגט אַז איר האָט איר געגעבן אַ סך נוצלעכע עצות וועגן דרך־הלימוד און אַזוי ווײַטער. זי האָט מיר געגעבן אײַער אַדרעס, בין איך געקומען צו אײַך.“ </span><span style="font-size:180%;">ר´ דוד האָט דערהערט, אין גרויסן פֿון זײַן ביוראָ, ווי די בחורים און בחורטעס נעמען זיך מיט אַ ברען צו מסכת גטין. ס´איז שוין יענע צײַט פֿון יאָר, ווען די אַמביציעס און האָפֿענונגען פֿון די תּלמידים, פֿריש און לעבעדיקע, דאַרף מען פֿאַרוואַנדלען, על-פּי אלכמיה, אין אַ האַרטער, טרוקענער פּעולה פֿון אַזוי און אַזוי פֿיל בלאַט „געכאַפּט“ און געדעקט, אַזוי און אַזוי פֿיל נײַע מושׂגים באַקענט און פֿאַרדייעט. </span> <span style="font-size:180%;"><br /><br />דאָס מיידל האָט געוואַרט, דאַכט זיך, אויף זײַנס אַ וואָרט. ער האָט געפֿרעגט, „און וואָס פֿאַר אַן עצה דאַרפֿסטו?“ אַזוי פֿרעגט מען בײַ עמעצן וואָס דאַרף עצות? ער איז ניט זיכער. ער האָט עס איבערפֿאָרמולירט, אַ ביסל ווייכער. „ווי אַזוי קען איך דיר העלפֿן?“ </span><span style="font-size:180%;">דאָס מיידל האָט אים כּמעט אָנגעקוקט, און דעמאָלט אָפּגעקערט די אויגן. „איך קען ניט לערנען, ווײַל מע האָט מיט מיר ניט געלערנט. כ´קען ניט קיין מלאָכה, ווײַל מע האָט מיך ניט געשולט. מע דערוואַרט, כ´זאָל חתונה האָבן, נאָר כ´האָב ניט ליב קיינעם פֿון די בחורים וואָס מע רעדט מיר שידוכים מיט זיי. איך ווייס ניט וואָס כ´זאָל טאָן. איר קענט מיר העלפֿן? מירל האַלבערשטאַם האָט מיר געזאָגט אַז איר קענט מיר העלפֿן.“ דאָס קול פֿון דער פֿרוי, וואָס האָט אויסגעקוקט אַזוי אײַנגעהאַלטן־פּראָפֿעסיאָנאַל, האָט זיך גענומען וואַקלען ווי די ווענט אין ר´ דודס ביוראָ. </span> <span style="font-size:180%;">וואָס האָט ר´ דוד געקענט זאָגן? יעדער מענטש מיט אַן אָפֿענעם האַרץ וואָלט געהאַט דעם זעלבן אָפּרוף, כּמעט אינסטינקטיוו, צו זאָגן אַז ער קען העלפֿן.<br /><br />„איך קען דיר געבן אַן עצה,“ האָט זיך אָנגערופֿן ר´ דוד, „נאָר כ´ווייס ניט וואָס גענוי פֿאַר אַן עצה דו וואָלטסט געוואָלט. אפֿשר קענען מיר צוזאַמען אַרומרעדן דײַנע שאלות, און כ´קען דיר פּרוּוון אַרויסהעלפֿן אויף וויפֿל איך קען.“ </span><span style="font-size:180%;">דאָס מיידל האָט אים ווידער אָנגעקוקט, דאָס מאָל אַ ברוגזלעכע. „עס קען זײַן אַז איר זײַט אַ גרויסער תּלמיד־חכם, אַזוי זאָגט מיר יעדער וואָס האָט געהערט פֿון אײַך אָדער געלייענט אײַערע ספֿרים. עס קען זײַן. איר קוקט אויס ווי אַ קלוגער. איז אויב איר זײַט אַזאַ חכם, פֿאַר וואָס קענט איר מיך ניט כאָטש אויספֿרעגן וועגן מײַנע פּראָבלעמען? אפֿשר וועט איר האָבן אַן עצה?" </span><span style="font-size:180%;"><br /><br />ר' דוד האָט געשפּירט נאָך מער שינויים אין זײַן ביוראָ. דאָס הייסט, פֿריִער האָבן זיך די ווענט ווי געטרייסלט, און איצט האָט זיך אים געדאַכט, ווי דער דיל גיט זיך אים אַ פּראַל-אויף אונטער די פֿיס. ער האָרעוועט שוין אַ גאַנץ לעבן, ער האָט אויפֿגעבויט און אויפֿגעהיט אַן אַלטפֿרענקישן שיף אויפֿן ים־התּלמוד, וואָס ווערט צעוויגט און צעטרייסלט פֿון די כּסדרדיקע שטורעם־כוואַליעס. און איצט, אין מיטן זײַן אייביקער ים־נסיעה, נעמט איינער אַ פּאַסאַזשירקע און פֿרעגט צי מע קען רעדן וועגן דער קוואַליטעט פֿון די מאַכלים אין עסזאַל. </span> <span style="font-size:180%;"><br /><br />עס האָט שוין געהאַלטן בײַ עלף אַ זייער, און ר´ דודן האָט גענומען דאַכטן, אַז ער וועט הײַנט ניט מאַכן קיין פּעולה אויף זײַן נײַסטער פֿאָרשאַרבעט, עפּעס וועגן דער רעדאַקציע פֿון די מסכתּות קטנות. „גוט,“ האָט ער זיך אָנגערופֿן ייִאושדיק. „זײַט מוחל, כ´בין ניט צוגעוויינט צו דער ראָלע פֿון אַ רבין. איך וועל אײַך אָבער פּרוּוון אַרויסהעלפֿן אויף וויפֿל כ´קען, ווי כ´האָב נאָר וואָס געזאָגט. וואָס איז דער מער?“<br /><br /></span><span style="font-size:180%;">די מיידל האָט געזאָגט, „מײַן ברודער. ער איז אַנטלאָפֿן פֿון אונדזער קהילה, געוואָרן אַן אַפּיקורוס.“ </span><span style="font-size:180%;">„אַן אמתער אַפּיקורוס?“ האָט ר´ דוד זיך געחידושט. די דעפֿיניציע פֿון „אַפּיקורוס“ בײַ די גאָר פֿרומע ייִד איז געווען אַ ביסל אַ צעשוווּמענע. אַ מאָל מיינט עס צו זאָגן, אַז מע לאָזט אַרויס אַ הערעלע פֿון אונטערן טיכל. „וואָס מיינט בײַ אײַך אַפּיקורסות?“</span> <span style="font-size:180%;">„ער איז אַוועק. אַוועק אַוועק. ער היט גאָר ניט, ער האָט זיך איבערגעצויגן קיין מישיגן, וווּ ער וווינט מיט אַ שוואַרצער. יעצט קלײַבט ער זיך ווידער אַרײַן אין שטאָט, וויל מאַכן שלום מיט דער גאַנצער משפּחה, מסתּמא אויף צו געפֿינען אַן אַרבעט.“ </span><span style="font-size:180%;"><br /><br />„איר זײַט זײַן שוועסטער?“ האָט געפֿרעגט ר´ דוד.<br /><br /></span><span style="font-size:180%;">„ניין, כ´בין זײַן שוועגערין,“ האָט זי גיך אָפּגעענטפֿערט. „זײַן ברודער איז געזעסן שיבֿעה נאָך אים.“ </span><span style="font-size:180%;">„און וואָס מיינט איר וועגן דעם?“ זי האָט געקוועטשט מיט די פּלייצעס, ווי מע זאָגן „ניט מײַן פּראָלבעם.“ „פֿאַר וואָס ניט?“<br /><br /></span><span style="font-size:180%;">זי האָט געגעבן אַ קרעכץ, און זיך געדרייט אויפֿן בענקל ווי איינע וואָס האָט פֿאַרפֿירט איין שמועס, נאָר איז גיך אַרײַנגעפֿאַלן אין אַ צווייטן, וואָס זי האָט פֿריִער געוואָלט אויסמײַדן. „איך האָב אַליין געהאַט אַ ברודער וואָס איז פֿאַרפֿאָרן. כ´האָב ניט געוווּסט וווּ ער וווינט, ניט געוווּסט וואָס ער טוט, פֿון וואַנען ער ציט זײַן פּרנסה, איידער אין אַ פּראָסטן מיטוואָך, תּשעה באָבֿ נאָך מיטאָג, האָט זיך צעלונגען דער טעלעפֿאָן. דאָס איז ער געווען. ער האָט געוואָלט וויסן ווי זיך אַן עצה צו געבן. </span> <span style="font-size:180%;">„ער האָט געגעבן אַן אַדרעס וווּ מיר זאָלן זיך טרעפֿן. שטעלט זיך פֿאָר וויפֿל כ´האָב זיך געחידושט ווען כ´האָב זיך געכאַפּט וווּ דאָס געפֿינט זיך: אויף טירטינט עוועניו, נאָר אַ פּאָר בלאָקן ווײַט פֿון וווּ איך וווין! נאָר ס´איז געווען אויף פֿאָרטי אייט סטריט, דאָס הייסט שוין אין גויִישן געגנט.“ </span><span style="font-size:180%;"><br /><br />ר´ דוד האָט זיך געפֿרעגט, פֿאַר וואָס די פֿרוי האָט זיך אַזוי צערעדט, אין מיטן דערינען. </span><span style="font-size:180%;">„כ´האָב זיך אָנגעטאָן אַ כּוח און אים געגאַנגען זען. ס´איז געווען אין אַן ערבֿ־יום־טובֿ, וווּ קיינער האָט ניט באַמערקט אַז כ´בין אַוועק. כ´בין געווען אַלט, וואָס, צוואַנציק יאָר? כ´בין איצט פֿינף און צוואַנציק יאָר אַלט. כ´קען אַ סך מער וועגן דער וועלט. ס´איז געווען, דאַכט זיך, דאָס ערשטע מאָל וואָס כ´ווייס אַז ס´איז דאָ אַ וועלט מחוץ אונדזערע מויערן. פֿאַרשטייט מיך ריכטיק: כ´בין ניט אַזאַ וואָס האָט די גאַנצע קהילה אין דער ערד און וויל אַנטלויפֿן דערפֿון. נאָר כ´האָב פּשוט ניט געוווּסט ביז דעמאָלט, ווי אַזוי די גויים וווינען.“<br /><br /></span><span style="font-size:180%;">ר´ דוד האָט זיך פֿאַראינטערעסירט אין דער מעשׂה, כאָטש אים איז זי גאָר ניט שייך. „און וואָס ווײַטער?“ האָט ער זיך אָנגערופֿן, פּשוט צו זײַן פֿרײַנדלעך און בײַהילפֿיק – כאָטש ער ווייסט אַז אַנדערע אַחריותן וואַרטן אויף אים אין דרויסן פֿון זײַן אָפֿיס, און ער טאָר ניט פֿאַרתּכלעווען דעם גאַנצן אין דער פֿרי מיט דער פֿרוי. </span><span style="font-size:180%;">די פֿרוי האָט ווײַטער דערציילט.<br /><br />„כ´האָב דעמאָלט נאָך געוווינט אין דער היים מיט די עלטערן. כ´האָב ניט געוווּסט וואָס פֿאַר אַ תּירוץ כ´קען אויסטראַכטן. כ´האָב געשפּירט דעם דרוק פֿון דער ידיעה, וואָס זיי האָבן ניט געהאַט, וואָס זיי וואָלטן נאָך פֿאַרלייקנט ווען זיי ווייסן יאָ. וואָס טוט גאָט? מ´איז געקומען צו לויפֿן צו אונדז אין שטוב און געזאָגט, אַז מע דאַרף שטאַרק רעדן מיט מײַנע עלטערן. דער טאַטע איז אַ ראָש־ישיבֿה און די מאַמע איז זײַן סעקרעטאַרין. ס´איז געווען אַן אומגליק בײַ דער ישיבֿה – דער דאַך איז אײַנגעפֿאַלן. השגחה־פּרטית – ס´איז דעמאָלט קיינער ניט געווען. טאַטע־מאַמע האָבן געדאַרפֿט אַוועק פֿון שטוב זיך אָפּצוגעבן מיטן עקסידענט, האָט מען מיך געלאָזט אין דער היים אַליין. כ´האָב געקענט, הייסט עס, צוגיין זיך צו טרעפֿן מיטן ברודער. “ </span><span style="font-size:180%;"><br /><br />קעגן זײַן ווילן איז ר´ דוד פֿאַראינטערעסירט געוואָרן, און ער האָט ווײך צוגעמאַכט דעם דיקן באַנד ש"ס וואָס איז פֿאַר אים געלעגן. „נו?“ </span><span style="font-size:180%;">„ס´איז געווען אַ פּרעכטיקער טאָג. כ´געדענק. ס´איז געווען צווישן יום־כּיפּור און סוכּות. כּאילו דער אייבערשטער האָט צוגעגרייט דאָס אַלץ אויף יום־טובֿ. די באַלקאָניס האָבן זיך צעבליט מיט סוכּותלעך. איך האָב זיך אַדורכגעאײַלט אויף דער גאַס, און כ´האָב געפּרוּווט פֿאַרשטעלן דאָס פּנים מיט מײַן מאַנטל, קיינער זאָל מיך ניט דערקענען. כ´האָב זיך אָפּגעשטעלט אויפֿן אָרט וואָס האָט געשטימט מיטן אַדרעס וואָס מײַן ברודער האָט מיר געגעבן. כ´האָב צו ערשט געמיינט אַז כ´מאַך אַ טעות, בין איך אַריבער די גאַס און געקוקט אויפֿן בנין קעגן איבער. ניין, דאָס איז דער ריכטיקער אַדרעס. כ´בין געווען גערעכט. דער צעפֿאַלענער בנין, מיט צוויי פֿלאָרס, מיט שמוציקע פֿענצטערס, אָפּגעברעקלטע פֿאַרב, און גראַפֿיטי אומעטום. כ´האָב זיך געחידושט. דאָ וווינט מײַן ברודער, וואָס גייט אַלע מאָל בעלי־ביתּיש אָנגעטאָן, וואָס האָט זיך קיין מאָל ניט אַרומגעדרייט אויף די גאַסן ווי אַנדערע ניט־געזעצטע יונגע־לײַט? </span><span style="font-size:180%;">„כ´בין פֿאָרזיכטיק, און אַ ביסל מוראדיק, צוגעגאַנגען צו דער טיר. כ´האָב געזוכט מײַן ברודערס נאָמען צווישן די אַנדערע לעבן דעם אינטערקאָם. כ´האָב זיך געזאָגט אַז אַלץ וועט זײַן אין אָרדנונג, אַז קיינער האָט נאָך ניט געשטאָרבן פֿון קריגן זיך מיט אַ ברודער – ווײַל וואָס נאָך וואָלט געקענט אַרויס פֿון דער באַגעגעניש, חוץ אַ קריגערײַ? כ´האָב אַ קלונג געטאָן אויפֿן אינטערקאָם. מײַן ברודער האָט זיך אָפּגערופֿן – ער האָט בכלל ניט געקלונגען פֿאַרחידושט.“ </span><span style="font-size:180%;"><br /><br />עס האָט געקלונגען דער טעלעפֿאָן, נאָר ר´ דוד האָט אים איגנאָרירט. ער האָט זיך געפֿילט מאָדנע אויסגעשפּאַנט, ער האָט ניט געוווּסט פֿאַר וואָס. די פֿרוי האָט ווײַטער גערעדט: </span><span style="font-size:180%;">„קיין עלעווייטער איז ניט געווען, האָב איך געדאַרפֿט אַרויפֿקלעטערן ביזן צווייטן פֿלאָר, נאָר ס´איז געווען אַ סך פּלאַץ צווישן די שטעק און כ´בין אָנגעקומען אַ פֿאַרסאַפּעטע. כ´האָב אַ קלאַפּ געטאָן אויף דער טיר, מײַן ברודער האָט געענטפֿערט, מיר האָבן זיך אַרומגענומען. זײַן דירה איז געווען ניט וואָס כ´האָב זיך פֿאָרגעשטעלט – ניט קיין אָפֿענע סימנים פֿון פּריצות און אויסגעלאַסנקייט. ניין, זײַנע ספֿרים זײַנען דאָרט נאָך געווען. ווען כ´האָב געזען די ספֿרים איז מיר לײַכטער געוואָרן אויפֿן האַרץ, נאָר ווען כ´האָב געזען זײַן פּנים איז מיר געווען אַ שאָק.“ </span><span style="font-size:180%;"><br /><br />„ווי אַזוי?“ האָט ר´ דוד געפֿרעגט. ער האָט ווײַטער ניט געוווּסט פֿאַר וואָס ער רעדט ווײַטער מיט דער פֿרוי. ער האָט קאָנטראָלירט – די טיר איז אָפֿן, נאָר קיינער טשעפּעט אים ניט, גלײַך ווי מע ווייסט אַפֿילו אין דרויסן, צווישן די ישיבֿה־בחורים און ־מיידלעך, אַז עפּעס וויכטיקס שטעקט אין דעם איצטיקן שמועס. ער ווייסט אַליין ניט פֿאַר וואָס, נאָר דער איצטיקער מצבֿ, די קאָמבינאַציע פֿון דערהערענישן און שׂכל־הישר, זאָגט אים אַזוי אונטער. </span><span style="font-size:180%;">„איר קענט ניט מײַן ברודער, און איר האָט אים זיכער ניט געקענט איידער ער איז אַוועק צו יענער דירה. אָבער ער איז געווען אַ הדרת־פּנים. ער האָט געהאַט אַלע מעלות – אַ בקי אין ש"ס, אַ בקי אין קליידער, און כּוח־הדיבור – ווי אַן אמתער רעדנער. נאָר אין דער דירה, וווּ כ´האָב אים געזען, איז פֿאָרקומען, ווײַזט אויס, אַ מאָדנע טראַנספֿאָרמאַציע. ער האָט אויסגעקוקט ווייניקער שיין, נאָר מער גליקלעך, מער צופֿרידן מיט זיך אַליין. ער האָט געטראָגן אַ העמדל, אַ טי שירט, מיטן לאָגאָ פֿון אַ יוניווערסיטי. ער איז שוין געווען מגולח. נאָר דערעיקר – זײַנע אויגן, וואָס זײַנען אַלע מאָל אַ פֿענצער אויף זײַן נשמה, זײַנען קלאָר־בלוי, און אַ שמייכל איז אים אויסגעגאָסן אויפֿן פּנים. ער איז געווען גליקלעך מיט זײַן גורל!" </span><span style="font-size:180%;"><br /><br />ר´ דוד האָט אָנגעקוקט די פֿרוי גלײַך אין פּנים אַרײַן. זי האָט אויסגעקוקט גוואַלדיק צופֿרידן מיט זיך אַליין, ווי זי האָט אים מגלה געווען רזי־רזין פֿון דער מענטשלעכער פּסיכאָלאָגיע. נאָר דעם אמת זאָגנדיק האָט זי גאָרניט דערפֿונדען. אַלץ וואָס זי האָט געהאַט איבערגעגעבן איז די איבערגעקײַטע מחשבֿות פֿון דער מאָדערנער אויסגעלאַסנקייט, דאָס גאַנצע פּריצות וואָס ער האָט געדאַרפֿט שלום מאַכן דערמיט צוליב זײַן דרייען זיך אין די מאָדערן־אָרטאָדאָקסישע קרײַזן. אַ גרויסער חידוש – זי איז געגאַנגען צו איר פֿאַרפֿאָרענעם ברודער צו גאַסט, און האָט זיך דערוווּסט, אַז אויף יענעם זײַט מויער עסט מען ניט לחם־הקלוקל, נאָר מע שפּאַנט זיך אויס פֿון שווערן לאָך פֿון הלכה און געוווינט זיך צו צו דער „פֿרײַער וועלט“. דאָס איז נאָר די ערשטע סטאַדיע, האָט ר´ דוד אַ קלער געטאָן. ערשט דעמאָלט כאַפּט מען זיך אַז אין דער פֿרײַער וועלט – תּרתּי משמע – איז דאַגת־פּרנסה אויף גאָרניט גרינגער, דער פּועל־יוצא פֿון יצר־הרע איז גאָרניט שוואַכער, גזלנות, גדלות, גרויס־האַלטערײַ, קאָרומפּציע, אַלע וואָס מע האָט פֿײַנט וועגן דעם גאָר פֿרומער וועלט און די רביישע אונטערלעקער – אַלץ איז פֿאַראַן אויף דער פֿרײַער וועלט אויך, נאָר אָן קיין מויערן, כּדי אַלץ זאָל זיך גלײַך פֿאַרשפּרייטן איבער די קלאָגעדיקע, אָרעמע, מולטו־קולטורעלע גאַסן. דאָס אַלץ דאַרף כּלומרשט זײַן בעסער פֿון דער גאָר פֿרומער וועלט. </span><span style="font-size:180%;">דער ראָש־ישיבֿה, הייסט עס, שלאָגט זיך מיט דער דעה אַקעגן דעם חילוק צווישן דער ליבעראַלער און דער גאָר פֿרומער וועלט. נאָר אין דער רגע וואָלט ער שטאַרק געוואָלט אַרויסוואַרפֿן די פֿרוי און איר גלאַטיק־צופֿרידן פּנימל, נאָר ער קען ניט. קיין כּעסן איז ער ניט און זיכער ניט קיין גראָבער־יונג וואָס וואָלט אַרויסגעוואָרפֿן אַ פֿרוי פֿון זײַן אָפֿיס.<br /><br /></span><span style="font-size:180%;">„איז ווידער, פֿאַרשטיי איך ווײַטער ניט, ווי אַזוי קען איך אײַך העלפֿן?“ </span><span style="font-size:180%;">„איך וואָלט געוואָלט בעטן, איר זאָלט אים דינען ווי אַ בריק צווישן אונדזער וועלט און דער וועלט, דער ליבעראַלער וועלט.“ </span><span style="font-size:180%;">„אײַער שוואָגער איז שומר־מיצוות?“ </span><span style="font-size:180%;">„אויף זײַן אייגענעם אופֿן.“ </span><span style="font-size:180%;">אוי, גאָטעניו, האָט ר´ דוד געזאָגט צו זיך אַליין. „איז פֿאַר וואָס וויל ער, אַ רבֿ וואָס ער קען ניט זאָל זיך אַרײַנמישן אין זײַן לעבן?“ </span><span style="font-size:180%;">„דעם אמת זאָגנדיק, ער קען אײַך יאָ. ער פֿלעג דאַוונען אין אײַער שול.“ </span><span style="font-size:180%;"><br /><br />דער ראָש־ישיבֿה האָט געוווּסט וואָס מע מיינט, כאָטש קיין שטעלע אין אַ שול האָט ער ניט. די ישיבֿה וווּ ער לערנט געפֿינט זיך אויפֿן קעלער פֿון אַן אַלטן שול. ס´איז געווען אַזאַ שול, וואָס איז כּמעט ניפֿטר געוואָרן ווען די וועסט־סײַד האָט זיך אָפּגעליידיקט פֿון דער ערשטער כוואַליע ייִדן אימיגראַנטן און בני־אימיגראַנטן. דעמאָלט, על־פּי נס, האָבן די יונגע־לײַט, די נײַע מאָדערן־אָרטאָדאָקסן, אַנטדעקט זייער ייִדישקייט, און גענומען אַרײַנשטראָמען אין די שולן און שטיבלעך פֿון געגנט. אַ גאַנצע קולטור איז אויפֿגעקומען. </span> <span style="font-size:180%;">כאָטש מע האָט דאָס ניט געוואָלט מודה זײַן, האָט זיך דער סאַמע בראשית פֿון דער ווידער־באַנײַונג געפֿונען אין דער עלעמענטאַרסטער תּשוקה: דעם צווייטן מין. שולן זײַנען אויפֿגעקומען, וואָס ס´רובֿ בעלי־בתּים זײַנען קיין בעלי־בתּים ניט געווען, נאָר יונגע־לײַט, בחורים און בחורטעס וואָס ווילן ווערן חתנים און כּלות. דאָס אַלץ איז געווען אַ פֿאַרכּישופֿטער קרײַז: יונגע־לײַט האָבן זיך אַרײַנגעצויגן אין געגנט כּדי ווידער צו באַנײַען די אַלטע שולן, און צו געפֿינען אַ פּלאַץ וואָס איז געווען עקאָנאָמיש גינציק (קריא: ניט באָמבאַרדירט פֿון דער אָנגעווייטיקטער שוואַרצער און שפּאַנישער פֿאַראָרעמונג). מיט דער מײַט האָט זיך געשאַפֿן אַ קריטישע מאַסע פֿון אַזלעכע הונגעריקע, אַמביציעזע, היפּערייִדן פֿון דער מאָדערנער תּקופֿה. אַנדערע יונגע־לײַט, נײַע מינים אימיגראַנטן וואָס וואַנדערן אײַן ניט פֿון דער אַלטער היים נאָר פֿון דער ווייניק מיט־ייִדישקייט־באַגאָסענעם מידוועסט, קלײַבן זיך איבער אין דעם געגנט, טרעפֿן זיך מיט דעם צווייטן מין, זאָגן זייערע קרובֿים און חבֿרים אַז זיי האָבן געפֿונען זייער באַשטערטע/ן דאָרט אין יענעם געגנט, מער יונגע־לײַט קלײַבן זיך אַרײַן, און אין לדבֿר סוף ביזן קומעדיקן דעמאָגראַפֿישן ציקל, אָדער דעם מלאך המשחית. </span><span style="font-size:180%;">פֿרײַטיק צו נאַכטס האָט מען קוים געקענט זיך אַרויסקוועשטן פֿון שול און לאָזן אין וועג אַהיים צו דער סעודה, אַזוי ענג, פֿאַרשוויצט און קאָפּ־אויף־קאָפּ איז געווען די „סין“ אויף די טרעפּ פֿון די גרעסערע אָרטאָדאָקסישע שולן, וווּ די ליבשאַפֿט איז אַ ניט באַדאַנקטע ספּאָנדאָר פֿון דער גאַנצער קהילה. אפֿשר „ליבשאַפֿט“ איז אַ גוזמא און מע דאַרף גיכער זאָגן „שידוכימשאַפֿט“, ווײַל דאָס איז דער סאָציאָלאָגישער כּוח וואָס טרײַבט אונטער די וועסט־סײַד־קהילה: ווען עס קומט שוין די צײַט חתונה צו האָבן, שפּירט מען אויף טריט און שריט, פֿון קינד און קייט, אַ דרוק חתונה צו האָבן. דאָס איז אַוודאי ניט קיין שלעכטע פֿירונג פֿאַר אַ געזעלשאַפֿט – מע האָט חתונה שוין טויזנטער יאָרן – נאָר אַ מאָל דערפֿירט עס צו אומגעריכטע קאָנסעקווענטן. </span><span style="font-size:180%;"><br /><br />צוליב דעם געזעלשאַפֿטלעכן דרוק חתונה צו האָבן, האָבן די שולן פֿון דער וועסט־סײַד אָנגעהויבן צוציִען צו זיך אַ סך יונגע־לײַט, לערנערס, דאַוונערס, און סתּם קיביצערס. קיינער האָט זיי ניט צו שטרענג פֿאַרהערט אָדער בודק־ציצית געווען וועגן זייער פֿרומקייט. די בחורים, די געזונטע און שיינע, מיט נעטער קליידונג, צוגעקעמטע האָר לויט די לעצטע מאָדע־תּקנות. </span> <span style="font-size:180%;">טייל פֿון די דאָזיקע בחורים, מחמת איזה סיבה, זײַנען געווען חרדים. שווער צו דערקלערן פֿאַר וואָס – עס זײַנען אַוודאי פֿאַראַן גענוג ליבשאַפֿט־ אָדער אַפֿילו נאָר שידוכימשאַפֿט־געלגענהייט בײַ זיי אין די גאָר פֿרומע געגנטן, און עס וואָלט געדאַכט, אַז די סבֿיבֿה אויף דער וועסט־סײַד איז ניט די ריכטיקע. נאָר פֿרײַטיק צו נאַכטס זײַנען זיי אַלע מאָל דאָרטן אויסגעוואַקסן, קיינער האָט ניט געוווּסט וווּהין זיי זײַנען נאָך דעם געגאַנגען, בײַ וועמען זיי האָבן געמאַכט זייער סעודה. און זיי האָבן זיך ווידער באַוויזן שבת שחרית. קען זײַן אַז איינער פֿון זיי איז געווען דער בחור וועגן וועמען עס גייט איצט די רייד. </span><span style="font-size:180%;"><br /><br />ר´ דוד האָט געמוזט אָפּהאַקן דעם שמועס. נאָר ער האָט צוגעזאָגט אַז אויב די פֿרוי וואָס איז געקומען צו אים וועט אים אָפּשיקן יענעם בחור, וועט ער אים פּרוּוון אים אַרויסהעלפֿן. ווי אַזוי האָט ער ניט געוווּסט, ווײַל ער האָט ניט געטראַכט פֿון זיך אַליין ווי פֿון איינער וואָס העלפֿט יענעם אַרויס. דאָס איז ניט זײַן צוגאַנג צום לעבן. ניט חלילה וואָס ער איז ניט קיין איידעלער ייִד, ער גראָבט ניט אונטער יענעם אויף קיין אַקטיוון אופֿן. נאָר אין דער תּקופֿה פֿון פּסיכאָלאָגישן אויפֿמערק, ווען יעדער איז זייער פֿאָרזיכטיק זיך אָפּצוגעבן מיט יענעמס פּראָבלעמען, איז ער אַ שרײַיִקער אויסנאַם. ער האָט בעסער ליב צו זיצן און לערנען. ניט ווײַל יענער הייסט, אָדער פֿאַרן אייגענעם כּבֿוד (כאָטש דאָס איז מסתּא אויך נאָך בײַ אים אַ יצר־הרע) נאָר פּשוט ווײַל אַזוי האָט ער ליב פֿונעם טאָג ווען ער איז געבוירן געוואָרן ביז היום הזה. </span> <span style="font-size:180%;">נאָר ער איז ניט אַזאַ ייִד, וואָס וועט אַוועקטרײַבן אַ פֿרוי וואָס זוכט הילף. ער וועט זען וואָס ער קען טאָן.</span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-52967688977282117272008-05-09T10:35:00.000-04:002008-05-09T10:37:25.736-04:00מע וואַרט אויף אַ צענטן אין אַ גרויסן זאַל געפּאַקט מיט מתפּללים<div align="right"><span style="font-size:180%;">בײַ ברוסן, דעם בעל־תּשובֿה, האָט זיך אַלע ווײַלע געחלומט איין און די זעלבע חלום. ער גייט איינער אַליין אַראָפּ מיט אַ לאַנגן, ווײַסן קאָרידאָר. פֿון נעפּל שווימט אַרויס אַ טיר, וואָס ער עפֿנט אויף. אויף יענער זײַט טיר געפֿינט ער זיך אין אַ ריזיקן זאַל, געפּאַקט – קאָפּ אויף קאָפּ – מיט מתפּללים. נאָר מתפּללים וואַרטנדיקע, וואָס בײַ יעדן מנין־גייער זײַנען זיי גאָר באַקאַנט: אָנגעטאָן אין טלית־און־תּפֿילין, דרייען זיי זיך אויף די בענקלעך, גיבן כּסדר אַן אומגעדולדיקן קוק אויפֿן זייגער, און אַזוי ווײַטער. יאָ: ווײַזט אויס, אַז מע וואַרט אויף אַ צענטן. אין אַזאַ גרויסן זאַל געפּאַקט מיט מתפּללים וואַרט מען אויף אַ צענטן! ס´הייבט זיך ניט אָן. ברוס פֿרעגט זיך נאָך. ווײַזט זיך אַרויס אַז ר´האָט שלעכט פֿאַרשטאַנען. ניט אויף אַ צענטן צו אַ מנין וואַרט מען, נאָר אויף אַ שליח־ציבור. איין ייִד, אַ הויכער און שטאַלטנער, שפּאַנט צו צו אים און כאַפּט אים אָן בײַ דער האַנט. דעם הויכן ייִדנס האַנט איז אַ טרוקן־וואַרעמער, גרויס, און גלאַטיק, ווי אַ שטיין, בשעת ברוסעס איז קלעפּיק און פֿאַרשוויצט, צי פֿון נערוון צי פֿון שטיין אין אַ געפּאַקטן צימער אָנגעטאָן אין טלית.„באָריך!“ האָט אויסגערופֿן דער הויכער ייִד, מיט אַן אַקצענט וואָס איז ברוסן שטאַרק באַקאַנט – ער ווייסט ניט פֿאַר וואָס – ווי אַן אונגאַרישער. ברוך, פֿאַרשטייט זיך, איז ברוסעס „ייִדישער“ נאָמען. ברוך רופֿט זיך אָפּ מיט אַ שמייכל. „יאָ?“„נו־נו, אַשרי!“ דאַכט זיך, אַ מיחנה־מעריבֿ־מנין. ברוס האָט לאַכנדיק זיך געפּרוּווט אָפּבעטן. „כ´קען ניט דאַוונען פֿאַרן עמוד. כ´בין ניט קיין שליח־ציבור, כ´האָב ניט דאָס קול וואָס מע דאַרף.“אומגעריכט האָט זיך פֿון אים אויסגעדרייט דער הויכער ייִד און אויפֿן קול אַ זאָג געטאָן דעם גאַנצן עולם ייִדן. „געהערט? ער וויל ניט זײַן קיין שליח־ציבור!“דער עולם האָט זיך פֿונאַנדערגעלאַכט. בחורים האָבן געבילט שטאַרק און שאָרסטיק פֿון בריטט צעפּראַלטע מײַלער, אַלטע ייִד האָבן אויסגערעכצט זייער געלעכטער, געטופּעט מיט די פֿיס אָדער געקלאַפּט אויפֿן דיל מיט זייערע שטעקנס, און אַפֿילו די שיינע בעלי־בתּים, די וואָס שטייט ניט אָן אָנטייל צו נעמען אין די טאָג טעגלעכע רייד פֿון קהל, האָבן געשאָקלט מיט די קעפּ, ווי איינער זאָגט, „נו, דאָס איז זיכער כּדאַי אַ ביסל גוף־באַוועגונג.“„וואָס איז דאָס גרויסע געלעכטער?“ האָט געפֿרעגט ברוך/ברוס, שוין אַ ביסל אויפֿגערעגט פֿון די רעאַקציע וואָס ער רופֿט אויס בײַם גרויסן עולם. דער הויכער ייִד האָט זיך פֿאַרהוסט, עלעהיי ער וויל ניט האָבן צו טאָן מיט אַזאַ עם־האָרץ, נאָר קיין ברירה האָט ער ניט. „פֿאַר וואָס מיינט איר די גאַנצע עדה איז זיך צונויפֿגעקומען?“ברוך/ברוס האָט געקוועטשט מיט די פּלייצעס.„מע בעט בײַם אייבערשטן צוליב דיר.“איצט איז געווען ברוך/ברוסעס ריי אויסצושיסן מיט אַ געלעכטער. „וואָס איז דער שׂכל, אַזוי פֿיל ייִדן זאָלן דאַוונען פֿאַר מיר? וואָס רעדט איר נאַרישקייטן?“ נאָר אַז ער האָט זיך צוגעקוקט צום יעדן ייִדנס פּנים, האָט ער געזען ווי יעדער קוקט אים אין די אויגן. ער האָט אַרויפֿגעקוקט אין עזרת־נשים (ס´איז אַזאַ מין זאַל) נאָר די עפֿענונג איז געווען פֿאַרקלאַפּט מיט הויכע ברעטער, האָט ער גאָרניט ניט געקענט זען. יעדעס פּנים דאָ אונטן האָט זיך צעשטראַלט מיט אַן אָפּשײַ אַזאַ, וואָס האָט אים ממש דערשראָקן. ער האָט זיך אויסגעדרייט צוריקוועגס צו דער טיר נאָר קיין טיר האָט זיך ניט אויסגעשיילט פֿון דער וואַנט. פּלוצעם האָט אַן אומזעעוודיקע כּוח אים אַוועקגעטראָגט צום סאַמע אויבן־אָן פֿון צימער, בײַם עמוד. ער האָט אויפֿגעעפֿנט דאָס מויל אָנצוהייבן, און האָט זיך אויפֿגעכאַפּט.„אוי וויי,“ האָט ער געזאָגט צו זיך אַליין. עס זײַנען דאָ חלומות וואָס מע קען סתּם הנאָה האָבן פֿון זיי, ווי מע האָט הנאָה פֿון אַ מעשׂה־בוך אָדער אַ פֿילם. עס זײַנען אויך דאָ אַזעלכע וואָס לאָזט ניט אַרײַן צו זיך, מע קען זיי נאָר באַטראַכטן פֿון דער ווײַטנס. און עס זײַנען ווידער פֿאַראַן חלומות, וואָס מע דאַרף איבערקערן און איבערקערן כּדי צו פֿאַרשטיין וואָס ליגט אינעווייניק. ברוס האָט געגעבן אַ קרעכץ ווײַל ער האָט געוווּסט פּונקט וואָס פֿאַר אַ מין חלום זײַן חלום איז: עפּעס וואָס מע טאָר ניט איגנאָרירן. ער דאַרף דאָס פֿאַרשטיין כּדי בעסער צו פֿאַרשטיין זײַן אייגענעם וועג. </span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-10686645160727906482008-03-28T08:04:00.000-04:002008-03-28T08:05:34.897-04:00עס רוקט זיך אָן אַ קריגערײַ<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">אַזוי ווי אַ מעטעאָראָלאָג אָדער, להבֿדיל, אַ הונט קען פֿאָרויסזאָגן אַ שטורעם דורכן לופֿט־טעמפּעראַטור אָדער אַזאַ מין געפֿיל אויפֿן הויט, אָבער האָט ניט קיין כּוח אים צו פֿאַרהיטן, קען אַ מאַן אָדער פֿרוי וויסן אינסטינקטיוו ווען עס רוקט זיך אָן אַ קריגערײַ. און פּונקט ווי אַ וועטער־נבֿיא קען ניט בײַטן דעם וועטער, קען אַ זיווג ניט ווײַכן פֿון אַ קריג ווען ס´איז שוין באַשערט. מאָושע און קעראָלײַן האָבן זיך ניט געוואָלט צעקריגן איבערן ענין איבערקלײַבן זיך אין ניו־יאָרק. ס´איז בכלל ניט נוצלעך לויט וועלכער ס´איז דעפֿיניציע. <br /><br />קעראָלײַן האָט געעפֿנט פֿײַער די ערשטע, דווקא ניט אַגרעסיוו, און ניט פּאַסיוו־אַגרעסיוו, נאָר מיט אַ זאָג וואָס זי האָט מסתּמא געוווּסט וועט אויפֿרעגן מאָושען. זי האָט פּשוט געפֿרעגט, „נו, האָסט עפּעס אויסגעפֿאָרשט די אָפּציעס אין ניו־יאָרק?“<br /><br />מאָושע, גאָרניט ווי זײַן שטייגער איז, האָט מערניט אַ בורטשע געטאָן. געוויינטלעך האָט אים קעראָלײַן די צונג ניט געדאַרפֿט פּיקן. <br /><br />„וואָס הייסט דאָס?“ האָט קעראָלײַן ווײַטער געפֿרעגט. <br /><br />מאָושע האָט טאַקע געהאַט אויסגעפֿאָרשט. און דערוווּסט האָט ער זיך, אַז אַפֿילו יענע פֿעיִקייטן וואָס ער פֿאַרמאָגט אין לימודי־קודש, שוין אָפּגערעדט פֿון זײַנע אַנדערע מינימאַלע אַקאַדעמישע קוואַליפֿיקאַציעס, קענען אים מסתּמא ניט אויסהאַלטן אין ניו־יאָרק. נאָר ער האָט דאָס ניט געקענט מודה זײַן. וואָס וועט זײַן אַז ער זאָל באמת קאַליע ווערן – ניט דערפֿאַר וואָס ער איז שוין אויס חסיד נאָר דערפֿאַר וואָס ער איז ניט בכּוח צו לעבן מחוץ די מויערן! דער געדאַנק האָט אים שיִער ניט דערשטיקט. <br /> <br />ניט וויסנדיק וואָס ער טוט האָט ער אײַנגעשטימט, אָדער גיכער געזאָגט אַ ליגן, אַז אין ניו־יאָרק וועט ער געפֿינען ווי אַזוי זיך אויסצוהאַלטן. האָבן זיי זיך איבערגעצויגן אין אַ שיינער געגנט פֿון ברוקלין, וואָס האָט זיך אויסגעצייכנט ניט מיט קיין עטנישער האָמאָגענקייט (ווי באָראָ־פּאַרק, אָדער דער אַקאַדעמישער „געטאָ“ אין מישיגן) און אויך ניט מיט קיין מעסערדיקער רײַבונג צווישן צוויי גרופּעס (ווי איטאַליענע און שוואַרצע אין בענסאָנהאָורסט), נאָר מיט דער פּאַרעווער, ווײַסהויטיקער באַהעבערישקייט פֿון די אײַנוווינערס אירע. <br /></span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com2tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-32877617423267582922008-03-12T22:42:00.000-04:002008-03-12T23:23:07.790-04:00דאָס היימיש מיידל און דער ראָש-ישיבֿה<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">נאָך דעם ווי מירל האַלבערשטאַם און איר טאַטע, חיים, זײַנען אַרויס פֿון דער ישיבֿה, ביידע אומצופֿרידן מיט אים, איז ר´ דוד געזעסן אין זײַן קליינעם אָפֿיס, בײַ זײַן אָנגעוואַלגערטן טיש, מיטן קאָפּ אין די הענט. ער האָט ניט געוווּסט וואָס צו טאָן מיטן גאַנצן געשעפֿט.<br /><br />מיט מירלען האָט ער זיך באַקענט אויף איינעם פֿון זײַנע שיִעורים, דווקא אַן עיון־שיִעור אויף נידה. ס´רובֿ תּלמידים האָבן אים ניט פֿאַרשטאַנען, סײַ צוליב זײַן אַקצענט, סײַ צוליב זײַנע צונויפֿגעפֿלאָכטענע געדאַנקען. ער איז אַ קנאַפּער רעדאַקטאָר איבער זיך אַליין.<br /><br />ער איז געשטאַנען אויף זײַן אָרט נאָכן שיִעור, צוזאַמענלייגנדיק זײַנע ספֿרים און קלערנדיק, ווי תּמיד, ווי ער האָט זיך ווי ניט איז דערשלאָגן צום עלטער פֿון זײַנע אָמאָליקע רביים. די וואָס האָבן מער ניט קיין משפּחות זיי צו געדעקנען. ער האָט זיך ווידער פֿאָקוסירט אויף די פֿראַגעס פֿון די תּלמידים. ס´רובֿ האָבן אַוודאי געפֿרעגט כּדי זיך צו גרייסן מיט זייער בקיאות -- דאָס הייסט, כּדי אויסצונעמען בײַ די אַנדערע תּלמידים, ווײַל אויף אים איז געווען שווערער צו מאַכן אַ רושם. אַ פּאָר פֿון די כּמעט־עילוים האָבן געפֿרעגט קשיות וואָס ער האָט געדאַרפֿט צעקײַען בײַ זיך אין קאָפּ איידער אַרויסטראָגן אַ תּשובֿה פֿאַר די תּלמידים. דאָס האָט ער אַלע מאָל בפֿירוש ליב געהאַט, דאָס על־רגל־אַחת־געשעפֿט.<br /><br />בײַם סוף ריי איז געשטאַנען אַ בלאַס מיידל אין אַ שוואַרצן אָנצוג, זייער צניעותדיק אָנגעטאָן, אַפֿילו אָן דעם ענגן קליידל וואָס ווערט כּמעט ווי אָנגעגאָסן אויפֿן לײַב; ס´איז אַ מאָדע אַזאַ בײַ די וועסט־סײַד־מיידלעך. נאָר די היגע מיידלעך, ווידער, פֿרעגן בטבֿע ניט קיין קשיות. פֿאַר וואָס ווייסט ר´ דוד ניט, כאָטש אַ צאָל פּראָוויזאָרישע ענטפֿערס האָט ער יאָ אויסגעאַרבעט אויב מע זאָל אים נאָך אַ מאָל פֿרעגן.<br /><br />דאַכט זיך אַז די בחורים זײַנען אַוועק אָדער אויף זייערע מקומות אָדער אויף די קלאַסן אין אוניווערסיטעט. דאָס מיידל איז דאָרט געשטאַנען, אַראָפּגעקוקט צום דיל צו, און אַרויסגעשעפּטשעט אַ קשיא. ניט קיין קנאַקעדיקע, נאָר אַן ערלעכע פֿראַגע אויפֿן אונטערשייד צווישן דער סוגיא אין דער גמרא און תּוספֿתּא. עפּעס וואָס ווײַזט, אַז מע האָט געהערט מיט קאָפּ. ער האָט זיך דערמאָנט אין זײַן פֿרוי, וועמען ער האָט זיך געדאַרפֿט נייטן צו געדעקנען אין זמן־הווה.<br /><br />נאָך יענער קשיא האָט זיך אַנטווילקט אַ מאָדנע באַציִונג: מירל איז געקומען לערנען אויף דער ישיבֿה אין איינעם מיט די אַנדערע מיידלעך, אויף יענער זײַט איידעלער מחיצה. נאָר סוף טאָג, ווען די אַלע אַנדערע תּלמידים זײַנען שוין געהאַט אַהיימגעגאַנגען, האָט זי ווײַטער געלערנט בחבֿרותא מיטן רבין. דאָס אַלץ איז געווען, פֿאַרשטייט זיך, בסודי־סודות. פֿאַקטיש, ניט „פֿאַרשטייט זיך“: דער ענין איז געווען מער קאָמפּליצירט ווי עס קען זײַן אין פֿלוג. מה רעש? דער ראָש־ישיבֿה פֿון אַ מאָדערנער ישיבֿה, דער בעל־מחבר פֿון מאָדערנע ספֿרים (מע אַטאַקירט אים צוליב זײַן באַניץ פֿון דער מאָדערנער קריטיק), דער שטיצער פֿון פֿרויען־לימוד, אַזאַ ייִד זאָל דען ניט לערנען מיט אַ פֿרוי? און נאָך אַ זאַך: הלמאַי לערנט ער מיט איר ביחידות? פֿאַר וואָס וויל ער זיך שטעלן פֿאַר אַ נסיון, ווען ער וואָלט געקענט לערנען מיט איר בפֿרהסיא, אין דער ישיבֿה אַליין?<br /><br />די מעשׂה איז אַזאַ. ר´ דוד איז אַליין געקומען פֿון אַ חסידישער שטוב, אַוודאי ניט אין אַמעריקע, נאָר אין דער אַלטער היים, אין מאַרמאָרש. דאָרט האָט נאָך געבליט – אָדער, לויט די נעאָלאָגן און די ליטוואַקעס, געבושעוועט – דאָס חסידות, שטרענג אָפּגעהיט דורך הויכע מויערן כּל־המינים פֿון דער דרויסנדיקער וועלט. אַ מאָל האָט זיך אין דעם דערמאָנט ר´ דוד, און געקלערט, אַז דער אַטסמאָספֿער איז טאַקע ניט געווען יענער, וואָס הערשט שוין בײַ די הײַנטיקע חסידים. נאָר מע האָט דווקא יאָ געוואָלט עפּעס אויפֿהיטן ווי אַן אויג אין קאָפּ. דער גאַנצער ענין „קאַליע מאַכן“ חסידים איז ניט קיין וויץ פֿאַר אים, ווי ס´איז פֿאַר די מאָדערנע ייִדן מיט וועמען ר´האָט געלערנט אין דער קאָנסערוואַטיווער ישיבֿה, אַ מאָל ווען זי איז ניט געווען אַזוי צו־להכעיסדיק ליבעראַל. כאָטש ער איז אַליין ניט קיין חסיד און האָט אַזוי ניט אויפֿגעצויגן זײַנע קינדער, ווען ער הערט ווי מע וויצלט זיך וועגן „פֿאַרפֿאָרענע“ קאָכט אים אויף און ער דאַרף זיך צוריקהאַלטן פֿון מוסר־רייד.<br /><br />דערפֿאַר האָט ער ניט געוואָלט, דער עולם זאָל וויסן אַז ער לערנט בחבֿרותא מיט מירל דער חסידתטע. אַזאַ צונעמעניש האָט זי געהאַט בײַ די אַנדערע מיידלעך צוליב איר צניעותדיקן אָנטועכץ, איר מאָנדע בלאַסקייט, און איר ייִדיש־אַקצענטירטן ענגליש.<br /><br />און וואָס קען מע זאָגן וועגן מירלס דרך־הלימוד? דעם אמת זאָגנדיק האָט ר´ דוד ניט געשעפּט קיין סך נחת פֿון איר לערנען. לערנען האָט זי אַוודאי געקענט: מירל האָט שוין געדעקט אין אירע ווייניק יונגע יאָרן אַ היפּשע צאָל בלאַט גמרא, ווײַט ניט אָפּגעשטאַנען, הייסט עס, פֿון די בחורים (פֿון די אַנדערע מיידלעך שוין אָפּגערעדט). זי האָט געקענט גרינג און פֿעיִק זיך דערפּינטלען צום שׂכל פֿון אַ רשי אָדער צענעמען, צעקײַען און פֿאַרדייען, ווי אַ געבראָטן שבת־הינדל, אַ לאַנגן, געשמאַקן תּוספֿות. דאָס אַלץ האָט זי געקענט. נאָר פֿון ר´ דודס אוניווערסיטעטישן, קריטישן צוגאַנג האָט איז זי ניט געווען קיין חסידה. אַדרבא: ווען נאָר ר´ דוד האָט איר איידל געגעבן צו וויסן וועגן אַ גירסא צי אַ כּתבֿ־יד וואָס קען אײַנזעצן די קשיה אויף אַ געוויסער סוגיא, האָט זי שטיל צוגעהערט זיך, געשאָקלט מיטן קאָפּ, און געמאַכט נאָטיצן. דערנאָך האָט זי זייער ערלעך און צאַרט אַ פֿרעג געטאָן, הלמאַי מע קען ניט געפֿינען דעם תּירוץ בײַ דעם צי יענעם ראשון. דעם אמת זאָגנדיק קען מען ניט אָפּפֿרעגן אַזאַ שיטה, האָט ר´ דוד געקלערט צו זיך אַליין. ס´איז מער אויסגעהאַלטן, אין אַ געוויסער סיסטעם, דאָס צו טאָן, איידער צוצוקומען צו די „דרויסנדיקע“.<br /><br />שוין אַ דרײַ־פֿיר חדשים וואָס זיי לערנען בחבֿרותא, ר´ דוד און די „חסידתטע“. זיי הייבן אָן באַלד נאָך שבֿועות. ס´איז שוין ראָש־חודש אלול. אַ מאָל, אַז מע האָט שוין פֿאַרמאַכט די גרויסע ש"סן און איז געווען גרייט צו געזעגענען זיך, האָט מירל אַ זאָג געטאָן:<br /><br />„איר וואָלט אַוודאי געוואָלט וויסן, רבי, ווי אַזוי איך באַווײַז צו קומען צו ענק אויף א חבֿרותא, אַז כ´בין אַ היימיש מיידל.“<br /><br />„דאָס איז מיר ניט אַזוי אײַנגעפֿאַלן צו פֿרעגן,“ האָט מודה געווען ר´ דוד. „עס זײַנען דאָ אַסכערליי תּלמידים, און אז מע זאָל אויספֿרעגן יעדן באַזונדער ווי אַזוי ער צי זי איז געקומען צו לערנען תּורה, וואָלט מען קיין מאָל ניט אָנגעהויבן מיט ´שנים אוחזין בטלית´. נאָר אַז איר ווילט דווקא זאָגן פֿאַר וואָס, וועלט איך אײַך ניט פּרוּוון אָפּזאָגן. אַדרבא, כ´בין אַלע מאָל גרייט צו הערן וועגן תּלמידים און ווער זיי זײַנען.“<br /><br />מירל איז געווען אַנטוישט אַ ביסל. כאָשט אין ברוקלין, אין דער היימישער קהילה, רעדט מען ניט בטבֿע וועגן זיך אַליין און וואָס זי וויל – מע רעדט בעסער וועגן דעם, וואָס יענער וויל פֿון זיך, דער רבי, צי דער זיווג, אָדער די קינדער – האָט זי אַנטדעקט להיפּוך אַז אויף דער וועסט־סײַד האָט מען דווקא צוגערעדט און צוגעשטאַנען, מע זאָל רעדן וועגן זיך אַליין. ס´איז בײַ מירל אינטערעסאַנט צו זען, ווי אַלץ וואָס ווערט אין ברוקלין אָנגענומען לכתּחילה אין שטוב ווערט אויף דער וועסט־סײַד איבערגעטײַטשט לויט דער מאָדערנער, זעקס הונדערט פֿערצנטער מיצווה פֿון בחירה חפֿשית. דאַכט זיך אָבער, אַז דער ראָש־ישיבֿה איז דווקא ניט אַזוי פֿאַרכאַפּט פֿון הערן איר מעשׂה. ס´פּנים האָט זיך מירלען צוגערייטלט. נאָר זי האָט זיך באַהערשט, זיך אָנגענומען מיט מוט און אָנגעהויבן. זי האָט געמיינט, ס´איז בפֿירוש נייטיק ר´ דוד זאָל וועגן דעם וויסן, באַזונדערש אויב איר טאַטי וועט זיך נאָך אַ מאָל דערוויסן וואָס זי טוט.<br /><br />„כ´זאָג אַ ליגן דעם טאַטן,“ האָט מירל זיך אָנגערופֿן. „יעדעס מאָל אַז כ´קום אין ישיבֿה זאָג איך אים, אַז כ´גיי מבֿקר־חולה זײַן. כ´האָב אַלע מאָל מיט זיך, אפֿשר האָט איר באַמערקט, אַ זאַק מיט פֿאַרשיידענע מינים עסנוואַרג, כּלומרשט וואָס כ´ברענג זיי פֿאַרן חולה. אויפֿן אמת עס איך אויס אַ געזונטן טייל אויף מיטאָג, און אַ סך פֿון רעשט גיב איך אויס די אַנדערע תּלמידות.“<br /><br />ר´ דוד האָט ניט געוווּסט ווי אַזוי ער זאָל איר ענטפֿערן, צי זי וויל אַן ענטפֿער בכלל. „פֿאַר וואָס זאָגט איר ניט אײַער טאַטע?“<br /><br />„ווײַל ער וועט מיך ניט פֿאַרשטיין. ער פֿאַרשטייט מיך בכלל ניט.“ מירלס אויגן האָבן אַרויסגעשאָסן אַ פֿונק פֿײַער וואָס האָט אויף אַ רגע באַלויכטן ר´ דודס אינעווייניקסטע אויג. ער האָט געזען ווי זײַן מאַמע, אַ טאָכטער פֿון אַ משפּחה תּלמיד־חכמים און רבנים, האָט זיך צעשריגן אויפֿן זײַן טאַטן, אַ שנײַדער בן־שנײַדער, וואָס האָט געוואָלט ער זאָל זיך אויך לערנען די מלאָכה, און ניט געקענט פֿאַרשטיין פֿאַר וואָס דווקא זײַן זון זאָל זיצן און לערנען. שוין זשע זײַנען ניטאָ גענוג באַנקקוועטשערס און פֿאַרטראַכטע ליידיקגייערס? און דודלע איז דאָך זײַן בן־יחיד! די מאַמע האָט אויפֿן טאַטע געגעבן אַ שטעך אַדורך מיט די אויגן, און אַרויסגעצישעט: יאָ, דײַן לײַכלעכער בן־יחיד וואָס דו פֿאַרשטייסט אין גאַנצן ניט! דער באַשעפֿער האָט אים געמאַכט ער זאָל דווקא יאָ זיצן און לערנען, ניט זיצן און לייגן לאַטעס!<br /><br />צוריקגערעדט אָבער איז דער מצבֿ מיטן מיידל אַנדערש. ער קען זיך ניט סתּם אַזוי מישן אין יענעמס משפּחה־לעבן. ער איז ניט קיין מנהיג רוחני, אָדער ווי מע רופֿט עס אין אַמעריקע, אַ „רעבי“, און גיט זיך ניט אויס ווי אַזאַ. ער וויל לערנען גמרא מיט שאַרפֿע, יונגע קעפּ, ניט אויסהערן טענות אויף טאַטע־מאַמעס, צי ספֿקות וועגן שידוכים און חבֿרים אָדער חבֿרטעס.<br /><br />דערפֿאַר האָט ער אויסגעפּועלט בײַ מירלען זי זאָל שוין דערציילן איר טאַטן וואָס זי טוט אויף אַן אמת אין די נאָכמיטאָגן ווען זי זיצט כּלומרשט בײַ די קראַנקע בעטן פֿון היימישע אַלטיטשקעס און קימפּעטאָרינס.<br /><br />און וואָס איז לסוף געבליבן פֿון דער זיצונג צווישן אים, מירלען און מירלענס טאַטן (וואָס, ווײַזט זיך אַרויס, איז אַ ווײַטער קרובֿ, אַ שטיקל סיגעטער לאַנדסמאַן)? גאָרניט מיט גאָרניט, דאַכט זיך אים. קען זײַן אַז דער פּועל־יוצא דערפֿון איז נאָר דאָס, וואָס ער האָט געבראַכט מירלען צו געבן צו וויסן איר טאַטן.<br /><br />„און וואָס טוט איר צווישן איין חבֿרותא און דער צווייטער?“ האָט ר´ דוד בײַ איר אַ מאָל געפֿרעגט מתּוך נײַגעריקייט. כּמעט מיט באַוווּנדערונג, כאָטש ר´איז שוין אין אַזאַ עלטער, וווּ צו דער באַוווּנדערונג דאַרף מען זיך דערשלאָגן דורך די דערנער פֿון זעלבסטצענטרישקייט, קינאה און אַנטוישונג.<br /><br />זי האָט אים געזאָגט, „וואָס טו איך ניט? כ´בין אַן אַכצניאָריק היימישע טאָכטער. כ´לערן מיט מיידלעך אין אַ בית־יעקבֿ, איך בין טעטיק אין ביקור־חולים, כ´העלף אַרויס אין גמ"ח פֿאַר קימפּעטאָרינס און אין הכנסת־אורחים.“<br /><br />„און ווען לערנט איר תּורה?“ האָט ר´ דוד געוואָלט וויסן.<br /><br />מירל האָט אַ זיפֿץ געטאָן, און ס´האָט זיך געדאַכט ר´ דודן, ווי איר גאַנצער גוף גיט זיך מיט אַ מאָל אַ שאָקל צו ערשט אַהער־צו און דערנאָך צוריק צום אָרט, ווי אַ בוים וואָס ווערט געוויגט דורך דער ווינט. „ווי קען אַנדערש זײַן? כ´לערן אין געכאַפּטע רגעס, אויפֿן באָס צו ביקור־חולים, אין קאַפֿעטעריע פֿון בית־יעקבֿ, אויפֿן ראָג גאַס בשעת איך שטיי און וואַרט אויפֿן </span><span style="font-size:180%;">באָס</span><span style="font-size:180%;"> . . .“<br /><br />ס´איז ניט געווען קיין אײַנגענעמענע זיצונג, האָט ר´ דוד מודה געווען צו זיך אַליין, נאָר וואָס יאָ: ס´האָט געמאַכט פֿאַרן טאַטן זייער קלאָר, וואָס פֿאַר אַ טאָכטער מירל איז. מסתּמא קען דער טאַטע מער ניט באַהאַלטן זיך פֿון אמת אַקעגן זײַן קינד. נאָר וואָס וועט זײַן גענוי, און ווי אַזוי ר´וואָלט געדאַרפֿט אַקטירן מירלען לטובֿה, האָט ער ניט פֿאַרשטאַנען.<br /><br />פֿאַר דער זיצונג מיט איר טאַטן האָט מען זיך שוין געהאַט אָפּגערעדט אויף אַ קומעדיקער חבֿרותא, און במשך ער האָט געאַרבעט אויף זײַנע אַלע אַנדערע פּראָיעקטן, רעפֿעראַטן וכ´ האָט ער סײַ נערוועז, סײַ אומגעדולדיק אַרויסגעקוקט אויף זיך אָפּצוגעבן מיט מירלענס מצבֿ. קיין רבי איז ער ניט, פֿאָרט פֿילט ער זיך מחויבֿ אַרויסצוהעלפֿן אַ ייִד, אַפֿילו ס´איז ניט אַזוי באַקוועם ווען דער ייִד איז פֿאַקטיש אַ ייִדישע טאָכטער.<br /><br />אָבער מירל איז ניט געקומען אויף דער חבֿרותא. נו, מילא, ער פֿאַרשטייט אירע שוועריקייטן, מסתּמא האָט זי דאָס מאָל ניט געהאַט קיין געלעגנהייט אַרויסצוכאַפּן. די צווייטע חבֿרותא האָט זי אָבער אויך פֿאַרפֿעלט, און ר´ דוד האָט זיך גענומען זאָרגן. קען זײַן אַז ער האָט געמאַכט אַ גרויסן, נאַרישן טעות מיט דעם, וואָס ער האָט געמאַכט זי זאָגן איר טאַטן וועגן איר לערנען תּורה.<br /><br />אַז סעמי, דאָס שטיקל גאָון, איז צו אים צוגעגאַנגען נאָך אַ שיִעור מיט אַ פּאָר גאָר סאָלידע און שׂכלדיקע שאלות, איז ר´ דוד געפֿאַלן אויף אַ געדאַנק, און געבעטן אים ער זאָל אַרײַן צו אים אין אָפֿיס בײַם סוף טאָג. ער האָט געדאַרפֿט געבן צו וויסן אַז ס´איז ניט קיין מוסר־רייד וואָס ער איז אויסן מיט זײַן באַשטעלונג, ווײַל ער האָט געזען ווי סעמיס פּנים צעפֿלאַמט זיך, און דערנאָך איז צוריק אײַנגעשטילט געוואָרן דורך סעמיס אַנטשלאָסנקייט, ניט פֿאַרשעמט צו ווערן פֿאַרן ראָש־ישיבֿה.<br /><br />נאָכן לעצטן שיִעור פֿון טאָג, פֿון אַ ענערגישן יונגער־מאַן וואָס האָט געשפּרודלט מיט מאמרי־חזל אָן קיין געוויסער ריכטונג, האָט ר´ דוד זיך אויפֿגעשטעלט און געגאַנגען צו זײַן אָפֿיס. אַ מינוט שפּעטער האָט ער געהערט אַ קלעפּל אויפֿן טיר: אַן איידלס, אַ באַזאַכטס, ווי מע וויל ניט בלויז ניט שטערן יענעם אויף דער צווייטער זײַט טיר, נאָר אויך ניט דעם שלאָף פֿון דער טיר אַליין.<br /><br />סעמי איז אַרײַן צו ר´ דודן אין אָפֿיס. ר´ דוד האָט פֿאַרמאַכט אַ ספֿר און אַרײַנגעקוקט סעמין אין די אויגן, געפֿרעגט וועגן וווּ ער האַלט און פֿאַרהערט אים אויף אַ פּאָר מינוט אין עבֿודה־זרה.<br /><br />„גוט,“ האָט געמאַכט ר´ דוד. „גאַנץ נישקשה. איר מאַכט אַ פּעולה.“<br /><br />אַ פּויזע האָט זיך געשוועבט אין צימערל. ר´ דוד איז ניט געווען צוגעוווינט צו בעטן גאָרניט בײַ מענטשן, כאָטש ער האָט זיך דאָך דרײַ מאָל אַ טאָג געבעטן בײַם אייבערשטן. זײַנע מעלות, חכמה, עניוות, און מילדקייט, האָבן פֿאַר אים געעפֿנט טיר און טויער. אָבער אַ מאָל דאַרף מען עפּעס – פֿון אַ ביוראָקראַטיע, פֿון אַ סעקרעטאַר – וואָס מע קען זיך צו דעם ניט דערטראַכטן און ניט אויספּועלן מיט גוטע מידות אָדער אַ ליבלעכן שמייכל. מע מוז פּשוט בעטן, אַרויפֿלאָזן די נאַקעטע נשמה אויפֿן מאַסט פֿון זיך אַליין.<br /><br />דאָס איז ניט געווען אַזאַ פֿאַל, נאָר די מוראס וואָס דאָס בעטן האָט אין ר´ דודן אויפֿגעוועקט זײַנען געקניפּט און געבונדן, טיף אינעווייניק, מיט די חורבנדיקע ראַנגלענישן און פּליטות, וווּ אויף קיינעם איז ניט געווען צו פֿאַרלאָזן און יעדער ראָג האָט געקענט זײַן די נורע פֿון מלאך־המוות. דאָס מאָל האָט ער אָבער זיך אָנגעטאָן אַ כּוח, צונויפֿגעלייגט פֿאַר אים אויפֿן טיש די גרויסע, גוט אויפֿגעהיט, ווײַסע, צערונצלטע הענט, און אַ פֿרעג געטאָן בײַ סעמין:<br /><br />„וועמען קענט איר אין דער חסידישער וועלט?“<br /><br />„וואָס?“ האָט סעמי געוואָלט אויסרופֿן, ווײַל קיין נאַרישערע פֿראַגע האָט ער זיך ניט געקענט פֿאָרשטעלן. נאָר אַ מאָדנע זאַך באַקומט זיך אַ מאָל ווען ער רעדט מיט ר´ דוד, אַ מוראדיקע פֿרוכט וואָס צעגייט זיך אין זײַנע ביינער. אויס קריטישער בחור, גאָון וואָס פּראַוועט שטיק ווײַל ער קען אַרויסווײַזן יעדן קלוגן נעוואָרן בײַ אים אין קאָפ. אין צווייטן מינוט איז ער פּלוצעם אַ תּלמיד אַ ברעקל וואָס פֿאָלגט יעדעס וואָרט און קוקט זײַן רבין אין די אויגן. אויב דער ראָש־ישיבֿה פֿרעגט אויב ער קען די חסידישע וועלט, מוז אַוודאי זײַן אַ סיבה!<br /><br />„פֿאַר וואָס פֿרעגט איר?“ האָט סעמי געפֿרעגט. „כ´קען כּמעט קיינעם דאָרטן, נאָר קען זײַן אַז כ´קען העלפֿן סײַ ווי.“<br /><br />„דו ווייסט אַז כ´פֿלעג לערנען בחבֿרותא מיט אַ חסידישן מיידל. ס´איז שוין וואָכן וואָס זי קומט ניט צו מיר, וואָלט איך געוואָלט וויסן וואָס מיט איר איז געשען.“<br /><br />„איר רעדט וועגן מירלען?“ האָט סעמי זייער פֿלײַסיק אײַנגעהאַלטן זײַן געשפּאַנטקייט.<br /><br />„יאָ, ווי קענסטו איר נאָמען?“ געזען אַז סעמי איז אין עפּעס אַ פֿאַרלעגנהייט, האָט ער באַשלאָסן ווײַטער צו רעדן אָן צו פֿאָרסירן די פֿראַגע. „מילא. יאָ, כ´וויל וויסן וואָס מיט מירלען איז געשען, כ´האָב מורא אַז איר טאַטע אָדער כ´ווייס ניט ווער אין איר משפּחה האָט זי אָפגעהאַלטן פֿון ממשיך זײַן מיט איר חבֿרותא. כ´קען זי אַליין ניט גיין זוכן, כ´האָב דאָך קרובֿים און פֿרײַנד דאָרטן. איז מיר אײַנגעפֿאַלן, אַז דו וואָלטסט אפֿשר געווען אַ בעלן צוצושטעלן אַ פּלייצע?“<br /><br />סעמי האָט אַרויסגעשטאַמלט, „נו, כ´קען פּרוּוון.“ ווײַטער האָט ער געפֿרעגט, „נאָר וואָס זאָל איך טאָן אַז כ´זאָל זי געפֿינען?“<br /><br />„דו זאָלסט זאָגן, אַז כאָטש כ´האַלט שטאַרק פֿון כּיבוד־אָבֿ, איז לימוד־התּורה מער וויכטיק די טעג פֿאַר איר ייִדישקייט. כ´וואָלט שטאַרק געוואָלט ווײַטער לערנען מיט איר, נאָר כ´ווייס ניט וווּ זי געפֿינט זיך. דאָס קען זײַן דײַן אַרבעט.“<br /><br />עס האָט סעמין אַ שטאָך געטאָן מיט סמאַליענדיקע קינאה. מיט אים וואָלט סעמי אַפֿילו ניט געחלומט צו לערנען בחבֿרותא, און איצט זאָל ער גיין זוכן אַ חסידיש מיידעלע וואָס איז אַנטלויפֿן פֿון ראָש־ישיבֿה? ער האָט געוואָלט זאָגן, אַז עס פּאַסט ניט פֿאַר אים, מע זאָל אים מוחל זײַן, נאָר אַז ער האָט זיך דערמאָנט אין איר מיסטעריעזער און שטילער בלאַסקייט און דער בליק אירער וואָס האָט אים אַדורכגענומען פֿון קאָפּ ביז די פֿיס, האָט ער זיך באַקלערט און ווײַטער געפֿרעגט בײַ ר´ דודן, ווי אַזוי ער זאָל דאָס טאָן, און וואָס פּינקטלעך ער זאָל איר אָנזאָגן, ווען ער זאָל זי יאָ געפֿינען.<br /><br />„גאַנץ פּשוט,“ האָט זיך אָנגערופֿן ר´ דוד, פֿאַרשטייענדיק אַוודאי, אַז ס´איז אין גאַנצן ניט פּשוט. „זאָג איר אַז דו ביסט מײַנס אַ תּלמיד – און אפֿשר קען זי דיך אַליין? און גיב בײַ איר אַ פֿרעג, פֿאַר וואָס קומט זי מער ניט צוריק צו לערנען מיט מיר.“<br /><br />סעמי האָט געפּרוּווט פֿאָרמולירן זײַן פֿראַגע מיט דרך־ארץ. „פֿאַר וואָס קלינגט איר ניט צו איר אַהיים?“<br /><br />„ס´איז ניט פּאַסיק. דער פֿאָטער האָט שוין געגעבן צו וויסן אַז ער וויל ניט זי זאָל האָבן צו טאָן מיט מיר. עס קען איר שאַפֿן צרות ווען מע זאָל קלינגען צו איר אַהיים.“<br /><br />„וואָס וואָלט איר פֿירגעלייגט, איך זאָל טאָן?“ סעמי האָט ניט געוווּסט, פֿאַר וואָס קען ער ניט קאָנטראָלירן זײַן אומגעדולד.<br /><br />„איך וועל אײַך געבן איר אַדרעס, אפֿשר קענט איר גיין צו איר אין ברוקלין און פּרוּוון זי פֿאַרכאַפּן.“ דער ראָש־ישיבֿה האָט אַ שמייכל געגעבן.<br /><br />סעמין האָט זיך געדאַכט, אַז דאָס איז דאָס ערשטע מאָל וואָס ער קען באמת ניט מסכּים זײַן מיטן רבינס צוגאַנג צו אַן ענין. וואָס איז דאָס פֿאַר אַן אָפּקומעניש, ר´זאָל אַליין גיין אין ברוקלין אין אַראָפּברענגען אַ מיידל? ער פֿאַרשטייט ניט. זײַן דערווידער אויף דער גאַנצער זאַך האָט אַפֿילו שיִער ניט איבערגעשטיגן זײַן באַגער נאָך אירע אויגן און פֿאַרכאַפּנדיקער בלאַסקייט. אָבער ניט אין גאַנצן.<br /><br />כּדי צו ברעכן די אומגעלומפּערטקייט האָט ער געפֿרעגט אַ שאלה אין עבֿודה־זרה וואָס מאַטערט אים שוין אַ גאַנצן טאָג. ר´ דוד האָט זיך אין דעם טיף אַרײַנגעטראַכט, און דאַכט זיך זײַנען זיי שוין אַריבער אויף אַ צווייטער טעמע. נאָר איידער סעמי האָט זיך אָפּגעבעטן נעמען עפּעס אין מויל אַרײַן, האָט ר´ דוד אים דערמאָנט:<br /><br />„ס´וואָלט פֿאַר מיר געווען אַ גרויסע טובֿה, דו זאָלסט גיין זוכן דאָס מיידל. ס´איז אַ מיצווה און שפּעטער וועל איך דיר דערקלערן פֿאַר וואָס.“<br /><br />סעמי האָט צוגעזאָגט אַז מאָרגן וועט ער צו איר קלינגען. נאָר אינעווייניק האָט ער אַ טראַכט געטאָן: זינט ווען דאַרף אַ תּלמיד אויך זײַן אַ משרת?</span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-1918919985060572602008-02-10T15:03:00.000-05:002008-02-10T15:20:12.839-05:00אַ טוטאָר פֿאַר יונגע צדיקימלעך<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">איין מאָל, ווען קעראָלײַן האָט זיך דערלויבט אַרויפֿצוקוקן פֿון איר קאָמפּיוטער – איר מאַגיסטער־אַרבעט האָט זי שוין אָנגעהויבן שרײַבן אויף דער פֿולער פּאַרע – האָט זי בײַ מאָושע אַ פֿרעג געטאָן: „אפֿשר ביסטו נאָך אין קאָנטאַקט מיט וועמען פֿון דער חרדישער קהילה?“<br /><br />ס´איז שוין חדשים וואָס מאָשוע זוכט אַן אַרבעט, נאָר די מעגלעכקייטן זײַנען ניט קיין בשפֿעדיקע. אַ שטיקל צײַט האָט ער געאַרבעט ווי אַ טוטער מיט בחורים (פּונקט ווי אין די „אַלטע גוטע צײַטן,“ האָט ער געטראַכט. די בחורים האָבן זיך ניט געוואָלט לערנען קיין עבֿרי, און די טאַטע־מאַמעס זײַנען אויך ניט געווען זיכער, צי זייער אינוועסטירונג אין מאָושען איז געווען נוצלעך). ווײַטער האָט ער געאַרבעט בײַ דער ביבליאָטעק פֿון שטאַט־אוניווערסיטעט ווי אַ קאַטאַלאָגירער. דאָרטן האָט זײַן בעל־הבית, אַ בעל־תּשובֿה וואָס דאַוונט אין דער איינציקער אָרטאָדאָקסישער שול אין שטעטל, געהאַלטן אין איין פֿרעגן בײַ אים וועגן חסידישן לעבן, און וואָס פֿאַר אַ געפֿיל ס´איז געווען אויפֿצוּוואַקסן אין אַ „דורכויס פֿרומער קהילה“ (בזה הלשון). מאָושע האָט ניט געוווּסט ווי אַזוי זיך אָפּצורופֿן. ער האַלט נאָך אַלץ פֿון ייִדישקייט בכלל, ער איז ניט ווי יענע וואָס מיינען אַז פֿרומקייט איז גאָר אָדער גאָרניט. נאָר ער איז דאָך אַוועק, און ער האָט ניט געוואָלט קאַליע מאַכן דאָס אינעווייניקסטע, רוחניותדיקע לעבן פֿון בעל־הבית. האָט ער זיך באַגנוגנט מיטן זאָג:<br /><br />„אַלץ איז געווען אַדורכגעדרונגען מיט ייִדישקייט.“<br /><br />און דאָס איז דאָך אמת, סײַ צום גוטן סײַ צום שלעכטן. דאָס האָט געבראַכט אַ שמייכל דעם פּנים פֿון בעל־הבית, וואָס האָט פֿרום געשאָקלט מיטן קאָפּ. נאָר דער בעל־הבית האָט דווקא באַשלאָסן אַז ניו־יאָרק איז דער פּלאַץ פֿאַר אים. האָט ער זיך איבערגעקליבן, איז אָנגעקומען אַ נײַער בעל־הבית וואָס האָט זיך ווייניקער אינטערעסירט אין מאָושעס תּורה־וויסן און מער אין טעכנישע ביבליאָטעקאַרשאַפֿט. מאָושען האָט מען באַזײַטיקט.<br /><br />אויף קעראָלײַנס פֿראַגע האָט ער איצט געענטפֿערט: „גאָר ווייניק.“<br /><br />קעראָלײַן האָט אויף אים געגעבן אַ קוק, ווי איינער זאָגט: „ווײַטער?“ זי האָט געמייכלט. „איז ווער? לאָמיר הערן.“<br /><br />מאָושע האָט ניט געוואָלט רעדן וועגן דער חבֿרה וואָס קען אים נאָך ווי משה. נאָר געדאַכט האָט זיך, אַז אַלץ איז שוין געקומען צו אַ דרייפּונקט: קעראָלײַן האַלט אָט־אָט בײַם ענדיקן איר מאַגיסטער, נאָר דער מאַרק איז ניט קיין צוזאָגנדיקער. זיי האָבן נאָך עטלעכע חדשים, הייסט עס, נאָר נאָך דעם וועט זײַן גאָר שווער זיך אַן עצה צו געבן סײַדן מע וויל נעמען לעבן גאַנץ אַנדערש, לויט אַן אַנדער הכנסה־שיכט. דאָס איז נאָך אַ סיבה וואָס ר´איז אַרויס פֿון יענעם לעבן: ניט נאָר די אידעאָלאָגישער צוואַנג, נאָר דאָס איבערגעבן זיך אַליין דער אָרעמקייט ווען אַנדערע ברירות זײַנען צו דערגרייכן מיט דער האַנט אויף יענער זײַט מויער.<br /><br />ער האָט גענומען אויסרעכענען אָן גרויס חשק. „נו, ס´איז דאָך דאָ מײַן ברודער, און זײַן משפּחה.“ זײַנע טאַטע־מאַמע זײַנען שוין לאַנג אַוועק: דער טאַטע פֿון אַ האַרצאַטאַק, און די מאַמע אַ יאָר נאָך איר זונס פֿאַרשטערטער חופּה. „ס´איז דאָ חיים, און אַלע וואָס כ´פֿלעג קענען פֿון דער ישיבֿה. אַ פּאָר רביים. און אַזוי ווײַטער.“<br /><br />„ביסט אין קאָנטאַקט מיט זיי?“ האָט קעראָלײַן ווײַטער געפֿרעגט. איר קול איז געווען פֿרײַנדלעך נאָר פּלוצעם האָט דאָס אין אים אָנגעצונדן אַ פֿײַער. וואָס וויל זי פֿון אים? איז זי בלינד ניט צו זען אַז ער וויל ניט צוריק אַהין? גוט, עס פֿעלט זיי געלט, גוט, עס פֿעלט אים קוואַליפֿיקאַציעס חוץ זײַן קאַלדעזש־דיפּלאָם, וואָס איז אַ קנאַפּע מעלה אין דעם שווערן מאַרק.<br /><br />ער האָט געפּרוּווט זיך פֿירן איידל און פֿרום איז זייער דיסקוסיע, פֿירגעלייגט כּלערליי אַלטערנאַטיוון. זי האָט קרובֿים אין דרום, ניין? פֿאַר וואָס ניט אַהין? צי קאַליפֿאָרניע? ער האָט אַלע מאָל געהערט אַן קאַליפֿאָרניע איז אַ פּרעכטיקער פּלאַץ, כאָטש ער איז אויך דאָרטן קיין מאָל ניט געווען (חוץ די פֿרומע געגנטן פֿון לאָס־אַנדזשעלעס, פֿאַרשטייט זיך).<br /><br />נאָר מיט יעדן פֿירלייג זײַנס איז קעראָלײַן געבליבן בײַ אירס: ניו־יאָרק איז די בעסטע ברירה. אויב ניט ברוקלין, איז כאָטש מאַנהעטן. דאָרט געפֿינט מען דאָך די ייִדן, דאָרט זײַנען די ביבליאָטעקן וואָס נייטיקן זיך אין תּלמידי־חכמים, אָדער אַפֿילו קאַליע־געוואָרענע תּלמידי־חכמים; די קאָמונאַלע צענטערס וווּ מע קען לערנען אַ קלאַס, די בר־מיצווה־בחורים וואָס דאַרפֿן פּריוואַטע לערערס. און דאָרט, האָט געענדיקט קעראָלײַן, זײַנען דאָך אויך פֿאַראַן אַ צאָל פּרעסטיזשדיקע אוניווערסיטעטן, טאָמער ווילסטו זיך לערנען אויף אַ העכערן דיפּלאָם. „דאָ אין מישיגען איז ווייניק פֿאַר דיר, און נאָר אַ ביסעלע פֿאַר מיר. נאָר איין מאָל פֿאַרענדיקט מײַן מאַגיסטער, וועט דאָ זײַן גאָרניט פֿאַר מיר. כ´בין אַהערגעקומען מיט דיר כּדי צו פֿאַרענדיקן מײַן דיפּלאָם, נאָר כ´האָב ניט געטראַכט וועגן דעם, וואָס פֿאַר אַ פּלאַץ וועט פֿאַר מיר זײַן פֿאַראַן ווען איך וועל פֿאַרענדיקן. כ´מיין מע דאַרף זיך שוין אַרויסקלײַבן.“<br /><br />מאָושע האָט ווויל פֿאַרשטאַנען קעראָלײַנס געדאַנקען־גאַנג נאָר ער איז שטעקן געבליבן בײַ איינעם פֿון די איינסן אין דער רשימה. „דאָס איז די איינציקע אַרבעט וואָס פֿאַלט דיר אײַן?“ האָט ער אַרויסגעפּלאַצט, שוין וויסנדיק אַז ער גיט זיך איבער די תּאַווה פֿון אומיושרדיקייט. זי האָט ניט געזאָגט אַז דאָס איז די איינציקע אַרבעט אויף וואָס ער טויג, נאָר עס האָט אים ממש אויפֿגעקאָכט. „אַ טוטער פֿאַר בחורים? מיינסטו אַז כ´וויל צוריק אין יענער וועלט? פֿאַרברענגען מײַן צײַט מיט יונגע צדיקימלעך? דאַכט זיך אָבער אַז כ´טויג ניט אויף עפּעס אַנדערש, מוז איך זיך שוין אומקערן. אפֿשר זאָלסטו מגייר זײַן זיך און טראָגן אַ שייטל?“<br /><br />קעראָלײַן איז געבליבן לחלוטין רויִק, ווי איר שטייגער איז. „זײַ ניט אומיושרדיק, כ´האָב דען געזאָגט אַז דו טויגסט ניט אויף עפּעס אַנדערש? כ´האָב פּשוט געזאָגט אַז אויב מיר ווילן בלײַבן צוזאַמען און פֿונקציאָנירן ווי אַ פּאָר, מוזן מיר ביידע געפֿינען אַרבעט. וואָס פֿאַר אַ געלעגנהייטן האָבן מיר דאָ אין מישיגען? גאָר ווייניק. איז לאָמיר אַ קלונג טאָן צו אונדזערע באַקאַנטע אין ניו־יאָרק און זען צי עס זײַנען פֿאַראַן מעגלעכקייטן. עס וועט דאָך ניט שטאַן אַ פֿרעג צו טאָן.“<br /><br />האָט מאָושע גענומען קלינגען יעדן אין ניו־יאָרק וואָס איז אים אײַנגעפֿאַלן, יעדער וואָס וואָלט געהאַט אַ שטיקל מיטגעפֿיל -- ניט נאָר דאָס, אָבער נוצלעכע עצות אויך. דאָס הייסט, אַז ער האָט געדאַרפֿט אויסמײַדן דווקא זײַן משפּחה און ס´רובֿ באַקאַנטע. חיים האָט ער יאָ געפּרוּווט קלינגען, נאָר דאַכט זיך אַז ער האָט זיך איבערגעקליבן און מע האָט ניט געוווּסט זײַן נײַעם אַדרעס. אַז ער האָט אַוועקגעלייגט דאָס טרײַבל צום וויפֿלטן מאָל, האָט זיך אים געדאַכט אַז ער איז אַ וועלט־אויספֿאָרשער, אַזוי ווי קאָלומבאָס אָדער מאַדזשעלען, וואָס בײַ אים איז דאָס אַלטע לאַנד פֿון וואַנען מ´איז אָפּגעפֿאָרן נאָך מאָדנער ווי די ווײַטע אינדזלעך וווּ מע האָט זיך שוין אײַנגעלעבט. ווער ווייסט, צי זײַן גאַנצע פֿריִערדיקע וועלט האָט זיך ניט געביטן? אפֿשר האָט מען איבערגעבויט אַלע ישיבֿות אויף אַן אַנדער אָרט אויף צו להכעיס?<br /><br />קעראָלײַן האָט געהאַלטן בײַם ענדיקן איר מאַגיסטער־אַרבעט און אַ בשלוס איז פֿאַר זיי געשטאַנען. נאָר וואָס, מאָושע האָט קיינעם ניט געפֿונען וואָס סײַ געדענקט אים ווי משה, סײַ האָט פֿאַר אים מער ווי תּוכחה.</span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-9113089978129723932008-01-15T23:49:00.000-05:002008-01-15T23:53:34.995-05:00אַ מיידל אין דער ישיבֿה<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">אַ מאָל האָט סעמי געלערנט אין ר´ דודס ישיבֿה. ער האָט ניט געלערנט בחבֿרותא, און מע האָט אים דערפֿאַר ניט געשטערט, מערסטנס ווײַל ר´איז געווען אַזוי אָפֿנהאַרציק און צוגעלאָזן מיט די איבעריקע תּלמידים. ער האָט זיך געראַנגלט מיט אַ תּוספֿות אין עבֿודה־זרה וועגן יין נסך און נותן טעם. ע"ז איז געווען זײַן באַליבסטע מסכתּא, עס טוט זיך דאָרטן אויף טיש און אויף בענק מיט מעשׂיות פֿון מאָדנע גויים און אַלטע מיני עסנוואַרג, ווי אַן אויסטערלישער מוזיי. ער האָט אָבער ניט פֿאַרשטאַנען פּשט אין תּוספֿותס לשון, איז ער צוגעגאַנגען צום ספֿרים־שאַנק נאָכקוקן דאָס וואָרט בײַ דזשאַסטראָו. פּלוצעם האָט ער דערהערט, ווי מע קריגט זיך דאָרט בײַם צווייטן עק זאַל, וווּ סע שטייען פֿאַרניורעט אין ענגעניש די קליינע אָפֿיסלעך פֿון דער ישיבֿה.<br /><br />ר´ דוד איז געשטאַנען און אַ צווייטער ייִד, אַ חרדי אין אַ שוואַרצן קאַפּעליוש, אַן אָפּגעטראָגענעם אָנצוג, און צעריבענע שיך, איז אויף אים געשריגן. דער צווייטער ייִד איז געשטאַנען אַזוי צוגעבויגן צו ר´ דודן צו, און סעמי האָט מורא געהאַט טאָמער וועט ער אַראָפּפֿאַלן און אַרײַנקראַכן אין ראָש־ישיבֿה. סעמי האָט זיך שטילערהײַט צעכיכקעט בײַם געדאַנק. ער האָט אָנגעשפּיצט די אויערן און געמאַכט אַן אָנשטעל, ווי ער נישטערט אין די ספֿרים.<br /><br />דער ייִד האָט ווײַטער געשריגן. „וואָס מישט איר זיך? וואָס האַלט איר זיך פֿאַר אַזאַ רבין? זי האָט אַן אייגענעם רבין! איך האָב אַן אייגענעם רבין! וואָס מישט איר זיך?“ דאַכט זיך, ער איז אַזוי אויפֿגעקאָכט, אַז ער קען נאָר אַרויסרעדן לסירוגין אַזעלכע פֿראַגעס. „מײַן טאָכטערס ייִדישקייט איז מײַן עסק, ניט אײַערס!“ ער האָט נאָך שטאַרקער זיך צוגענייגט אין ר´ דודס זײַט.<br /><br />סעמי האָט געגעבן אַ זײַטיקן קוק, און יאָ, ס´איז געשאַנען אַ מיידל בײַ דער זײַט, אַ הויכס, אַ בלייכס, און אַ שלאַנקס, ווי אַ שטיק קרײַד. און איר קול איז אויך געווען אַ קרײַדיקס, אַ קוויטשיקס. איר קול האָט זיך קלאָר און שנײַדיק אַרויסגעהערט אויף סעמיס עק צימער, ווײַל זי האָט אויך געשריגן – אויף איר טאַטן, מיט איר גאַנצן כּוח.<br /><br />„טאַטי! איר פֿאַרשטײַט ניט! וואָס שרײַט איר אַז איר פֿאַרשטײַט מיך אין גאַנצן ניט! איך בין אַן אײַגענע מענטש! ער איז מאַן רבי! און איך פֿאָלג עם!“<br /><br />ר´ דוד איז געשאַנען ווי געפּלעפֿט און געקוקט קודם אויפֿן טאַטן, דערנאָך אויפֿן מיידל.<br /><br />ביידע האָבן געזען אַז ר´ דוד איז געשאַנען אין שטילשווײַגעניש, זײַנען זיי אויך אַנטשוויגן געוואָרן און געוואַרטן אויף זײַן וואָרט.<br /><br />ר´ דוד האָט עפּעס געזאָגט אויף ייִדיש, וואָס האָט סעמין פֿאַרחידושט. מסתּמא האָט ער געוווּסט אונטערבאַוווּסטזיניק אַז דער ראָש־ישיבֿה רעדט ייִדיש פֿון דער אַלטער היים – זיכער האָט ער אַזאַ טשאָלנדיקן אַקצענט – נאָר ר´האָט קיין מאָל ניט געהערט ווי ער רעדט אַ גאַנצן זאַץ. וואָס דער טײַטש זאָל ניט האָבן געווען, זײַנען אַלע אַרײַן אין איינציקן פּריוואַטן אָפֿיס דאָ אונטן, דעם רבֿס אָפֿיס, און סעמי איז געבליבן אין דרויסן בײַם ספֿרים־שאַנק.<br /><br />ער האָט ווײַטער ניט געפֿונען דעם פּשט פֿון וואָרט אין תּוספֿות. די ווענט, אַזעלכע דערווײַליקע, פֿאַרטיקע ווענט פֿון אַ מאַעריאַל צווישן פּלאַסטיק און שפּילטייג, האָבן אַדורכגעלאָזט יעדן שאָרך, שעפּטשע, און אויפֿגעבראַכטע טענה. זיי האָבן זיך אַזש געטרייסלט. סעמי האָט געוווּסט אַז ער טאָר זיך ניט אונטערהערן. זײַן יצר־טובֿ האָט גענומען אים מוסרן: „אָסור . . . אָסור . . . אָסור . . .“ בשעת זײַן יצר־הרע האָט ניט גערעדט און פּשוט אונטערגערוקט דעם גוף טריטווײַז צו דער אָפֿיסטיר. סעמי האָט אויך מיטגעטראָגן זײַן ש"ס, ער זאָל האָבן אַ תּירוץ: אַז ער האָט אָנגעהויבן לערנען אין איין עק צימער און סוף־כּל־סוף, ווי ר´ __________, ער האָט זיך געפֿונען בײַם צווייטן.<br /><br />ער האָט זיך צוגערוקט צו דער טיר און זיך אָנגעשפּאַרט לעבן איר אויף דער שטיק וואַנט. ער האָט זיך געהאַלטן גאָר שטיל.<br /><br />פּלוצעם האָט ער דערהערט פֿון אָפֿיס אַ קלאַנג וואָס איז אים אין גאַנצן אומבאַקאַנט, אַזאַ נאַסע שאָרכעניש מיט אַ סקריפּעניש אין איינעם. ס´איז גלײַך ווי אַ פֿרויען־קול נאָר ס´איז געווען הייזעריק און צעקראַצט. ס´קול וויינט. דאָס קרײַדמיידל רעדט שטיל און צאַרט, דער חרדי מיטן קאַפּעליוש האָט עפּעס שטיל געברומט. ס´קול וויינט ווײַטער און ווערט אַנטשוויגן.<br /><br />דער רבי וויינט, האָט זיך סעמי געכאַפּט. און וואָס מער ער האָט זיך אונטערגעהערט, אַלץ ווייניקער איז צוגעשטאַנען דער יצר־הטובֿ, און אַלץ מער איז ער פֿאַרכאַפּט געוואָרן פֿון וואָס ר´האָט געהערט. ער האָט אײַנגעשלונגען יעדעס וואָרט כּדי ער זאָל פֿאַרשטיין די מעשׂה־נורא: וואָס קען ברענגען דעם רבין צו וויינען?<br /><br />„כ´פֿאַרשטיי ניט פֿאַר וואָס זי קען ניט גיין צו אונדזער רבין,“ האָט דער גאָר פֿרומער ייִד ווײַטער געטענהט, כּאילו זייער שמועס אין דרויסן אויפֿן קאָרידאָר האָט זיך קיין מאָל ניט איבערגעריסן.<br /><br />„ערשטנס, איר ווייסט אַז דער רבי נעמט מער ניט אויף קיין פֿרויען־געסט. צווייטנס איז ער ניט מײַן רבי. רב דוד איז מײַן רבי.“ ס´האָט זיך געהערט די גלײַכקייט און די בלייכקייט פֿון איר קול.<br /><br />דערנאָך ר´ דודס קול, וואָס איז געווען אָפּגעשוואַכט פֿון ניט־דערטריקנטע טרערן. „כ´בין אַ גמרא־ייִד, כ´בין אַ ראָש־ישיבֿה, כ´בין אַ מגיד־שיִעור. קיין רבי בין איך ניט. איך וויל ניט שטערן אײַער שלום־בית און איך ווייס ניט פֿאַר וואָס דו –“ ער האָט דאַכט זיך געוואָנדן צום מיידל – „ווילסט דווקא האַלטן בײַ מיר אַן עצה. כ´האָב ניט קיין עצות בדוקות פֿאַר דיר. כ´האַלט שטאַרק אָבער פֿון פֿרויען און מיידלעך וואָס ווילן זיך לערנען גמרא. אויב דו ווילסט דאָס, איז אדרבא.“<br /><br />דערנאָך, ווײַזט אויס, האָט זיך אָפּגערופֿן דאָס מיידל, נאָר דאַכט זיך אַז ס´קול איז איר געווען צו נידעריק, האָט סעמי ניט דערהערט אירע ווערטער.<br /><br />דערנאָך ווידער דער גאָר פֿרומער ייִד, איר טאַטע. זײַן קול, וואָס אין אָנהייב איז געווען הויך און קווישטיק, בעטנדיק, האָט זיך אַלץ פֿאַרטיפֿט און פֿאַרגרעבערט. איצט האָט זיך מערניט דערהערט אַ ברומעניש, און סעמי האָט זיך געדאַרפֿט נאָך מער אָנשטרענגען דאָס געהער דאָס אויפֿצוכאַפּן:<br /><br />„איך גלייב אײַך, ר´ דוד, אַז איר ווילט זיך ניט אויסגעבן פֿאַר קיין רבין. אפֿשר האָט איר ניט ליב געבן קיין עצות. נאָר יעצט וויל איך ענק געבן אַן עצה: קיין עצות טאָרט איר ניט געבן מײַן טאָכטער. כ´וויל ענק ניט פּוגע־בכּבֿוד זײַן, איך ווייס אַז די מאָדערנע האַלטן ענק פֿאַר אַ גרויסן תּלמיד־חכם. קען זײַן. נאָר אַ גרויסער תּלמיד־חכם קען אויך זײַן אַ גרויסער נאַר. מישט זיך ניט אין מײַן משפּחה.“<br /><br />איצט האָט זיך שוין יאָ דערהערט דעם מיידלס אָפּרוף. דאָס פֿונקענדיק צישעניש פֿון אַ שווערן און געפֿערלעכן מכשיר, וואָס מע ניצט אין אַ פֿאַבריק צו שנײַדן מעטאַל: אַזוי איז געוואָרן איר קול, אַדורכשטעכנדיק די וואַנט און, דאַכט זיך, יעדן איבערפֿלאַך אין דער גאַנצער קליינער ישיבֿה. נאָר אין איין צײַט מיט דער גאַנצער כּוח איז דאָס קול געווען מאָדנע שטיל, סטיכיש רויִק. ס´איז באמת געווען, אויף ווי ווײַט מעגלעך, דאָס קול פֿון אַ שטיק קרײַד.<br /><br />„וואָס טוסטו, טאַטע, צו מיר? וואָס ווייסטו וועגן מיר און מײַן לעבן? קען זײַן אַז כ´לערן זיך שוין תּורה בײַ ר´ דודן, נאָר איר וואָלט ניט געוווּסט ווײַל דו פֿרעגסט דאָך קיין מאָל ניט בײַ מיר מיט וואָס כ´פֿאַרנעם זיך חוץ שול.“<br /><br />„ביסט נאָך אַ יונג מיידל,“ האָט זיך אָנגערופֿן דער טאַטע, עפּעס געפּלעפֿט פֿון דער נײַער זײַט פֿון דער טאָכטער וואָס אַנטפּלעקט זיך איצט פֿאַר אים אין די אויגן.<br /><br />„כ´האָב אַן אַלטן קאָפּ,“ האָט זיך שטאָלץ אָפגערופֿן דאָס מיידל, און סעמי האָט צוריקגעהאַלטן אַ לאַך. אַ מיידל אַ ברען! <br /><br />פֿריִער האָבן ווי וואַסער געגאָסן די ווערטער פֿון גאָר פֿרומער ייִד, פֿון מיידלס טאָכטער. איצטער האָט ער פֿאָרזיכטיק צוגעקליבן די ווערטער, כּאילו ער גייט באָרוועס איבער שטשערבאַטע שטיינער.<br /><br />„כ´האָב ניט געוווּסט, ר´ דוד, אַז ענק לערנט יעצט מיט מיידלעך. ווי לאַנג שוין לערנט ענק מיט מירל?“<br /><br />סעמי האָט אַ זאָג געטאָן צו זיך אַליין, דאָרט שטייענדיקערהייט בײַ דער טיר צום אָפֿיסל: „מירל, מירל.“ ס´האָט אַ קלאַנג אַן אַנדערן פֿון די אַלע נעמען וואָס מע טרעפֿט אויף דער וועסט־סײַד, וואָס איז פֿול מיט אַבֿיבֿהס און אַבֿייהס, דזשעניפֿערס און דעביס: געוויינטלעכע, כּמו־ישׂראלדיקע און פֿולשטענדיק־אַמעריקאַנער נעמען, אָן קיין סך טעם. „מירל“ האָט אים דערמאָנט אין אַן ערלעכער באָבע. אַזאַ נאָמען פֿאַר אַזאַ ברען! דער נאָמען „מירל“ איז בײַ אים געווען מאָדנע קיל אויף די ליפּן.<br /><br />דאַכט זיך אַז ר´ דודס אָפּרוף צום טאַטנס פֿראַגע איז געווען אַזוי נידעריק, אַז סעמי האָט אים ניט דערהערט. ער האָט אויך ניט דערהערט דעם רעשט פֿון שמועס, ווײַל גראָד דעמאָלט זײַנען אַרײַן אַ חבֿרה יונגעלײַט, אוניווערסיטעט־בחורים וואָס קומען צווישן די לעציעס אַרײַנכאַפּן אַ שיִעור אָדער אַ משנה. סעמי האָט ניט פֿאַרשטאַנען וואָס די סטודענטן געפֿינען די ספֿרי־קודש, ווײַל ס´רובֿ פֿון זייער זמן־הלימוד פֿאַרתּכלעווען זיי מיט פּוסטער שמועסערײַ.<br /><br />און סעמי האָט זיך געכאַפּט. צבֿועק! נאָר וואָס זיך אונטערגעהערט צו אַ פּריוואַטן שמועס צוליב אַ מיידל, און דו . . .<br /><br />ערשט דעמאָלט איז אַרויס פֿון קליינעם אָפֿיס דער ראָש־ישיבֿה, דער טאַטע, און מירל. סעמי האָט האַסטיק אַ שפּרונג געטאָן צוריק פֿון דער טיר און זיך אַ לאָז געטאָן צו זײַן מקום. דער אויסזען פֿון אַלע דרײַ האָבן אים פֿאַרחידושט. ר´ דוד האָט אויסגעקוקט דערשלאָגן, האָפֿענונגסלאָז; דער טאַטע, דערצאָרנט; און ווידער מירל, מיר־ניט־דיר־ניט.<br /><br />דאָס רעדעלע מיטשמועסערס האָט זיך אָפּגעשטעלט בײַ דער טיר. סעמי קוקט צו צו זיי פֿון זײַן מקום בײַם טיש. ר´ דוד גיט עפּעס אַ זאָג. סעמי הערט ניט גענוי וואָס, מסתּמא אויף ייִדיש, נאָר דער טאַטע האָט אַ אָן חשק אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ, ווי איינער זאָגט: „אַ ברירה האָט מען?“. מירלס פּנים האָט זיך באַלויכטן מיט נצחונישן שמייכל, גאָרניט קיין סטערעאָטיפּיש צניעותדיקער. דער טאַטע און ר´ דוד האָבן זיך געגעבן די הענט.<br /><br />דערנאָך האָט אים אַ בליץ געטאָן אין די אויגן. ער האָט געמעגט שווערן: מירל קוקט אים גלײַך אין פּנים אַרײַן, פֿון צווייטן עק צימער לעבן דער טיר אַזש צו זײַן פּלאַץ בײַם טיש האָט דערגרייכט איר בליק, און זי האָט אים געגעבן אַ בליצשמייכל, קוים וואָס אויפֿצוכאַפּן. נאָר אויפֿגעכאַפּט האָט ער. אפֿשר האָט ער אָבער אַ טעות? ער ווייסט דאָך גאָרניט מיט גאָרניט וועגן מיידלעך, קען זײַן אַז ס´איז אַלץ אַ גרויסער טעות אין פּשוט וואָס קיין דזשאַסטראָ וועט ניט קענען לייזן.<br /><br />ער האָט אָנגענומען אַ החלטה אַז ער וועט זיך דערוויסן ווער דאָס מיידל איז און וואָס איז די גאַנצע מעשׂה מיט איר און איר טאַטן. ר´האָט אָבער ניט אָנגעהויבן צו וויסן ווי אַזוי צוצוגיין צו ר´ דוד. ער איז ניט קיין בחור וואָס האָט גרויס ייִראת־הכּבֿוד פֿאַר יעדן וואָס קען לערנען. ער שעמט זיך ניט צו שטעלן די האַרבע שאלות. אַדרבא, ער האָט בײַ אים געהאַט געפֿרעגט וועגן זײַן אמונה און דעם חורבן. נאָר דער חורבן איז איין זאַך: די מיידלעך זײַנען אין גאַנצן אַן אַנדער געשעפֿט. אפֿשר וועט די מאַמע אים געבן אַן עצה.<br /></span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-5730040173273968372007-12-17T20:57:00.000-05:002007-12-17T21:17:59.171-05:00די טרייסטן פֿון פֿרומקייט<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">די טרייסטן פֿון דער פֿרומקייט זײַנען בײַ ברוסן דעם בעל־תּשובֿה געווען קלאָר און סאָליד, ווי פֿאָטאָגראַפֿיעס רביים וואָלטן אויף אים שמייכלענדיק אַראָפּגעקוקט פֿון זײַנע דירות־ווענט. ער האָט זיי קוים־קוים געקענט אָנטאַפּן מיט די הענט. נאָך זײַנע אַרבעטסטעג, אָפּגעגעבן פֿליִענדיקע ציפֿערן און פֿאַרבײַגייענדיקע מאַיאָנטיקעס, וואָס זײַנען אַרויף אין אַן אויגנבליק און דערנאָך אַראָפּגעזונקען אָן אַ שפּור. די פֿרומקייט בלײַבט ניט נאָר פֿון איין שאַבאַט צום צווייטן, נאָר אויך אין דער וואָכן, צו יעדער רגע, וווּ נאָר ער גייט און שטייט. ס´איז ווי אַ דורכזעיִקער לײַלעך וואָס רינגלט אים אַרום, נאָר טיילט אים ניט אין גאַנצן אָפּ פֿון דער אַרומיקער וועלט. ער פֿילט זיך אונטער אַ באַשיצונג נאָר ניט ווי אַ פּרוש.<br /><br />דאָס קען ער אָבער ניט אין גאַנצן דערקלערן די ניט פֿרומע חבֿרים. זאָגט ניט „געוועזענע“, ווײַל ער איז ניט אַזאַ, וואָס וויל זיי אַוועקוואַרפֿן. נאָר ער שפּירט טיף אינעווייניק, ווי ער ווערט אַן אַנדער מענטש. ער וויל זיי מיטברענגען אויף דער רײַזע נאָר ר´איז ניט זיכער, אַז יעדער וויל מיטפֿאָרן.<br /><br />למשל: זײַן חבֿרטע מעלעני. נעכטן אויף דער נאַכט האָבן זיי זיך געקושט און געגלעט, זיך קײַקלענדיק פֿריילעכעהייט אויף זײַן דירה־טעפּעך. אַלץ איז געגאַנגען נאָרמאַל, ניין, בעסער ווי נאָרמאַל. זייער באַציִונג האָט אויסגעזען צו זײַן בקו־הבריאות און אין פֿולן בלי. מע האָט געפּרוּווט אויסטאַפּן און אויסשנאַפּן יעדן טייל פֿון יענעמס גוף, כּאילו מע קען נאָר ליב האָבן אויף דער טיף נאָר דאָס, וואָס מע קען דורכויס און איבעראַל.<br /><br />ער האָט געפֿילט, ווי אירע פֿינגערשפּיצן טאַנצן אויף זײַן רוקן. אוי, גאָטעניו, ווי שטאַרק ער האָט דאָס ליב! ווער האָט זיך געקענט פֿאָרשטעלן, אַז דער אָנריר פֿון הויט אויף הויט קען אַרויסרופֿן אַזאַ נחת־רוח? ער האָט געפֿילט, ווי ער ווערט פֿאַרדבֿקהט, פֿליט אין ווײַטע הימלען. אים האָט זיך געדאַכט, אַז דאָס איז בײַ אים אַ נײַע זאַך. ער שוועבט זיך אין אַזאַ מין חלום־לאַנדשאַפֿט, וווּ אַלץ נעמט אָן אַ צוגעביטן אויסזען, ווי אַ שטוב־און־הויף נאָך אַ רעגן. ער האָט געזען, בשעת די דבֿקותן, אַ העל ליכט אין דער ווײַטנס, ניט הימלדיק, נאָר ווי מע שײַנט מיט אַ פּראָזשעקטאָר פֿון אַ פּאָליציי־העליקאָפּטער. ער האָט געוואָלט צוגיין און זען, וואָס דאָרט טוט זיך.<br /><br />ר´האָט דערשפּירט, ווי מעלינע ווערט אים אַ ביסל אָפּגעקילט, זי זונדערט צו דעם גוף. איידער ער האָט זיך געכאַפּט אַ פֿרעג צו טאָן, „וואָס איז?“ האָט זיך עפּעס צווישן זיי גערירט, און זיי האָבן ביידע, ווי קאָאָרדינירטערהייט, זיך אויסגעדרייט איינער פֿון צווייטן, און ביידע געליגן אויפֿן טעפּעך אין אַ שטילשווײַגעניש.<br /><br />ברוס האָט ניט ליב געהאַט קיין שטילשווײַגעניש. די שטילקייט האָט אים דענערווירט. איינע פֿון די סיבות פֿאַר וואָס ער איז פֿרום געוואָרן איז דערפֿאַר, וואָס ער האָט געקענט מיט זיך מיטטראָגן אַ גאַנצע חבֿרה אין קאָפּ: די אַלע מאָדנע־פֿאַסצינירנדיקע פּאַרשוינען פֿון תּנ"ך; משה־רבינו; דער אייבערשטער; חז"ל; און אַלע רבנים און פּוסקים פֿון יענער תּקופֿה ביז הײַנט.<br /><br />מעלינע האָט זיך לסוף אָנגערופֿן. „דו ביסט אַנדערש.“<br /><br />„יאָ,“ האָט ברוס מסכּים געווען. ניט געווען קיין שׂכל דאָס צו פֿאַרלייקענען. ער האָט זיך אָנגעשפּאַרט אויף איין עלנבויגן און געפּרוּווט אָפּרוקן מעלינעס האָר פֿון איר פּנים, אַ געוווינהייט וואָס ער האָט זיך אײַנגעשאַפֿט אויס ליבע צו אירע האָר, נאָר זי האָט זיך אָפּגעטרייסלט, זיך אויפֿגעשטעלט און אוועקזעצט אויף דער סאָפֿע. „איך האָב דיך ליב, ברוס, און דאָס איז עס. איך פֿאַרשטיי ניט פֿאַר וואָס דו ביסט פּלוצעם אַזוי שרעקלעך פֿאַראינטערעסירט אין ייִדישקייט, נאָר כ´בין גרייט דיך צו שטיצן און דו ביסט גרייט אויף מײַן שטיץ.“<br /><br />זי האָט זיך אָפּגעשטעלט. ער האָט ניט געוווּסט וואָס צו זאָגן.<br /><br />„איז . . .“, האָט זי אומגעדולדיק ממשיך געווען. „איז וואָס ווילסטו פֿון מיר?“<br /><br />„כ´ווייס ניט וואָס כ´וויל פֿון דיר,“ האָט ער אויסגעשטאַמלט, ניט־באַטראַכטערהייט. „קענען מיר פּשוט בלײַבן בײַם אַלטן? אַלץ איז אַזוי גוט געגאַנגען.“<br /><br />„אָבער דו האָסט זיך געביטן. אַלץ איז שוין אַנדערש צוליב דיר.“<br /><br />„ווי אַזוי האָב איך זיך אַזוי שטאַרק געביטן?“<br /><br />„דו זעסט אַפֿילו ניט!“ האָט זי אויסגערופֿן. „דו כאַפּסט זיך אַוועק דרײַ מאָל אַ טאָג פֿאַר דײַנע תּפֿילות און דו זאָגסט מיר ניט וועגן דעם, גלײַך ווי כ´באַמערק דיך ניט. דו האָסט ניט ליב עסן אין די זעלבע רעסטאָראַנען ווי פֿריִער. דו מיינסט אַז דו בײַטסט זיך ניט? וועמען נאַרסטו? זיך אַליין?“ זי האָט זיך צעלאַכט. „קוק. כ´בין ניט געבוירן געוואָרן נעכטן. כ´האָב געהערט מעשׂיות פֿון בחורים וואָס זײַנען געוואָרן רעליגיעז. דאָס איז ניט מײַן זאַך, נאָר כ´בין גרייט מיטצוגיין. אָבער פּרוּוו מיך ניט אָפּנאַרן!“<br /><br />„גוט,“ האָט ברוס געזאָגט פֿאָרזיכטיק. ער האָט ניט געוווּסט וואָס צו זאָגן אין דעם נײַעם מצבֿ, האָט ער געפּרוּווט זאָגן וואָס ווייניקער.<br /><br />„גוט – וואָס?“ האָט זי אַ פֿרעג געטאָן.<br /><br />„גוט, הייסט – כ´בין מסכּים מיט וואָס דו´סט געזאָגט.“<br /><br />„און וואָס איז וועגן מיר? צי זאָל איך מיטגיין מיט דיר צי וואָס? ס´איז מיר נאָך פֿאַראַן אַ ווינקל אין דײַן רעליגיעזן קאָפּ מיט די – די פֿילאַקטעריס?“<br /><br />„תּפֿילין,“ האָט ברוס זי איידל אויסגעבעסערט.<br /><br />„זאָלן זיי הייסן ווי זיי זאָלן ניט הייסן. וואָס איז דײַן ענטפֿער צו מיר? צו מיר, ברוס, גיב אַ קוק אַהער אויף מיר!“<br /><br />און וועט ער האָט ווײַטער געשוויגן, האָט זי געמאַכט אַזאַ ברומעניש מיט דער צונג און דעם האַלדז, ווי אַ דערצאָרנטע חיה. געוויינטלעך האָט זי געמאַכט אַזאַ קלאַנג נאָר ווען זיי האָבן זיך געשפּילט אין „חיות“ (אַ געוווינהייט וואָס זיי האָבן זיך אײַנגעשאַפֿן בשעת די פֿריִסטע יאָרן חבֿרשאַפֿט), נאָר דאָס מאָל איז בולט געווען, אַז זי שפּאַסט ניט. זי איז אַוועק פֿון צימער און אַרײַן אין שלאָפֿצימער, און פֿאַרהאַקט די טיר.<br /><br />דערפֿאַר האָט ער געוואָלט געפֿינען וועמען ס´זאָל אים זײַן צו הילף בשעת די שווערע טעג. ניין, ניט שווער. אַלץ גייט אים דערווײַלע, קיין עין־הרע, מיטן פּוטער אַרויף. ער מאַכט ניט פּליטה פֿון דער וועלט, ער קלײַבט פּשוט אַ נײַעם מין לײַלעך אויף זיך אויפֿצוּוויקלען. נאָר ווער נאָר עס פֿאַלט אים אײַן איז ניט דאָס. טאַטע־מאַמע וואָלטן זיך דערשראָקן צו הערן וועגן זײַן נײַעם וועג. ער האָט ניט קיין פֿרײַנד וועמען ער קען פֿאַרטרויען.<br /><br />דערפֿאַר איז ער דעמאָלט צוגעגאַנגען צום עילוי פּרוּוון פֿאַרפֿירן אַ שמועס. ניט דערפֿאַר וואָס דורך דער חכמה פֿון יענעם בחורל וועט ער אַרויסקאַראַבקעווען פֿון זומפּ. ניין, ער האָט דווקא געוואָלט זען דעם אָפּרוף פֿון אַ יאַט וואָס האָט ניט אַזעלכע פּראָבלעמען. ניט חלילה וואָס ער מיינט אַז דער בחור איז מער אַ מומחה אין לעבן, ווײַל ער קען לערנען. נאָר עס לאָזט זיך אַ מאָל רעקאָמענדירן אַ געוויסע דיסטאַנץ פֿון ענין, ניט אמת?<br /><br />ברוס האָט אָבער ניט געוווּסט אַז סעמי האָט זיך אויך רעגאַנגלט מיט ליבעפּראָבלעמען. אמת, אויף אַ נײַנצניאָריקן אופֿן. קיין אמתער אונטערשייד צווישן ליבעפּראָבלעמען צו נײַנצן יאָר און די דאָזיקע צרות צו צוויי און פֿערציק יאָר זײַנען באמת ניטאָ, נאָר וואָס: די נײַנצניאָריקע פּראָבלעמען זײַנען אַ מאָל באמת לעבנספֿראַגעס, בשעת די דערוואַקסענע צרות זײַנען אָפֿט מאָל די אויסצאַנקענישן פֿון אַ קאַפּעדיקן ליכט.<br /></span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-90345824596060736282007-12-02T21:53:00.000-05:002007-12-02T22:01:04.320-05:00דער עילוי און דער גאָון<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">סעמי האָט ניט געוווּסט פֿון קיין אַלטמאָדישע הנהגות. אַז ער האָט געוואָלט עפּעס וויסן, האָט ער אַ פֿרעג געטאָ, נאַיִוו־נײַגעריק. נײַנצניעריק. בדרך־כּלל האָט מען געענטפֿערט אויף זײַנע פֿראַגעס, צוליב אַזאַ שולדגעפֿיל: וואָס וועט זײַן, אויב מע זאָגט אָפּ אַזאַ ברען, אַן עילוי? אפֿשר וועט מען צאָלן דערפֿאַר אויף יענער וועלט?<br /><br />סעמי איז געזעסן בײַ ר´ דוד אין שיִעור, און דערנאָך, ווען אַלע אַנדערע תּלמידים זײַנען שוין אַוועק, איז אים אײַנגעפֿאַלן אַ שאלה וועגן ר´ דודס לעבנס־געשיכטע.<br /><br />יעדער ווייסט דאָך, אַז ר´ דוד איז אַ שארית־הפּליטה־ייִד. ער האָט געשריבן אַ בוך אויף ענגליש וועגן זײַן לעבנס־געזיכטע – אַליין אַן עילוי פֿון סיגעט, וואָס האָט געקענט אויסהאַלטן דעם באַוווּסט, און אפֿשר בײַ אַנדערע אַזוי גערופֿענע עילויים אַפֿילו דעם מיטישן, „נאָדלטעסט“ אין אַ מסכתּא ש"ס. ער איז געווען אַרומגערינגלט מיט גרויסע תּלמידי־חכמים פֿון סאַמע אָנהייב אָן, און יעדער האָט געזען אין אים עפּעס ניט נאָר ענלעך צו זיי, נאָר אפֿילו בעסער, מער אויסגעלײַטערט און פֿילאָסאָפֿיש געשטימט. אַ שטיקל געפֿערלעכער פֿײַער וואָס טרײַבט אונטער די נשמה צו נײַע סכּנותדיקע הייכן.<br /><br />ר´ דוד – דעמאָלט מער ניט קיין „דודעלע“ – איז אַוועק פֿון אייראָפּע צו פֿרי, ער זאָל זען מיט די אייגענע געשטאָכענע אויגן דעם גורל פֿון זײַן משפּחה און קהילה. באַלד נאָך די בשׂורות וואָס האָבן אים געהאַט אומברחמנותדיק דעריאָגט און פֿאַרפֿלייצט אין אַמעריקע, האָט ער זיך פֿאַרטיפֿט אין דעם ריזיקן שאַצקאַמער גמרא מיט וועלכן ער האָט זיך אַרומגעטראָגן אין אייגענעם קאָפּ. אַז ער איז געגאַנגען איינער אַליין דורך די חז"לישע לאַנדשאַפֿטן פֿון אייגענעם תּורה־וויסן, האָט ער ניט געזען די תּלמידי־חכמים און בתּי־מדרשים וואָס האָבן זיך אין אים געהאַט געפֿונען. אַזוי ווי אַ ספֿרים־שאַנק וואָס מע נעמט בײַ אים צו דעם גרויסן חתנס ש"ס, די שטאָלצע, דיקע בענד מקראות גדולות, און די פֿיל קלענערע בענד שו"ת, ווי ייִנגערע קוזינען צו די טאַטע־מאַמעדיקע גרעסערע ספֿרים – אַזוי אויך איז בײַ אים ליידיקער געוואָרן די מוח־לאַנדשאַפֿט. אַ וויסטער ווינט האָט כּסדר געבלאָזט.<br /><br />כּמעט אַלץ איז נעלם, פֿאַרשניטן געוואָרן, און ער האָט געשפּירט ווי ער טורעמט שוין העכער ווײַל די גאַנצע וועלט איז שוין נידעריקער. ער האָט דאָס ניט געוואָלט מודה זײַן ווײַל ער האָט פֿײַנט בתּכלית־השׂינאה זײַן אַזוי גערופֿענע עילוישאַפֿט, אַ טיטל געשאָנקען געוואָרן פֿון עם־הארצים און גאָרניט־ווייסערס. יענע יאָרן זײַנען עילויים יאָ געווען, און אפֿשר וועלן זיך אַ מאָל באַווײַזן נײַע. ער ווייסט אָבער נאָך ניט.<br /><br />דאַכט זיך אָבער אַז ער האָט שוין אַן אַחריות וואָס ער האָט ניט געהאַט פֿריִער, אַז ער קען ניט זײַן קיין פּשוטער תּלמיד־חכם אָנגעשטאָפּט מיט ש"ס און פּוסקים ווי אַ מילגרוים מיט זאָמענס.<br />ער דאַרף לערנען, זאָגן שיִעורים, געבן תּלמוד־לעקציעס (ווי מע זאָגט אין די מאָדערנע אַמעריקאַנער שולן). סך־הכּל: לאָזן אונטערוואַקסן דעם נאָכוווּקס, דעם צווייטן דור.<br /><br />דערפֿאַר, כאָטש ר´ דוד איז אינעווייניק געווען אַ שטרענגער ייִד, פֿול מיט טענות קעגן זיך און אַנדערע, און גרייט אין די חדרי־חרדים פֿון אייגענעם מוח צו רופֿן וועמען ניט איז אַן אידיאָט, דאָך פּנים־אל־פּנים איז ער געווען באמת אַ צוגעלאָזענער.<br /><br />ווען סעמי איז צו אים צוגעגאַנגען און געזאָגט אַז ער וויל עפּעס פֿרעגן, האָט ר´ דוד אַרויסגעקוקט אויף אַ ממשותדיקער שאלה. שוין לאַנג וואָס ער האָט ניט וואָס אײַנצובײַסן מיטן פֿולן שׂכל. ער שעמט זיך פֿאַרן חונן־הדעת.<br /><br />האָט סעמי אַ פֿרעג געטאָן, אָן קיין וואָרט פֿריִער, ווי זײַן שטייגער איז: „ווי אַזוי האָט איר געהאַלטן אײַער אמונה במשך דעם חורבן?“<br /><br />דאָס האָט ר´ דודן פּריטשמעליעט. ער האָט אָנגעשריבן אַ גאַנץ בוך וועגן חורבן און זײַן לעבן; ער האַלט רעגולערע דרשות אין יום־השואה וועגן דעם ניסיון אַרײַנצוטײַטשן אין חורבן, און אַז מע דאַרף דערפֿון ווײַכן ווי פֿון דער פּעסט. „צי האָסטו געלייענט מײַנע פּאָר ווערטער וועגן דעם ענין?“ האָט ער מילד געפֿרעגט. סעמי איז אַ קלוגער (ער האָט ניט גענוצט דאָס וואָרט „עילוי“ מיט זיך אַליין), האָט ער ניט געפֿרעגט גלאַט אין דער וועלט אַרײַן.<br /><br />„יאָ, איבערגעלייענט אײַער בוך. כ´האָב זיך דערפֿון אַ סך געלערנט. נאָר כ´האָב ניט פֿאַרשטאַנען דעם ווי אַזוי, דאָס הייסט, אַז איר שטייט פֿאַר אַזאַ מצבֿ, אַזאַ חורבן, וואָס טוט איר כּדי זיך אָנצוהאַלטן אין אײַער אמונה?“<br /><br />ר´ דוד האָט ווײַטער ניט פֿאַרשטאַנען. „כ´האָב ניט זיך אָנגהאַלטן אין מײַן אמונה. כ´האָב זיך שרעקלעך געראַנגלט.“<br /><br />„אָבער –“ בײַ סעמין איז קענטיק שטעקן געבליבן עפּעס אַ טיפֿער ייִאוש טיף אין האַלדז. „כ´וואָלט געוואָלט וויסן אײַערע עצות. כ´ראַנגל זיך אויך, מיט אַזעלכע קליינטשיקע טענותלעך צום אייבערשטן. כ´האָב געמיינט כ´קען מאַכן אַ קל־וחומר: אַזוי ווי איר זײַט שוין געווען אין אַזאַ גרויסן חורבן, און אײַער אמונה אין גאָט איז געבליבן גאַנץ דורך דעם אַלעם, האָט איר אפֿשר עצות וועגן דעם.“<br /><br />„וועגן וואָס?“<br /><br />„וועגן דעם, ווי אזוי צו לייזן די ספֿקות,“ האָט זיך סעמי אָנגערופֿן. סעמי האָט זיך געפֿונען אין אומבאַקאַנטער טעריטאָריע. זײַן אמונה און בטחון אין דער גמרא, למשל, וואָס איז נאָר מענשטן פּלוס רוח־הקודש, איז גאָר שטאַרק. אַפֿילו ער פֿאַרשטייט ניט אַ געוויסן שווערן מאמר אָדער פֿאַרדרייטן שקלא־וטריא, איז ער נאָך זיכער בײַ זיך אַז זײַן אייגענער שׂכל, פּלוס דער אינעווייניקסטער סדר פֿון דער גמרא, וועט אַלץ אויפֿלייזן. ניט אומזיסט האָט מען ש"ס מחבר געווען. נאָר אַז סעמי איז געשטאַנען פֿאַר דער גאַנצער וועלט, די העלפֿט דערפֿון ער הייבט ניט אָן צו פֿאַרשטיין, כאַפּט אים אַרום אַ פֿאַרלוירנקייט וואָס געפֿינט זיך ניט קיין ענטפֿער אין ברייטן גמרא־פּרוזדור. דאָס האָט ער געמיינט, און דאָס האָט צום באַדויערן זײַן נײַנצניעריק לשון ניט געקענט אויסרעדן.<br /><br />ר´ דוד האָט פֿאַרשטאַנען פּונקט וואָס דער בחור איז געווען אויסן, נאָר קיין ענטפֿער האָט ער אויף אַן אמת ניט געהאַט. עס גייט אין דעם, וואָס יעדנס אינעווייקסטע ראַנגלענישן מיט גאָט זײַנען זייער שווער, כּמעט אוממעגלעך, איבערצוגעבן אַ צווייטן, און אַפֿילו דעמאָלט, אין בעסטן פֿאַל, ווערט ס´רובֿ פֿון אמת פֿאַרפֿאַלן, ווי אַ ליד. נאָר פֿונדעסטוועגן, האָט ער „אויפֿגעהויבן זײַן משל און צערעדט זיך“, ווי סע שטייט וועגן די נבֿיאים:<br /><br />„דו ווייסט וואָס איינער פֿון מײַנע רביים האָט מיר געעצהט?“ האָט ער געזאָגט סעמין. „מע מוז זיך פֿירן כּאילו ס´איז דאָ אַ גאָט אויף דער וועלט, און טאַקע אין דער רגע וועט זײַן אַ התגלות.“ <br /><br />צום גליק האָט ר´ דוד יאָ פֿאַרשטאַנען אין וואָס דאָ האַנדלט זיך – נאָר וואָדען, ער האָט ניט געוווּסט וואָס ער זאָל ענטפֿערן. ניט וואָס ער האָט ניט געוווּסט ווי צוצוגיין צום ענין, ניין. אַפֿילו ער האָט ניט קיין ענטפֿער, קיין מלאך איז ער דאָך ניט, פֿאָרט ווייסט ער ווי אַזוי דאָס אָנהייבן אַרומצורעדן. ס´איז די פֿראַגע וואָס שטייט פֿאַר יעדן רבין: וואָס פֿאַר אַ פֿראַגעס וויל מען אָנמוטיקן, און וועלכע וויל מען איגנאָרירן, מיט דער האָפֿענונג אַז זיי וועלן אַוועקגיין פֿון זיך אַליין? ער האָפֿט, אַז זײַן פּרוּוו אויף אַן ענטפֿער איז ניט קיין נאַרישער.<br /><br />פֿונדעסטוועגן אָבער, זאָגט אים אונטער דאָס האַרץ אַז, איין מאָל שוין אויפֿגעוועקט אַזעלכע מין ספֿקות בײַ אַ בחור, ווערן זיי ווײַטער ניט אַזוי גרינג צוריק באַלייגט שלאָפֿן.<br /><br /> סעמי איז דאַכט זיך ניט געווען צופֿרידן מיט דעם ענטפֿער. „אָבער, ווי אַזוי קען איך האָפֿן אויף א התגלות פֿון אייבערשטן, אַז כ´בין ניט בכּוח צו גלייבן אין אים לכתּחילה?“<br /><br />סעמי האָט זיך אויסגעדרייט און איז אַוועק. ר´ דוד איז דערנאָך לאַנג געזעסן, אַ פֿאַרטראַכטער, איבער זײַן ספֿר. דערנאָך איז ער אַהיים זיך אָפּגעבן מיט דער פֿרוי. נאָך אַ ראַיה פֿון אַ גאָט וואָס מע קען ניט פֿאַרשטיין, וואָס „פֿאַרשטיין“ איז נאָך אַלעמען ניט קיין שייכדיקער ווערב אָנצוּווענן אויף גאָט. „פֿאַרשטיין“ פֿאַרשטייט מען אַ בר־מיצווה־בחור וואָס בונטעוועט זיך, אָדער אַן עדה ייִדן וואָס ווילן וויסן פֿאַר וואָס זייערע טייערע זײַנען אויסגעשאָכטן געוואָרן. נאָר דער אייבערשטער קען מען נאָר אָננעמען און זיך פֿירן אַ לעבן וואָס איז אים פּאַסיק, אַזוי ווי (להבֿדיל, האָט זיך אים געדאַכט, כאָטש דעם כּוח פֿון להבֿדיל האָט ער ניט געשפּירט) זײַן פֿרוי וואָס זיצט פֿאַרליימט דורך אַ ביאָלאָגישן מעכאַניזם וואָס ער – ווידער דאָס וואָרט – פֿאַרשטייט ניט.</span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-78336814081559180962007-11-17T21:07:00.000-05:002007-11-17T21:15:17.166-05:00מאָושע און קעראָלײַן זוכן פּרנסה<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">קעראָלײַן האָט ניט געוואָלט איבערקלײַבן זיך קיין מישיגען, נאָר מאָושע האָט געוואָלט. ער האָט געזאָגט אַז זײַן משפּחה קען אַ ליאַדע מינוט זיך אַרײַנכאַפּן אין זײַן לעבן און קאַליע מאַכן אַלץ וואָס זיי האָבן געמאַכט צוזאַמען. זי האָט ניט אין גאַנצן פֿאַרשטאַנען וואָס עס האָט זיך אים אַזוי פֿאַרקאָכט זיך אַרויסצוציִען. אײַ, ער האָט פֿײַנט די משפּחה? ער האָט געדאַרפֿט אַוועק פֿון זײַן פּערזענלעכן געטאָ? איז וואָס? מאַלע וואָס אַ מענטש דאַרף אויסשטיין צוליב טאַטע־מאַמע! אַפֿילו טאַטע־מאַמע געפֿינען זיך אין ברוקלין הייסט לאַוו־דווקא אַז מע טאָר מער ניט וווינען אין ברוקלין. ברוקלין איז דען אַ קליין שטעטל? אַפֿילו די ייִדן, אויף וויפֿל זי פֿאַרשטייט, וווינען אין אַ צאָל געגנטלעך אין דעם גרויסן באָראָ. ער וואָלט געקענט וווינען אין ברוקלין־הײַטס, קערל־גאַרדענז, וווּ ניט? זי פֿאַרשטייט, אַז מע מוז זיך אַן עצה געבן מיט די קאָמפּלעקסן פֿון זיווג, נאָר מע מוז ניט פֿון אַלץ און אַלעמען פּליטה מאַכן. מע קען אַ מאָל זיך אַוועקשטעלן און קעמפֿן. איר משפּחה, למשל, איז געבליבן אין מיסיסיפּי צענדליקער יאָרן, און מע האָט זיך ניט אַרויסגעקליבן קיין צפֿון צוליב ווײַסער שׂינאה ווי צוליב דאגת־פּרנסה.<br /><br />זי האָט זיך אָנגעקוקט אין שפּיגל. אַ קלוגע פֿרוי, האָט זיך איר געבאָמבלט די פֿראַזע אין קאָפּ. דאָס האָט מען אויף איר געזאָגט. נאָר געמיינט האָט מען אָדער: כ´האָב געמיינט אַז אַלע שוואַרצע פֿרויען זײַנען שטיצערס פֿון מענער פּליטהניקעס! אָדער – וואָס ביסטו ווײַטער אַ סטודענט, די צאַצקע? פֿאַר וואָס נעמסטו זיך אַלץ ניט צו גאָטס אַרבעט? מאָושע האָט אָבער פֿאַרשטאַנען, וואָס עס הייסט צו זײַן אַ באַנקקוועטשער, זיך זיצן איבער אַ בוך ביז מע דערגייט ניט צו זײַנע אינעווייניקסטע סודות, כאָטש „כ´בין קיין מאָל ניט געווען קיין גרויסער לערנער,“ האָט ער צו איר מודה געווען.<br /><br />„נאָר דו האָסט דאָך געלערנט לאַנגע יאָרן אין ישיבֿה?“ האָט קעראָלײַן געפֿרעגט.<br /><br />„כ´האָב געמאַכט אַן אָנשטעל. כ´האָב זיך אָנגעשאָקלט איבער די גרויסע ספֿרים. אַז מע פֿירט זיך אויף גוט און פֿרום, מע ווײַכט פֿון די זײַטיקע רייד פֿון די אַנדערע תּלמידים, און מע לויבט דיך אין הימל אַרײַן פֿאַר דײַן פֿרומקייט.“<br /><br />„דו ביסט דאָך אָבער אַ קלוגער געווען.“<br /><br />„יאָ, אַ קלוגער. נאָר קלוגשאַפֿט איז אַנדערש פֿון האָבן אַ גמרא־קאָפּ.“<br /><br />קעראָלײַן האָט געמאַכט מיט די פּלייצעס.<br /><br />הײַנט לערנט זי זיך אָוונטן אויף איר מאַגיסטער־אַרבעט, דווקא אין קאָמפּאַראַטיווער רעליגיע. „דײַן באַפּטיסטישער דיבוק זיצט נאָך אין דיר,“ האָט זיך געוויצלט מאָושע. מאָושע, וואָס פּרוּווט זיך מאַכן אַ לעבן דורך פֿאַרזיכיקן זשורנאַליסטיק, קען עפּעס ניט פֿאַרשטיין פֿאַר וואָס אַ פֿרוי מיט שׂכל זאָל זיך פֿרײַוויליק גריבלען אין די פּרטים פֿון רעליגיעזע באַוועגונגען, זייער אויפֿשטײַג און אַראָפּפֿאַל. „מיר איז שוין נימאס געוואָרן איין רעליגיע. צוויי וואָלט טאַקע געווען ניט אויסצוהאַלטן!“<br /><br />קעראָלײַן האָט זיך דווקא גאָר שטאַרק פֿאַראינטערעסירט אין די פּרטים פֿון דער באַפּטיסטישן ריס במשך דעם אַמעריקאַנער בירגערקריג. ניט נאָר די אידעאָלאָגישע פּרטים וואָס יעדער בר־בי־רבֿ לערנט זיך אין געשיכטע־קלאַס, נאָר די אינעווייניקסטע שׂינאהשאַפֿטן און ליבשאַפֿטן וואָס האָבן געטריבן דעם מאָטאָר פֿון רעליגיע, אונטער דעם אויטאָ־קאַפּאָט.<br /><br />יאָ, מע האָט זי געהאָט אויפֿגעהאָדעוועט מיטן באַפּטיזם. שיינע זיכרונות: ניט פֿון הויכענערגישע כאָרן אָדער גאָספּעל־מוזיק (דאָס איז דאָך נאָר פֿאַראַן אין דרום־באַפּטיזם), נאָר פֿון לאַנגע דרשות, זונטיק־נאָך־קלויסטערדיקע טישן אָנגעלאָדענע מיט כּל־טובֿ, רכילות וועגן מיניסטערס, זייערע ווײַבער, זייערע סעקרעטאַרשעס, און זייערע שקאָצישע קינדער און אייניקלעך – קעראָלײַן קען זיך ניט דערמאָנען אין איין אייניקל, וואָס זאָל זיך ניט האָבן געבונטעוועט אויף עפּעס אַ קאָמיש־גראָטעסקן אופֿן (סעקס מיטן שכנישן מיידל אויפֿן קעלער פֿון דער קירך, אויטאָ־אומגליקן מער קאָמיש ווי ערנצט, און דאָס גלײַכן). נאָר זי איז ניט אַוועק פֿון דער קירך, ניט מיט אַ כּיוון – זי האָט זיך געביטן.<br /><br />און צו וועמען, פֿרעגט מען תּמיד, פֿאַרגלײַכט זי דעם באַפּטיזם? מאָושע האָט זיך פֿונאַנדערגעלאַכט ווען ער האָט געהערט: צו די אינערלעכע שפּאַלטונגען פֿון די „האַסידם“, ווי זי האָט עס פֿאַלש אַרויסגערעדט ווען זיי האָבן זיך צום ערשטן מאָל באַקאַנט, מיטן אַקצענט אויפֿן ערשטן טראַף. האַ-סידים.<br /><br />פֿאַרשטייט זיך, אַז קעראָלײַן האָט ניט קיין אַנונג וואָס זי וועט טאָן ווען זי וועט דאַרפֿן אַרויס אויפֿן אַרבעטמאַרק. דער מצבֿ אין איר פֿעלד איז אַ שרעקלעכער. „אין ערגסטן פֿאַל“, האָט זיך געוויצלט מאָושע, „וועסטו זײַן אַ בייביסיטער בײַ אַ חסידישן רבין.“<br /><br />און וואָס טוט מאָושע, למשל, פֿאַר פּרנסה וועגן? דאָס איז טאַקע אַן אָנגעווייטיקטע שאלה. ער זוכט אַרום מיט התמדה. ער לייענט איבער פֿאָרזיכטיק און בעיונדיק די אַנאָנסן אין די צײַטונגען. ער גייט אויף אַ פּאָר אינטערוויוען. וואָס קען ער טאָן? דאָס איז תּמיד די פֿראַגע. אָט ליגט פֿאַר זיי זײַן רעזומע. איידער ער האָט פֿאַרלאָזט זײַן כּלה אויף דער חופּה (ווײַל אַזוי באַצייכנט זיך בײַ זיך תּמיד זײַן קריזיס, ניט געקוקט אויף דעם, צי ער וויל עס דערמאָנען אויף אַ נייטראַלערן אופֿן), האָט ער שוין גענומען זיצן בײַ נאַכטקורסן פֿון היגן קאָמיוניטי־קאַלעדזש. פֿון וואַנען האָט זיך צו אים גענומען דאָס געלט? ווי אַזוי האָט ער אַרויסגעשלײַכט אויף אַ נאַכט – ניט אויף אַ שיִעור נאָר גאָר אויף קלאַסן אין קונסטגעשיכטע און דער ענגלישער ליטעראַטור? די פּרטים זײַנען ניט קיין אינטערעסאַנטע – ער האָט ניט געהאַט קיין חשק זיך טיילן מיט די דעטאַלן בײַם שמועסן מיט פֿרײַנד.<br /><br />פֿאַר וואָס? ניט ווײַל ער שעמט זיך דערמיט. אַדרבא, ער האָט געדאַרפֿט זען די טומאה וואָס מע גיסט אויף איר פּעך און שוועבל. ער האָט אויך געוואָלט וויסן מיט וואָס פֿאַרנעמט זיך אַ קלוגער גוי. ער ווייסט דאָך מיט וואָס פֿאַרנעמט זיך אַ ייִד מיט אַ שאַרפֿן קאָפּ – נאָר אַ גוי? וואָס טוט ער? זיצט איבער עפּעס און לערנט?<br /><br />און דאָס „ווי אַזוי“ איז אויך ניט אזוי שפּאַנענדיק. יעדע פֿאַרמאַכטע קהילה, ווי פֿאַרמאַכט ער זאָל זיך ניט פֿאַררעכענען, האָט שפּאַרונעס וואָס לאָזן אַדורך די טעמען און ריחות פֿון דער דרויסנדיקער וועלט. אַפֿילו תּפֿיסות קענען ניט פֿאַרשפּאַרן די אַרעסטאַנטקעס קעגן אַלע השפּעות פֿון דער דרויסנדיקער וועלט.<br /><br />זײַן רעזומע, הייסט עס, איז גאָרניט זיך צו שעמען. אויך זײַנע קענטשאַפֿט אין געוויסע פֿעלדער – קאָמפּיוטערס, הגהה, חשבונות – איז גאָר ניט צו פֿאַרזינדיקן. וועמען גייט עס אָן אָבער ווען די עקאָנאָמיע איז אין אַזאַ שרעקלעכן מצבֿ? אים האָט אָפּגעגליקט, וואָס מע האָט אים טאַקע מכּבד געווען מיט די אינטערוויוען. דאַכט זיך, מ´איז נײַגעריק צו מאַכן אַ משנה־בריות אויף דעם ייִד וואָס איז געגאַנגען אין תּורה־ודעת און דערנאָך אין ברוקלין־קאָמיוניטעט קאַלעדזש.<br /><br />„ניין, ס´גייט ניט אין דעם,“ זאָגט זיך אָן קעראָלײַן אין מיטן זײַן חלום. „מ´איז ניט אַזוי פֿאַרכאַפּט פֿון זײַן פּערזענלעכער געשיכטע. ס´איז פּשוט ווי אַ מאָל מיט די זאַכן: אַ מאָל אינטערוויויִרט מען און אַ מאָל ניט. קיינער קען ניט פֿאָרויסזאָגן ווי און ווען. דו ביסט ניט אַזאַ יחיד־במינו, דאַרלינג.“<br /><br />אַזוי איז דער מצבֿ. איידער ער איז אַוועק האָט ער זיך זיכער ניט אײַנגערעדט קיין גאָלדענע גליקן. אָבער ער האָט אַוודאי געמיינט אַז דער דורכשניטלעכער מענטש לעבט בעסער אין דרויסן פֿון די ווענט איידער אינעווייניק. דאַכט זיך, אַז ער האָט געהאַט אַ טעות.</span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-7157517913928493172007-10-26T15:26:00.000-04:002007-10-26T15:45:57.005-04:00אַ שאָד וואָס משה טאַוב מוז פֿאַרלאָזן זײַן כּלה<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">אַ שאָד וואָס ער וועט זי מוזן פֿאַרלאָזן. און – צוריקגערעדט, איז דאָס ניט קיין שאָד. ס´איז דער איינציקער אויסוועג. ער גלייבט ניט אין גאַנצן הכּל־בכּל מיטן פּעקל. וואָס וועט ער זאָגן, ווען ער וועט ניט קענען אַרויסווײַזן דעם נייטיקן התפּעלות צוליב זײַן ייִנגלס ערשטן טאָג אין אַ פֿאַרגלאָצטן, כניאָקישן חדר. מע וועט אים דערוויסן און דערנאָך וועט מען אים דערווישן, קיין שפּור ניט צו בלײַבן. און וואָס וועט דעמאָלט בלײַבן און פֿייגי לאה און די קינדערלעך?<br /><br />„אוי, וויי,“ האָט ער זיך קורץ צעלאַכט, און אַ קער געטאָן צו חיים, וואָס האָט געוואַרט אַ ביסל פּריטשמעליעט אויף זײַן מיטשמועסערס קומעדיקן גאַנג. „כ´טראַכט צו פֿיל.“<br /><br />„יעדער חתן פֿילט זיך אַזוי, אַיאָ?"<br /><br />„איך וויל פּטור ווערן. כ´וויל אַוועק."<br /><br />חיים האָט אַ זיפֿץ געטאָן. „כ´וואָלט דיך געדאַרפֿט פּרוּוון אָפּרעדן, אָבער – “<br /><br />„ ,אָבער´ דו ווילסט ניט צי ,אָבער´ דו קענסט מיך ניט אָפּרעדן?"<br /><br />„כ´בין ניט בכּוח. כ´פֿיל זיך אויך צעריסן און צעבראָכן. כ´ווייס ניט וווּהין זיך צו ווענדן. נאָר כ´האָב אויך ברוך־השם אַ ווײַבל וואָס כ´האָב ליב, און כ´ווייס ניט ווי איר צו זאָגן. אַז כ´פּלאַץ זיך אַרויס אין מיטן דערינען מיט אַזאַ מין ווידוי, קען זײַן נאָך אַלעמען. ווער ווייסט צי זי וועט פֿון מיר מאָנען אַ גט?“<br /><br />„וואָס וואָלט געווען ערגער,“ האָט משה געוואָלט זאָגן, „זיך צו גטן מיט דײַן פֿרוי, אָדער צו בלײַבן געפֿאַנגען אויף אייביק?" נאָר ער האָט געוווּסט וויפֿל ס´האָט חיים ליב זײַן פֿרוי.<br /><br />זיי זײַנען זיך געגאַנגען אויף איינעם פֿון די עוועניוס. דאַכט זיך, אַ געויינטלעכער וואָכנטאָג. נאָר געפֿאַנגען האָט זיך טאַקע געפֿילט דער חתן. ער האָט אַ מאָל געהאַט געלייענט אויף אַ פּאַשקעוויל, אַז ייִדן וואָס עסן אײַזקרים־קאָנס אויף דער גאַס זײַנען פּסול לעדות. אַפֿילו אײַזקרעם, דער סימן פֿון קינדישער זאָרגלאָזיקייט, האָט מען פֿאַרדרייט אין אַ ליטמוסטעסט!<br /><br />דאַכט זיך אַז ער האָט אויסגערעדט ניט־וויסנדיק – חיים האָט אויף אים אויסגעשטעלט די אויגן. „דו ווילט אויף אַן אמת אַוועק אויף שטענדיק? אַראָפּ־ פֿון וועג?"<br /><br />איצט, אַז אַ צווייטער דערמאַנט עס שוין אויף אַ קול, איז משהן קלאָר געוואָרן אַז דאָס איז טאַקע זײַן פֿאַרלאַנג.<br /><br />„קענסט מיר צוברענגען מײַן חפֿצים?" האָט ער אַ פֿרעג געטאָן בײַ חיימען. ער האָט געהאַט איבערגעלאָזט אין חתונה־זאַל זײַן טלית־און־תּפֿילין, אַ פּאָר ספֿרים, זײַן סעלפֿאָן.<br /><br />„און וואָס וועל איך זאָגן דײַן משפּחה, און דעם גאַנצן עולם, ווען איך קום צוריק אָן דיר?“<br /><br />דאָס איז שוין אַן אַנדער מעשׂה בכלל. ער וויל אַוועק נאָר ער וויל אויך ניט שטעלן זײַן חבֿר אין אַ סכּנה. פּלוצעם פֿאַלט ער אײַן אויף אַ המצאה. „ווייסט וואָס? כ´דאַרף ניט די זאַכן. איך וועל אַהיים, נעמען אַ טשעמאָדאַן און – און גיין.“<br /><br />חיים האָט דאַכט זיך פֿאַרלוירן וועלכן־ס´איז קאָנטראָל איבער זײַן קאָפּ, וואָס האָט זיך געוויגט פֿון זײַט צו זײַט ווי אַן אומסטאַבילע משׂא אויף אַן אַכצן־רעדערדיקן אויטאָ. „דאָס איז משוגע! כ´שטיץ דיך, דו ווייסט דאָס, נאָר דו פֿאַרשטייסט אַליין ניט וואָס דו טוסט!"<br /><br />„כ´ווייס פּונקט ווי משוגע דאָס איז, נאָר כ´זע אין דער רגע ניט קיין אַנדער אויסוועג. וואָס זאָל איך טאָן, חתונה האָבן מיט אַ פֿרוי און פֿאַרפֿירן זי אַ לעבן לאַנג?“ ער האָט אַ כאַפּ געטאָן די שטובשליסל בײַ זיך אין קעשענע. ר´דאַרף זיך שוין לאָזן אין וועג אַרײַן.<br /><br />„חיים.“ ער האָט אַ כאַפּ געטאָן חיימען בײַ ביידע הענט און מיט איין מאָל אים ניט געקענט קוקן גלײַן אין פּנים אַרײַן, עלעהיי ער האָט ניט געוואָלט אַרײַנקלינען צווישן זיי נאָך מער אומגעריכטן וויי. „מיר וועלן זיך מירצעשעם באַלד זען.“<br /><br />„ווען קענען מיר זיך אַוועקזעצן און רעדן וועגן דעם? ווי קענסטו אַוועק אָן אַ זײַ־געזונט, פּונקט פֿאַר דײַן חופּה? וואָס איז מיט דיר?"<br /><br />„בעסער איצט ווי שפּעטער“, האָט משה געזאָגט. זיי זײַנען געווען קעגן איבער דעם חתונה־זאַל, אויף אַ רעשיקן בלאָק פֿון באָראָ־פּאַרק. אַ גליק וואָס ער זעט ניט קיין אייגענע אויף דער גאַס – קען זײַן אַז די אַלע וואָס קענען אים גוט זיצן איצט (אָדער שטייען – ס´איז דאָך אַ דבֿר שבקדושה) אין חתונה־זאַל, וווּ אָט־אָט פּלאַצט זיי שוין די געדולד.<br /><br />משה האָט זיך שאַרף פֿאַרקערעוועט הינטערן ראָג לעבן אַ שייטלמאַכער, און איז אַראָפּ מיט יענער גאַס און אַרײַן אין זײַן נײַ לעבן.<br /><br />מע קען זיך פֿאָרשטעלן, אַז אַ נײַ לעבן הייסט עפּעס ווי אויף דער בינע, וווּ מע טוט זיך איבער, מע וואַנדערט אײַן אין אַ נײַ לאַנד, אָדער מע שמדט זיך. דאָס איז דאָך אָבער אַ שמאָלקעפּיקע דעפֿיניציע פֿון „נײַ“. אַמאָל שטעקט די נײַקייט ניט כּלפּי־חוץ נאָר כּלפּי-פֿנים – און אַזוי איז אויך געווען מיט משה. ווען ער האָט זיך אַזוי פֿאַרקערעוועט הינטערן ראָג, האָט ער זיך ניט גלײַך איבערגעטאָן „אויף דײַטש“, ווי מע זאָגט אין די אַלטע ביכלעך. ניט ער האָט זיך געשמדט, ניט ער איז געלאָפֿן טועם זײַן די גוייִשע טומאה כּל־המינים.<br /><br />ער איז אַוועק קיין מאַנהעטן אויף אַ פּאָר וואָכן און דאָרטן אײַנגעשטאַנען בײַ אַ חבֿר וואָס ער האָט זיך אַ מאָל געהאַט געשאַפֿן, ווען אַ פּאָר מאָדערן־אָרטאָדאָקסישע האָבן בײַ די חרדים געשבתט לשם חבֿרים כּל ישׂראל. ער האָט זיך דעמאָלט באַפֿרײַנדט מיט אים, און אים מער ווי אַ ביסל מקנא געווען דײַן הקפּדה אין שמירת־מיצוות און זײַן אָפֿנקייט צו וועלטסוויסן. איצט, ווען ער שטייט שוין בײַ אים אײַן אין אַ שיין־מעבלירטע, בוך־אויסגעשטאָפּטער דירה, איז אים שוין נימאס דער גאַנצער עולם־הזה פֿון דער סבֿיבֿה. וווּ דריקט זיי? האָט ער זיך געפֿרעגט. וואָס שטערט זיי? וווּ זײַנען זייערע פּראָבלעמען? ער האָט ניט געזען קיין פּראָבלעמען. אײַ, וואָס זײַן חבֿר האָט אַ שטעלע וואָס מאָנט בײַ אים כּמעט יעדע שעה חוץ שבת, און זײַן טאָכטער איז אַ ברען וואָס דרייט זיך מיט בחורים וואָס טראָגן זיך אַרום מיט אַ קרום־באַלייגטער יאַרמלקע און חוץ דעם אָן קיין בולטער סימן־ייִדישקייט? אײַ, וואָס מע האָט מורא זייערע קינדער זאָלן ניט פֿאַרמישט ווערן אין נאַרקאָטיק אָדער סעקס מיט אַ ריי איינמאָליקע מיטשלעפֿערס? אָבער זיי האָבן מסכּים געווען צו צאָלן יענעם געוויסן פּרײַז פֿון אָפֿנקייט צו דער ברייטער וועלט. אַז מ´איז געבוירן געוואָרן אין אַ פֿאַרמאַכטער וועלט האָט מען במילא דאָס ניט אויסגעקליבן, ווײַל קיין "הנה אנוכי נותן לפֿניכם היום" איז ניט געווען בכלל. אַלע זייערע פּראָבלעמען האָבן זיי פֿרײַוויליק גערופֿן אויף זיך אַליין, און זיך ניט מחייבֿ געווען דורך מינהג אַבֿותינו בידינו. די מאָדערנקייט איז דאָך אין תּוך גענומען די פֿרײַהייט אויסצושרײַען: וואָס מײַנע אָבֿות האָבן געטאָן קריכט מיר פֿון האַלדז! צו זאָגן הויך אויפֿן קול לפֿני כּל עם ועדה, ווי דער בראַסלעווער: איך וויל גיין אויף אַ וועג וווּ נאָך קיינער איז ניט געגאַנגען חוץ מיר! <br /><br />אין אַ פּראָסטן מיטוואָך איז משהן אײַנגעפֿאַלן, אַז ער דאַרף גיין זוכן אַרבעט. ער האָט געדאַרפֿט בײַ עמעצן האַלטן אַן עצה, און דעם אמת זאָגנדיק האָט דער חבֿר, בײַ וועמען ער איז אײַנגעשטאַנען, ניט געוווּסט קיין סך וועגן דער אמתדיקער אַרבעטוועלט, פּשוט דערפֿאַר, וואָס ר´איז אַ גרואַדויִר־סטודענט מיט אַ סטיפּענדיע. חוץ אים קען ער קיינער ניט אין מאַנהעטן.<br /><br />אין ערשטן מאָנטיק נאָך זײַן גורלדיקן באַשלוס איז ער געשטאַנען פֿאַרן שפּיגל אין קאָרידאָר בײַ אונדזער חבֿר, און באַטראַכט דעם אייגענעם פּרצוף. ניט שלעכט. ס´האָלט אָט־אָט בײַם ערשטן חודש נאָך זײַן חתונה, און אין די ערשטע פּאָר וואָכן האָט ער זיך צוגעשוירן די באָרד, צוגעקעמט די האָר און פּאות, און געוואַשן און געפּרעסט דעם גאַרניטער. זײַן חבֿר האָט אים געבאָרגט אַ קאָמפּלעט „דײַטשע“ קליידער, ד"ה אַן אמתן גאַרניטער, און דאָ שטייט ער – אַ הויכער, אַ דאַרער, מיט צוויי גרויסע, טונקעלע, טיפֿע, טרויעריקע אויגן, אַ לאַנגער נאָז, בלאַסע הויט, און צעקרײַזלטע האָר וואָס דעקט מער ניט די אויגן זינט דעם שערעניש. אַכּלל, ניט קיין מיאוסקייט. אים דאַכט זיך, אַז אויב ער האָט ניט קיין מורא און גאַרטלט זיך גוט אונטער וועט ער געפֿינען אַן אַרבעט. עס דאַרף ניט זײַן קיין גאָר בכּבֿודיקע. פּשוט גענוג צו פֿאַרזיכערן, אַז ער דאַרף זײַן חבֿר ניט פֿאַלן צו לאַסט.<br /><br />פּלוצעם האָט אים אַ בליץ געטאָן אין קאָפּ אַ שאַרפֿע, פֿילפֿאַרביקער זיכּרון פֿון לאה פֿייגי. וואָס טוסטו דאָ? האָט ער שיִער ניט אויסגעשריגן אויף אַ קול. „כ´האָב דיך דאָך פֿאַרלאָזט אין ברולקין!"<br /><br />דעמאָלט האָט זיך דערהערט אַ קלאַפּ אויף דער טיר. ער איז צוגעגאַנגען און אויפֿגעעפֿנט. אַזוי ווי ער אַרבעט נאָך ניט בײַ טאָג, און דער חבֿר איז אַוועק בײַ זײַן גראַדויִר־לימודים, האָט ער אָפֿט מאָל געדאַרפֿט אָפּגעבן זיך מיט טעלעפֿאָנען, דער פּאָסט, און דאָס גלײַכן. אַ קליינער פּרײַז צו צאָלן פֿאַר זײַן חבֿרס ברייטהאַרציקייט.<br /><br />נאָר דאָס מאָל אַז ער האָט אויפֿגעעפֿנט די טיר האָט זיך באַוויזן גאָר חיימס פּנים, צעשמייכלטס. עס האָט אים אַזוי פֿאַרחידושט, האָט ער ניט געוווּסט וואָס – צי ווי – צו ענטפֿערן, נאָר דאָס ערשטע וואָס איז אים אַרײַן אין קאָפּ איז געווען די פֿראַגע:<br /><br />„וואָס שמייכלט איר עפּעס?“<br /><br />אים איז ניט געווען קלאָר, פֿאַר וואָס ער אירצט אים, נאָר ס´איז שוין צו שפּעט אויף צוריקצוציִען דעם נאַרישן שינוי. האָט ער זיך געכאַפּט און געזאָגט, „קום אַרײַן. איידער כ´דאַרף דיך אַנטוישן קען איך דיר דאָך עפּעס דערלאַנגען.“<br /><br />אַ פֿאַרגיייִק קרימעניש איז זיך אַדורכגעלאָפֿן איבער חיימס פּנים און משה האָט זיך געכאַפּט, אַז ר´איז חושד אין דער שטובס כּשרות. „ווען ביסטו געוואָרן אַזאַ גרויסער צדיק?“ האָט ער אַרויסגעפּלאַצט. „בײַ וועמען אין שטוב פֿלעגט איר ניט עסן?“<br /><br />„ס´איז ניט קיין היימישער פּלאַץ,“ האָט זיך זײַן חבֿר פֿאַרענטפֿערט. „האָט ניט קיין פֿאַראיבל.“ ווידער דער איר, אַן אומאָנגעלייגטער גאַסט.<br /><br />„אַ טעפּל קאַווע?“ האָט משה אָנגעבאָטן, שוין וויסנדיק דעם ענטפֿער. אַז חיים האָט זיך ניט אָפּגערופֿן האָט ער זיך אַוועקגעזעצט בײַם עסטיש (געווען איז די דירה אין תּוך גענומען נאָר איין גרויסער צימער) און אַרויפֿגעקוקט צו חיימען צו. „נו,“ האָט ער געטאָרעט. „זעץ זיך.“<br /><br />זיי האָבן זיך אַוועקגעזעצט, און עלעהייט די שטוב אַליין האָט מיטגעפֿילט, האָט דער דיל אַ קרעכץ געטאָן אונטער די פֿיס. ס´האָט געהערשט אַ שטילשווײַגעניש, און דאָס איז געווען דאָס מאָדנעסטע – ווי לאַנג נאָר ער געדענקט האָבן זיי כּסדר גערעדט וועגן אַלץ און אַלעמען, און אַ קליינער בײַט אין געאָגראַפֿיע האָט אַוועקגעשטעלט צווישן זיי אַן אײַזענע מחיצה וואָס קיין יום־כּיפּורדיקע תּפֿילה קיין ניט אַראָפּזעצן.<br /><br />דער אינהאַלט פֿון יענעם שמועס, קען מען זיך פֿאָרשטעלן, איז ניט געווען דער עיקר. וויכטיקער זײַנען געווען זייערע געמיטער, ווי אַזוי זיי האָבן זיך איבערגעקוקט, ווי אַן אָפּגעגטער מאַן־און־ווײַב וואָס באַגעגענען זיך על־פּי צופֿאַל אויף דער גאַס: ניט פֿרײַנדלעך, ניט אָפֿן ליבלעך, נאָר צוריקגערעדט אויך ניט אָפֿן פֿײַנדלעך. זיי האָבן ביידע געוואַרט אויף אַן עפֿענונג, אַ שפּאַלט, אַ געלעגנהייט זיך אַ ביסל צוצובייגן צום צווייטן און צוגעבן אַז יעדער ניט ניט דער גאַנצער שולדיקער. משה, פֿון זײַן זײַט, וואָלט געקענט פֿאַרשטיין אַז זײַן באַשלוס איז ניט געווען קיין קלאָר, איינזײַטיק באַרעכטיקטער, אַז ער האָט שרעקלעך וויי געטאָן זײַן כּלה און ביידע מחותּנים, און אַז ער דאַרף זיך שעמען פֿאַר זײַנע מעשׂים. חיים האָט געזען אַז משהן איז עפּעס לײַכטער אויף דער נשמה, כאָטש קיין גאַנצער איז ער אַוודאי ניט נאָך אַזאַ גוואַלדיקן ריס. נאָר קיינער פֿון די צוויי האָט דער זיך דער ערשטער ניט גערירט, און די געלעגנהייט איז פֿאַרבײַ. דער שמועס איז אַריבער אויף אַן אָנגעשטרענגטער העפֿלעכקייט וואָס באַווײַזט זיך אָפֿט מאָל אין אַזעלכע חבֿרים־ און משפּחה־צוזאַמענשטויסן.<br /><br />ווען חיים איז אַוועק האָט ער געזאָגט צו זיך אַליין, „נו, פֿאַרפֿאַלן,“ און דאָס גאָר. דעמאָלט איז ער אַוועק זוכן אַרבעט, תּיכּף געפֿונען עפּעס אַ פֿאַרדינסטל אין אַ פֿאָטאָגעשעפֿט – דווקא פֿון די חסידים וואָס לאָזן זיך אַרויס אויף דער ברייטער וועלט לשם פּרנסה – און דאָרטן, אין איינעם אַ סלעקנעם נאָכמיטאָג, איז עס געשען. ער האָט דווקא דעמאָלט, נאָך אַלעמען, זיך אַרומגעדרייט אין חסידישן לבֿוש. כאָטש ער האָט אַרויסגעוויזן אויפֿן אינטערוויו זײַן פּרטימדיקן קענטעניש פֿון עלעקטראָנישע מכשירים, האָט מען מורא געהאַט, טאָמער וועט מען זיי בודק־בציצית זײַן צוליב דעם פֿאַרפֿאָרענעם חסיד אויפֿן פּערסאָנאַל, האָט מען אים אויסגעשטאַט מיט אַ קרובֿס בגדים. ער האָט זיך געקראַצט אין רוקט, אין עלנגבויגן, און אין זײַט־זשע־מוחל, ווײַל ס´איז געווען זומער און ער האָט זיך שוין אָפּגעוווינט פֿון חסידישן טאַלאַנט: די אַרומגערינגלטקייט פֿון די מלבושים ווי אַן אָפּדאַך קעגן וואָסער ניט איז היץ צי קעלט.<br /><br />זי האָט געהאַט די לענגסטע האָר וואָס ר´האָט ווען עס איז געזען און ס´האָט גענומען אַ שיינע פּאָר רגעס ביז ר´האָט זיך געכאַפּט, אַז דאָס רעדט זי צו אים. ער האָט זיך ניט איבערגענומען, ער איז ניט נערוועז געוואָרן, ער האָט זי פּשוט אַ קוק געטאָן גלײַך אין פּנים אַרײַן און געזאָגט, ווי ניט אים מיינט מען:<br /><br />„וואַט איז יאָר ניים עגען?“<br /><br />זי האָט זיך אַרויסגעכאַפּט מיט אַ געלעכטער און ס´איז שוין געווען פֿאַרפֿאַלן. ווידער אַ מאָל אַ פֿאַרפֿאַלעניש. ער האָט זיך פֿאַרשאָלטן: דאַכט זיך אַז נאָך אַ חיסרון פֿון זײַן פֿאַרשפּאַרט אין דער חסידישער וועלט איז דאָס ניט קענען באַציִען זיך צו קיין פֿרויען, און ניט קענען גענוג ענגליש זיי צוצוציִען אויף אַ פּאַסיקן אופֿן. ער וועט אַלע מאָל אויסזען ווי אַן אידיאָט, אָדער אַ נעבעכדיקער קוריאָז. ער האָט אַפֿילו ניט געקענט קוקן איר אויפֿן פּנים, אַזוי פֿאַרקאָוועט צו דער ערד איז ער געוואָרן פֿון אירע אין־סופֿיקע פּעך־שוואַרצע האָר.<br /><br />„קעראָלײַן,“ האָט זי געזאָגט, אויף אַ פּשוטן און באַשיידענעם אופֿן. זי האָט געשוויגן, און ער האָט זיך געכאַפּט אַז זי קוקט אים אָן. פּאַוואָליע הייבט ער אויף דעם קאָפּ און קוקט זי אָן אין פּנים. אַ קאָליר קיין מאָל פֿריִער ניט געזען, ממש ווי אַ טשאָלנט, ברוין, לעבעדיק, כּמעט בוימיש. אַ לאַנגע, אַריסטאָקראַטישע נאָז, דינע ליפּן, און אַ שמייכל וואָס האָט שיִער ניט געמאַכט אומרעלעוואַנט די אַנדערע שטריכן פֿון איר פּנים, אַזוי איידל און צוגעלאָזן איז ער געווען.<br /><br />ער איז געווען פֿאַרטראַכט און ניט באַמערקט, אַז די פֿרעגט עפּעס וועגן קויפֿן אַ פֿאָטאָ־אַפּאַראַט. ער האָט זי אַרויסגעהאָלפֿן, נאָר האַלב געורמלט אונטער דער נאָז די אַבסאָלוט נייטיקסטע ענטפֿערס אויף אירע קשיות, און געהאַלטן אין איין טראַכטן: „זאָג איר עפּעס, אַז –“ אַז וואָס? אַז זי געפֿעלט אים? אַז ער וויל זי פֿאַרבעטן אין קינאָ? אָנגעטאָן אין אַזאַ נאַרישן לבֿוש, וואָס איז קודם־כּל מער ניט זײַן טאָג־טעגלעך אָנטועכץ, ס´איז עפּעס אַ ווילדער דיזני־פֿאַרשטעלונג צוליב די נאַרישע כּללים פֿון די בעלי־בתּים! און צוליב דעם האָט ער פֿאַרלאָזט זײַן כּלה אויף דער חופּה?<br /><br />ווי אַ דרייער – האָט ער כמורנע אַ טראַכט געטאָן צו זיך אַליין – וועט ער מוזן זיך אַן עצה געבן נאָך דעם ווי זי וועט אַוועק פֿון געשעפֿט. וכּך הווה: נאָך דעם ווי זי האָט אים באַדאַנקט, און ווידער אַ מאָל אָפֿן־אָדער־באַשיידן געשמייכלט, האָט ער געוואַרט אַ פּאָר מינוט, די בעל־בתּים זאָלן גאָרניט באַמערקן, און דערנאָך באַקוקט די קבלה פֿון איר קרעדיט־קאַרטל. במשך זײַן מיטאָג־שעה האָט ער זיך אַרײַנגעגנבֿט אין הינטערצימערל און אָנגעקלונגען די קרעדיט־קאַרטל־פֿירמע מיטן אויסרייד, אַז ער פּרוּווט קאָנטראָלירן דעם קרעדיט פֿון אַ קונה. ס´איז ניט געווען קיין שווערע זאַך. מע האָט אים גאַנץ העפֿלעך איבערגעגעבן איר פֿולן נאָמען, אַדרעס, און טעלעפֿאָן.<br /><br />פֿון דעמאָלט אָן האָט ער זיך געהאַט איבערגערעדט, אַז דאָס אַלץ איז באַשערט. ער מוז אויסניצן דעם גורל. צי וועט די גורל אים אָבער קומען אַנטקעגן?</span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-3340807260079019062007-10-13T21:13:00.000-04:002007-10-13T21:15:18.524-04:00משה טאַוב בײַ זײַן חופּה<div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">משה טאַוב האָט זיך אָנגעקוקט אין שפּיגל און געזאָגט הויך אויפֿן קול, דאָרט איינער אַליין אין אַ בית־כּסא פֿון מידטאַונער מעקלער־ביראָ וווּ ער אַרבעט, אַז ר´איז מקנא די שארית־הפּליטה־ייִדן. די הונדערטער „הײַמישע“ יונגע־לײַט פֿון משהס מין דאַרף מען ניט אַרײַנלייגן קיין פֿינגער אין מויל צו געבן צו פֿאַרשטיין פֿאַר וואָס דאָס איז אמת. דער אמת איז אַזאַ: אַ ניצול־געוואָרענער פֿון חורבן־אייראָפּע האָט אַליין אַרײַנגעזאַפּט מיט אַלע חושים די אײַזערנע ראַיות, פֿאַר וואָס דער אייבערשטער האָט געמאַכט פּליטה – ניט מסתּיר־פּנים געווען, נאָר ממש גענומען די פֿיס אויף די פּלייצעס און אַ גוטן טאָג מיט דער קאַפּאָטע. קיין ספֿק איז פֿאַר זיי ניט פֿאַראַן; יעדער פֿון זיי איז אַ יוצא־וניכנס בײַ גאָטס ניטאָיִקייט אין שטוב אַזוי ווי להבֿדיל משה רבינו ע"ה איז געווען אַ נאמן בײַ גאָט ברוך־הוא אין הויז.<br /><br />און די וואָס האָבן ניט איבערגעלעבט דעם חורבן? זיי קענען דאָך לייענען וועגן דעם אין אומצאָליקע יזכּור־ביכער, ספֿרי־קינות און היסטאָרישע פֿאָרשאַרבעטן; זיי מעגן זיך צוהערן צו גבֿיית־עדותן; זיי מעגן שרײַען „מער ניט!". אָדער, צוריקגערעדט, זיי מעגן גיין מיטן גאַנג פֿון די גאָר הייליקע, און אַרויפֿוואַרפֿן די שולד אויף די אומגעקומענע אַליין. זיי מעגן אַזוי זאָגן (בשעת מע דרייט מיט דער גראָבער פֿינגער אין דער לופֿט): אַזוי ווי קיין חורבן וואָלט ניט געווען אָן קיין אומגעקומענע, און די אומגעקומענע זײַנען דאָך בפֿירוש אומגעקומען, אָן קיין הילף פֿון גאָט, קומט אויס אַז זיי זײַנען די שולדיקע. (וועגן די דײַטשן ימ"ש רעדט מען ניט – זיי נײַען גוייִם, און ניט שייך דעם חשבון.)<br /><br />דאָס הייסט, די וואָס ווילן פֿאַרשטיין די פֿאָר־געשיכטע מעגן דערקלערן דעם חורבן דורך די שייכדיקע היסטראָישע הלכות, וואָס גייען זיך זייער וועגן אָן דער השפּעה פֿון דעם־וואָס־לעבט־אייביק. און די וואָס ציילן די זינד פֿון די הרוגים ווייסן נאָך קלערער ווי די ערשטע גרופּע, אַז זייערע עבֿרות זײַנען דאָך אַקעגן גאָט, ניט צוליב אים.<br /><br />איז געדרונגען: די שארית־הפּליטה־ייִדן מעגן אַוועקשטעלן פֿילפֿאַרביקע, בלוטיקע באַווײַזן פֿון אייבערשטנס אומפֿאַרלאָזלעכקייט, בשעת די וואָס זײַנען צו יונג, אָדער וואָס זײַנען שוין געווען אין אַמעריקע אָדער ארץ־ישׂראל במשך די יאָרן, האָבן ניט קיין תּירוץ. זיי מוזן זיך אַליין נעבעך ראַנגעלן מיט זייערע געוויסן, אָדער וואָס ס´איז געבליבן דערפֿון. און די ראַנגלענישן זײַנען אַ פּסיכאָלאָישער באַלאַגאַן וואָס קיין כּישוף־שפּראָך אָדער ־פּסק קען זיי ניט אײַנשטילן.<br /><br />משה טאַוב –פֿאַרשטייט שוין דער לייענער מן־הסתּם, מער־ווייניקער – איז געבוירן געוואָרן אין 1969. דאָס הייסט, מיט אַ טאָפּעלער פֿאַרשפּעטיקונג – צו שפּעט פֿאַר מער ווי צווייטהאַנטיקע גבֿיית־עדותן, און צו פֿרי צו זײַן אַ מיטגליד פֿון יענעם דור, וואָס שפּילט לויט די כּללים, שלײַכט זיך אונטער אויף די חרדישע גאַסן, נאָר גלייבט ניט, און איז היימיש־האָפֿערדיק אין זײַן אומגלייבן.<br /><br />ער געדענקט נאָך דאָס ערשטע מאָל, ווען ער האָט פֿאַרשטאַנען ווי אייגנאַרטיק איז עס טאַקע זײַן ניט מסכּים זײַן. ער איז דעמאָלט געווען צען יאָר אַלט און געזעסן אין ישיבֿה, דווקא אין איינער פֿון די חשובֿערע. ס´איז געגאַנגען די רייד וועגן פֿאַרשיידענע פֿאַכן. (דער רבי האָט ניט געוואָלט פֿאַרפֿאָרן זיך אין אַזאַ מין שמועס־טעמע, נאָר די ייִנגלעך האָבן אים געצוווּנגען.) דער רבי האָט זיי געהאַט דערקלערט, ווי אַזוי די ייִנגלעך וועלן אי“ה כּסדר שטײַגן אין תּורה־לערנען, ביז זיי וועלן אַרײַן אין די העכערע ישיבֿות, ביז זיי וועלן אַרײַן אין כּולל –<br /><br />דערנאָך האָט זיך מעשׂה־שׂטן אָפּגערופֿן אַ ייִנגלש שטימע פֿון הינטערשטן ריי. „און וואָס איז אויב מע קען ניט לערנען?“<br /><br />דאָס האָט געפֿרעגט גבֿריאלע, ניט חלילה קיין חוצפּהניק, נאָר אַ פֿאַרשטאָפּטער קאָפּ. ער וואָלט קיין פֿליג ניט געטשעפּעט אויף דער וואַנט, נאָר ער האָט נעבעך ניט געהאַט קיין קאָפּ צום לערנען. ער איז ניט קיין הפֿקר־יונג, האָט דער רבי אים ניט געקענט אויסשייגעצן ווי ר´וואָלט געטאָן אַ צווייטן ייִנגל. האָט דער רבי ניט געוווּסט וואָס – אָדער צי – ער דאַרף ענטפֿערן.<br /><br />עס האָט אים אָפּגענומען די צונג. דער זייגער האָט זיך טיקטאַקעוועט אויף אַ מאָדנעם בולטן און קטיגורישן אופֿן. אויפֿן 17טן עוועניו, דאָרט צווישן מונקאַטש און בעלז, האָבן זיך אָנגעהערט די פֿאָרענישן פֿון הינקעדיקע חרדישע אויטאָס כּל־המינים – די, געפֿירט פֿון פֿאַרהאָרעוועטע מאַמעס, די, געפֿירט פֿון פֿאַרטראַכטע אָדער גלאַט זיך־אַרויסדרייענדיקע טאַטעס, די שולבוסן פֿול מיט „בני“, „בנות“, „אַנשי“, און „נשי“ אויף טאָג טעגלעכע קדושה־מיסיעס וואָס אַ דרויסנדיקער וואָלט אָפּגעשפּעט.<br /><br />דער רבי האָט זיך באַקלערט איידער ר´האָט אויסגערעדט דאָס אַנדערע וואָרט אין זײַן דערקלערונג. ניט יעדער וועט זוכה זײַן צו די חשובֿערע ישיבֿות און כּוללים. ניט יעדער וועט זײַן אין חינוך. ניט יעדער וועט זײַן גענוג קלוג, פֿלינק, אָדער כיטרע צו כאַפּן אַ פּרנסה וואָס שטעלט צו אַ קאַפּעטשקע אינטערעס במשך דעם טאָג אײַך טאָג אויסיקער גראַטשע. און פֿאַר די וואָס דער גורל לאָזט זיי אַראָפּ דורך די שפּאַרונעס? פֿאַר זיי האָט דער רבי קיין ענטפֿער ניט געהאַט. און ער האָט געהאַלטן איין אויג אויפֿן וואַנטזייגער בשעת ער האָט פֿאַרקערעוועט דעם שמועס אין אַ מער סדר־הלימודיקער ריכטונג, ביז דאָס גלעקל האָט זיך צעקלונגען.<br /><br />דערפֿון, פֿון יענעם פֿאַלשן רבישן טריט, האָט זיך גענומען משהס אומצופֿרידנקייט. ער איז זיכער. שפּעטער האָט מען אים געפּרוּווט אײַנשמועסן, אַז זײַן שטימונג האָט צו טאָן מיט דעם, וואָס ער איז אַ בן־יחיד, און במילא איידל צעפּאַטשקעט. מע האָט אים, הייסט עס, געדאַרפֿט זאָגן וואָס פֿריִער און וואָס שטרענגער אַז די וועלט האָט אַ סדר באַשטימט פֿון קדמונים אָן. גאָט און זײַן מישפּט זײַנען גערעכט. מע האָט דאָס ניט געטאָן – זאָגט מען, אין זעלבן טאָן מיט וואָס מע זאָגט „ער האָט ניט געפּוצט די ציין“ – איז ער אַראָפּ פֿון גלײַכן וועג.<br /><br />ניט וואָס ר´איז חלילה בפּועל־ממש טאַקע אַזוי נעבעך פֿאַרפֿאָרן. מע דאַרף זיך דאָך אָפּגעבן אַ חשבון: פֿאַר וואָס פֿאַר אַ שפּיגל שטייט ער איצט, מיט די האַרבע קינאה־רייד אַקעגן שארית־הפּליטה־ייִדן? פֿאַרן שפּיגל וואָס אין חתונה־זאַל. ס´איז זײַן יום־החופּה.<br /><br />זײַן כּלה, פֿייגי לאה, שטעלט זיך פֿאָר משה, שטייט אויך פֿאַרן שפּיגל. אויסגעפּוצט מיט אַלע לוקסוסדיקע כּישופֿן און עקסעסעריס פֿון אַלע דעזײַנערס פֿון גאָר דער גרויסער וועלט. ער איז זיכער אַז יעדער שטח פֿון איר גוף גלאַצט מיט עפּעס אַ מיטל, פֿאַרב, רייטל אָדער גרים. וואָס וועט זײַן אָבער ווען זיי לייגן צוזאַמען אויף איין בעט, הײַנט אויף דער נאַכט, און ער וועט איר אויסזאָגן אַלע סודות? ער וויל ניט אַזאַ לעבן ווי דאָס וואָס ווערט ליכטיק אָפּגעמשלט בײַ איר אין מוח.<br /><br />זײַן שומר און בעסטער חבֿר אויף דער וועלט ווי אויך איינער פֿון די עדי ייִחוד, חיים, שטייט אין דרויסן און וואַרט אויף אים. משה האָט געבעטן אַ פּאָר מינוט אַליין איידער מע פֿירט אים אונטער צו דער חופּה. ער האָט געבעטן חיימען זיי זאָלן זאַלבעצווייט שמועסן פֿאַר דער חופּה, ער זאָל זיך אַראָפּרעדן פֿון האַרצן, נאָר משה ווייסט מער ניט אויב עס וועט קלעקן צײַט. אויב ער האָט שוין חתונה וועט זײַן אַ גאַנץ לעבן זיך אויסצורעדן דאָס האַרץ, און אפֿשר ניטאָ קיין צײַט צוריקצודרייען דאָס רעדל.<br /><br />זײַן ברודער, מאיר, דער ממזרישער קאָכלעפֿל מיט דער נאַרישער צאַצקעווײַב, לויפֿט אַרײַן אין וואַשצימער אַ פֿאַרסאָפּעטער. „נו, וואָס שטייסטו? אונדז וואַרטן שוין אויפֿן חתן. דו ביסט נערוועז? יעדער איז נערוועז. שטייט דאָך געשריבן..“ מאיר האָט דאָך תּמיד אַ פּסוק אין מויל. ס´איז בעסער צו הערן מאמרי חז"ל און פּסוקי תּנ"ך ווי מאירס בלקעכצן.<br /><br />„כ´קום באַלד. כ´דאַרף רעדן אַ פּאָר מינוט מיט חיים.“<br /><br />מאיר שטעלט אויס אויף אים אַ פּאָר אויגן און מאַכט מיט די פּלייצעס, דרייט זיך אויס און לאָזט זיך ווידער אַרײַן אין חופּה־זאַל.<br /><br />משה טרעט אַרויס פֿון וואַשצימער און חיים קוקט אים אָן. „ס´הערט זיך?“ כאָטש חיים איז אַ גוטע נשמה ווייסט ער זיכער ניט וועגן די ספֿקות און שלאַנג־צישענדיקע קללות וואָס ער הויזט בײַ זיך אין ברוסט. ער וועט אים זיכער ניט פֿאַרשטיין. „ביסטו גרייט?“<br /><br />משה שלאָגט זיך מיט דער דעה. חיים איז טאַקע אַ גוטער חבֿר, איינער אויף דער וועלט, נאָר ער ווייסט ניט צי ער קען אים פֿאַרטרויען. ער האָט זיך אָנגענומען מיט מוט. „חיים, כ´גיי אַראָפּ פֿון די רעלסן. כ´ווייס באמת ניט צי איך קען דאָס טאָן.“<br /><br />„חתונה האָבן?“<br /><br />„ניט דאָס בין איך אויסן. נו, יאָ – יאָ דאָס, אָבער“ – ער ווייס ניט צי ער האָט כּוח און צײַט דאָס אויסצוּזאָגן – „כ´בין ניט זיכער וועגן אַלצדינג. כ´קען ניט אויסהאַלטן, כ´קען ניט!"<br /><br />חיים האָט אים אַרומגענומען מיט איין אָרעם. „קום, לאָמיר זיך אַרויסכאַפּן אויף אַ פּאָר מינוט. כ´בין אַ גרויסער מומחה אויף דעם חתונה־זאַל, ווייס איך וווּ צו גיין וווּ קיינער וועט ניט זען.“<br /><br />זײַ זײַנען אַרויס דורך אַ זײַטיקן טירל אין קיך, הינטער אַ הויפֿן פֿריש־אָפּגעוואַשענע האַנטעכער און אַ גרויסן פּלאַסטישן פֿאַס פֿישקוילן. אין דרויסן, לעבן די דאָמפּסטערס, איז געווען מחיהדיק קיל און פֿריש – כאָטש ס´האָט געשטונקען מיט נעכטיקע שיריים – להיפּוך צו די מאַסן אינעווייניק און זייער שווייס. משה האָט זיך פֿאָרגעשטעלט די מחנה ייִדן, וואָס גרייטן זיך לשם מיצוות משׂמח זײַן חתן־וכּלה. אויף דער מענערזײַט: די אַלע רביים וואָס ער איז אָדער געזעסן בײַ זיי אין שיִעור אָדער אין קלאַס אָדער סתּם זיך גענודיעט בײַ זיי אין בית־מידרש. דער גאַנצער שבֿט מאירס, בתוכם זײַן פֿרויס משפּחה פֿון ארץ־ישׂראל: גראָבע באַנקקוועטשער וואָס קענען זיך ניט אָפּבאַקלאָגן פֿון די פֿרײַע און די רוסישע ייִדן, הלמאַי זיי צאַפּן זיי דאָס הייליק ייִדיש בלוט. מאירס ווײַב אַליין, וואָס בײַ איר הייסט צניעות אַן אַנדער אופֿן אַרויסצוּווײַזן איר מאַנס הכנסה.<br /><br />און, פֿאַרשטייט זיך, פֿייגי לאה, די כּלה. זי האָט אים ליב און ער – זי. נאָר עס דאַכט זיך אים אַז זייערע אופֿנים ליבע זײַנען היפּש אַנדערש. זי האָט אים ליב ווי אַ היימישע פֿרוי דאַרף ליב האָבן איר מאַן: ניט ווײַל ער איז לכתּחילה בעסער, קליגער, אָדער ערלעכער, נאָר פּשוט דערפֿאַר, ווײַל אַזוי שטייט אין חומש: „והוא ימשל בך“. אַלץ איינס צי יענער זאָג דעם אייבערשטנס דאַרף מען אָננעמען ווי אַ צוזאָג, אַ ברכה, אַ קללה, אַ הלכה, צי גאָר אַ מילתא דבחידותא. זי וועט אים דינען, קינדלען, און קוקן אין מויל אַרײַן, אַלץ איינס צי עס קומט אים. ער קען זיך אַליין גאַנץ גוט, און ער ווייסט, אַז ער איז ניט קיין אויסערגעוויינטלעכער יאַט. ער איז אַ ייִד צווישן טויזנט ייִדן, ניט קיין גאון, סתּם אַ ישיבֿה־בחור וואָס געפֿינט זיך שוין אויפֿן כּולל־וועג. איז געדרונגען, אַז זי איז אויך ניט קיין אומאָפּהענגיקע גײַסט – ווײַל ווען יאָ, וואָלט זי ניט אײַנגעגאַנגען אויף אַזאַ נודנעם שטיק סחורה.<br /><br />ניט געקוקט אויף זײַן אינעווייניקסטן סאַרקאַזם, שטאָלצירט ער זיך מיט דעם, וואָס ער האָט זי שטאַרק ליב. ער דערמאָנט זיך אין זייער ערשטן באַשוי. זי האָט אויסגעקוקט ווי אַ פֿריש אָפּגעריסן בלימל, מיט ברייט אויפֿגעריסענע אויגן און אַ לאַכעדיק־אָפֿן מויל. זי האָט גערעדט נאָר וועגן געוויינטלעכע זאַכן, וועגן איר משפּחה, וועגן אירע פּלענער פֿאַר קינדער און אַ לעבן אין חינוך. גאָרניט וואָס איז יוצא־מן־הכּלל. נאָר די אַלע טעמעס האָט זי אויסגעדריקט ממש מוזיקאַליש, מיט טענער פֿון אַ נאַיִווער צוגעלאָזנקייט.<br /><br /></span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com0tag:blogger.com,1999:blog-2996876736971296102.post-5079258173985174282007-10-08T21:46:00.000-04:002007-10-13T21:12:43.393-04:00כּל ישׂראל ערבֿים: 1<div style="text-align: right;"><div style="text-align: right;"><span style="font-size:180%;">אַן עילוי דערקענט מען דורך זײַנע שטיק. דער בחור וואָס דאַוונט איצט פֿאַרן עמוד אין דער בעל־תּשובֿהס הײַנטיקער שול – הײַנטיק, ווײַל דער ב"תּ האָט שוין געפּרוּווט און אויסבראַקירט אַ צאָל שולן די לעצטע פּאָר יאָר זינט ער איז פֿרום געוואָרן – האָט לאַנגע, צעשויבערטע, שוואַרצע יאָר, און אַ פּאָר ברילן. מע רופֿט אים הערי פּאָטער. די ציצית הענגען אים אַרויס, און ס´איז ניט קיין חידוש, פֿאַר די וואָס קענען זיך אויס אויף דער פֿרומער סאָציאָלאָגיע, צו באַמערקן אַז זיי זײַנען צוזאַמענגעפֿלאָכטן מיט תּכלת. ניט דערפֿאַר וואָס ער איז אַ פֿלאַם פֿײַערדיקער תּכלתיסט, אָדער אַ משולח פֿון אַ משוגע־לדבֿר־אחדיקער ישׂראל־ישיבֿה וואָס פּריידיקט דעם הייליקן קאָליר בײַ יעדער געלעגנהייט, נאָר סתּם אַזוי: ר´איז אַ יונגער בחור נאָך אַלץ מיטן בראשיתדיקן פֿײַער פֿון זײַן באַשעפֿער. יונגע בחורים האָבן ליב וואָס ס´איז „קול“. תּכלת איז „קול“, און שוין.<br /></span></div><span style="font-size:180%;"><br />עס זיצט העט פֿון הינטן אַן אַלטער ייִד אין אַ קאַפּעליוש, אַ זעלטענע זאַך אין אַ מאָדערנער קהילה. סײַ ער קרימט מיטן פּנים, סײַ ער מאַכט אַ קרומלעך־כאָטש־אויפֿריכטיקן שמייכל אויפֿן עילויס חזרה, ווי איינער זאָגט: „כ´דערקען אַז אַזאַ יצר־הרע איז פֿאַראַן, נאָר כ´בין ניט מסכּים אַז אַזעלכע שטיק זײַנען דווקא נייטיק.“<br /><br />דער אַלטער ייִד האָט אַ פּנים – ניט אַזוי צערונצלט ווי עס וואָלט געדאַרפֿט אויסזען אַזאַ ייִד, וואָס האָט געזען צו פֿיל גיהינומס אין איין לעבן. נאָר דער אמת איז, ער וויל ניט, די רדיפֿות און גזירות פֿון פֿאָלק ישׂראל זאָלן שטיין אויבן אָן. ער וויל בעסער פֿאַרשלונגען ווערן אין ים־התּלמוד איידער פֿאַרוויינט ווערן צוליב זײַן פֿאַרשניטענער משפּחה. זאָל זײַנס דערווײַלע איבערגיין – ער מעג סײַ ווי ווײַטער לערנען איידער מע דאַרף זיך אים ריכטיק אָפּגעבן אין דער מעשׂה.<br /><br />דעם אמת זאָגנדיק האָט דער בעל־תּשובֿה אַ ביסל מורא פֿאַרן עילוי. ער – דער בחור הייסט עס – איז עובֿר אויף דער וועסט־סײַדס שטרענגסטער עבֿירה: מע טאָר זיך ניט צו פֿיל איבערנעמען. מע דאַרף בלײַבן אײַנגעצוימט. אָדער אויב שוין יאָ אַ ביסל השתּפּכות־הלבֿ, מוז עס זײַן אויף אַן אופֿן וואָס פּאַסט זיך גוט אַרײַן אין בציבורדיקן, וווילעריונגערישן ניגון. נאָר נאָכן דאַוונען (ס´איז דאָך אַ זונטיק אין דער פֿרי, ווען די געמיטן זײַנען אויסגעשפּאַנט און די שבתדיקע קאָנקורענץ נאָך די פֿרומע מיידלעך איז ניט אַזוי אין־פּנים־אַרײַן) גייט ער צו צום עילוי און גיט אַ זאָג, באַשיידן אַזאַ. ער איז אַ ייִד פֿון אַ יאָר פֿינף און פֿערציק, אַ הדרת־פּנים מיט אַ גאַרניטער פֿון דער פֿינאַנצן־וועלט, מיט דינע גרויע פּאַסן. די האָר זײַנען אים גרוילעך לעבן די פּאות, וואָס לויט די מאָדערן־אָרטאָדאָקסישן שטייגער זעען זיך אָן קוים־קוים. ער האָט אַ פֿרײַנלעך־מיד פּנים נאָר ער שטייט גלײַך ווי אַ סאָסנע. אַלע מלבושים ליגן אויף אים געפּרעסט, ווי אויסגעגאָסן. ער גייט אין אַ גרויסער געשטריקטער שוואַרץ־און־ווײַסער יאַרמולקע.<br /><br />ער רעדט מיט די טענער פֿון איינעם וואָס איז צוגעוווינט צו אַ תּיכּפֿדיקן אָפּשײַ, נאָר וואָס האָט זיך שוין איבערגעקליבן אין אַ סבֿיבֿה, וווּ מע ווייסט ניט פֿון זײַנע פֿריִערדיקע ניצחונות.<br /><br />דער ב"תּ, וואָס הייסט ברוך (פֿון דער היים „ברוס“) רופֿט זיך אָן עניוותדיק, „דאָס איז געווען גוואַלדיק.“<br /><br />דער עילוי האָט ניט געקענט אויפֿנעמען די לויבווערטער, ווײַל ער האָט נאָך ניט געוווּסט ווי אַזוי. ער האָט פֿאַרריסן דעם קאָפּ אין דער הייך מיט אַן אומפּאַסיקן און גראָבן געלעכטער וואָס האָט זיך גאָרניט גענומען פֿון זײַן אמתדיקער פּערזענלעכקייט. ער האָט דאָס געטאָן ווײַל ער האָט גלאַז אַזוי געוואָלט אויפֿרייצן דעם עולם, אָדער צום ווייניקסטנס דעם מיטשמועסער.<br /><br />ער האָט פֿאַרוואָרפֿן זײַן בליק דעם אַלטן ייִד וואָס זיצט נאָך פֿון הינטן מיט דער האַלב קרומער האַלב שמייכלנדיקער מינע.<br /><br />עס רעדט ווײַטער דער בעל־תּשובֿה. ער ווייסט ניט צי ער רעדט מיט אַ טאָלק, נאָר עס ווילט זיך אים פּלוצעם קניפּן אַ שותּפֿות מיטן עילוי, צו געפֿינען אַ מורה־דרך. אײַ, וואָס דער עילוי איז דווקא ייִנגער פֿון אים מיט אַ יאָר פֿינף און צוואַנציק? נו, און שטייט דען ניט געשריבן בפֿירוש „און אַ קליין קינד וועט זיי פֿירן“? סײַ ווי קען ער קיינעם ניט וואָס האָט אַזאַ יונגן פֿײַער וואָס ער וויל אויך מעבֿיר־אש זײַן צו זיך אין לעבן אַרײַן.<br /><br />דער אַלטער ייִד צעלאַכט זיך. „הערט אַ מעשׂה. וואָס דרייסט אים אַ קאָפּ? ער ווייסט נאָר אַז ער האָט אַ שאַרפֿן קאָפּ, וואָס ווילסטו אים רעדן אין דער וועלט אַרײַן וועגן דרכים און דאָס גלײַכן? ער וויל סתּם אײַנזאַפּן וואָס מער בלעטער גמרא.“<br /><br />דער עילוי האָט ניט געענטפֿערט קיינעם, ניט דעם אַלטן, ניט דעם בעל־תּשובֿה. ער האָט געגעבן אַ קורצן געלעכטער, ווי איינער זאָגט – „איך פֿאַרשטיי ניט וואָס דאָ טוט זיך, נאָר כ´ווייס אַז ס´איז עפּעס מיר ניט אין גאַנצן שייך.“ ער האָט זיך אויסגעדרייט און איז אַראָפּ אונטן, אין קליינעם בית־מידרש. דאָרטן אונטן האָט מען אים נאָר ערשט אויפֿגעשטעלט, כּדי אַקעגנצוּווירקן די השפּעה פֿון דער גרויסער פֿרומער אוניווערסיטעט. יעדער בר־בי־רבֿ אין דער מאָדערנער קהילה ווייסט דאָך אַז די פֿרומע אוניווערסיטעט רוקט זיך וואָס רעכטער.<br /><br />דער אַלטער ייִד לערנט אין אַ בית־מדרש וואָס האָט זיך אַליין אַרום אים געהאַט אויסקריסטאַליזירט, ווי אַ פּערל בײַם אויסטער אַרום אַ פּגם. ער איז אַהערגעקומען נאָכן חורבן כּדי ווײַטערצופֿירן די גאָלדענע קייט לימוד־התּורה, און געכאַפּט זיך במשך די לעצטע פֿערציק יאָר אַז ער געפֿינט זיך ניט־אַהין ניט־אַהער. נאָר יעדער ווייסט יענע מעשׂה און מיר דאַרפֿן זי איצט ניט אָנרירן. שפּעטער וועט מען זיך אין דעם אַרײַנלאָזן.<br /><br />דער אַלטער ייִד הייבט זיך שווער אויף פֿון לאַנגן באַנק און זוכט אַרום זײַן פּאָרטפֿעל, זײַן קאַפּעליוש און זײַן שאַרף. אַ ווינט בלאָזט אין דרויסן, צוגעקאָוועט מיט אַ צולהכעיסדיקן, מײַאָוונעם רעגן. ער דאַרף מבֿקר־חולה זײַן זײַן פֿרוי וואָס ליגט אין אַ מושבֿ־זקנים, אַ פֿאַרקינדישטע דורך אַלצהײַמערס.<br /><br />דער בעל־תּשובֿה גייט זיך זײַן גאַנג צוריק צו זײַן נײַער דירה אויף דער הונדערט און פֿינפֿטער גאַס, וווּ זײַנען לוקסוסדיקע מעבל און טײַערע קונסטווערק אויף די ווענט, פֿון זײַן פֿריִערדיקן לעבן, פּאָרן זיך אומבאַקוועם מיט די אָבליגאַטאָרישע אַרטסקראָל־ספֿרים אין ביכערשאַנק, פֿעטע בענדלעך מיט גילדענע אותיות, ווי פֿאָטאָ־אַלבאָמען פֿון מחותּנים וואָס ער האָט זיך זיי נאָך ניט אײַנגעשאַפֿן.<br /><br />בײַם אַרויסגיין פֿון שול טוט ער גלײַך אויס די יאַרמולקע און גיט זי אַ שטופּ אַרײַן אין בוזעם־קעשענע. פֿלינק כאַפּט ער זיך אַרויס מיט אַ קעמל און גיט אַ קאַם אונטער די גרוילעכע האָר. אַ מאָל וועט ער כּסדר גיין מיט אַ צוגעדעקטן קאָפּ נאָר דערווײַלע וועט זיך קענען אַ ליאַדע מינוט צונויפֿשטויסן מיט אַ חבֿר צי אַ באַקאַנטן פֿון פֿריִערדיקן לעבן. ניט וואָס ער שעמט זיך חלילה. נאָר אַז מע דאַרף זיך אָפּשטעלן כּדי צו פֿאַרפֿירן „דעם שמועס“ (פֿאַר וואָס איז ער חוזר־בתּשובֿה וכ´) מיט יעדן צווייטן פֿאַרבײַגייער אויף דער גאַס, קומט מען אָן אין דער היים קוים מיט צרות.<br /><br />דער עילוי זאַפּט הונגעריק אײַן די קשיות פֿון תּוספֿות אויף רש"י און די טונקעלע, קליין־געדרוקטע אַגדות פֿון מהרש"א. ער האַקט אַדורך די גרעסטע פֿעסטונגען פֿון אַמאָליקע שאלות און בויט אויף ס´נײַ אויף זייער אָרט בכּבֿודיקע פּאַלאַצן אויסמעבלירטע תּירוצים. ער איז אין גאַנג פֿון אַנטוויקלונג, וווּ דער פֿעסטער באָדן זעט זיך קוים־קוים הינטער די שוועבנדיקע פֿיס.<br /><br />ווען ער טראַכט ניט וועגן גמרא טראַכט ער וועגן מיידלעך.<br /><br />דער אַלטער ייִד הייסט ר´ דוד, כאָטש זעלטן ווער רופֿט אים הײַנט בײַ אַזאַ היימישן נאָמען. ער איז צו גרויס, זאָגט ער סאַרקאַסטיש און כּלומרשטיק צו זיך אַליין. ר´איז ניט קיין פֿאַלשער בעל־עינוות, נאָר ער ווייסט יאָ אַז דאָס רעכענען וועמען־ס´איז פֿאַר אַ גדול איז עפּעס ניט שייך הײַנט צו טאָג. יעדער טוט וואָס מע קען. ער טוט מער ווײַל ער איז געבוירן געוואָרן אין אַ וועלט פֿון מער – מער ייִדן, מער ייִדישקייט, מער לימוד־התּורה. מער מידות בכלל. די אַזוי גערופֿענע גדולים פֿון די חרדישע קרײַזן האַלטן זיך פֿאַר גרויס ווײַל זיי פֿאַרגלעטן זייערע אייגענע זיכרונות. זיי מיינען אַז די קהילות וואָס זיי שאַפֿן הײַנט אין ברוקלין מעג מען פֿאַרגלײַכן מיט וואָס ס´איז געווען. עס הייבט זיך ניט אָן! מן־הסתּם וועט ווער צווישן זיי זיך אַ מאָל כאַפּן אַז דאָס אמת ליגט ניט צוויישן זייערע ווענט נאָר אין דער ליכטיקער תּורה פֿון דיסציפּלין און בייגעוודיקייט. ער האָפֿט נאָר, אַז אַזאַ עילוי ווי יענער יונגער־מאַן (אַ גליק וואָס יענער איז ניט בײַ זײַן זײַט, ער דערמאָן זיך ניט גלײַך אין זײַן נאָמען – יאָ, סעמי, אַזוי הייסט ער) קען מען נאָך אויפֿציִען ניט נאָר אין תּורה נאָר אויך אין חכמת־ישׂראל, צי איז נאָך פֿאַראַן אַזאַ אַלטפֿרענקישער לימוד.<br /></span><span style="font-size:180%;"><br /></span></div>שלום בערגער Zackary Bergerhttp://www.blogger.com/profile/07921542043459008887noreply@blogger.com1