Tuesday, January 15, 2008

אַ מיידל אין דער ישיבֿה

אַ מאָל האָט סעמי געלערנט אין ר´ דודס ישיבֿה. ער האָט ניט געלערנט בחבֿרותא, און מע האָט אים דערפֿאַר ניט געשטערט, מערסטנס ווײַל ר´איז געווען אַזוי אָפֿנהאַרציק און צוגעלאָזן מיט די איבעריקע תּלמידים. ער האָט זיך געראַנגלט מיט אַ תּוספֿות אין עבֿודה־זרה וועגן יין נסך און נותן טעם. ע"ז איז געווען זײַן באַליבסטע מסכתּא, עס טוט זיך דאָרטן אויף טיש און אויף בענק מיט מעשׂיות פֿון מאָדנע גויים און אַלטע מיני עסנוואַרג, ווי אַן אויסטערלישער מוזיי. ער האָט אָבער ניט פֿאַרשטאַנען פּשט אין תּוספֿותס לשון, איז ער צוגעגאַנגען צום ספֿרים־שאַנק נאָכקוקן דאָס וואָרט בײַ דזשאַסטראָו. פּלוצעם האָט ער דערהערט, ווי מע קריגט זיך דאָרט בײַם צווייטן עק זאַל, וווּ סע שטייען פֿאַרניורעט אין ענגעניש די קליינע אָפֿיסלעך פֿון דער ישיבֿה.

ר´ דוד איז געשטאַנען און אַ צווייטער ייִד, אַ חרדי אין אַ שוואַרצן קאַפּעליוש, אַן אָפּגעטראָגענעם אָנצוג, און צעריבענע שיך, איז אויף אים געשריגן. דער צווייטער ייִד איז געשטאַנען אַזוי צוגעבויגן צו ר´ דודן צו, און סעמי האָט מורא געהאַט טאָמער וועט ער אַראָפּפֿאַלן און אַרײַנקראַכן אין ראָש־ישיבֿה. סעמי האָט זיך שטילערהײַט צעכיכקעט בײַם געדאַנק. ער האָט אָנגעשפּיצט די אויערן און געמאַכט אַן אָנשטעל, ווי ער נישטערט אין די ספֿרים.

דער ייִד האָט ווײַטער געשריגן. „וואָס מישט איר זיך? וואָס האַלט איר זיך פֿאַר אַזאַ רבין? זי האָט אַן אייגענעם רבין! איך האָב אַן אייגענעם רבין! וואָס מישט איר זיך?“ דאַכט זיך, ער איז אַזוי אויפֿגעקאָכט, אַז ער קען נאָר אַרויסרעדן לסירוגין אַזעלכע פֿראַגעס. „מײַן טאָכטערס ייִדישקייט איז מײַן עסק, ניט אײַערס!“ ער האָט נאָך שטאַרקער זיך צוגענייגט אין ר´ דודס זײַט.

סעמי האָט געגעבן אַ זײַטיקן קוק, און יאָ, ס´איז געשאַנען אַ מיידל בײַ דער זײַט, אַ הויכס, אַ בלייכס, און אַ שלאַנקס, ווי אַ שטיק קרײַד. און איר קול איז אויך געווען אַ קרײַדיקס, אַ קוויטשיקס. איר קול האָט זיך קלאָר און שנײַדיק אַרויסגעהערט אויף סעמיס עק צימער, ווײַל זי האָט אויך געשריגן – אויף איר טאַטן, מיט איר גאַנצן כּוח.

„טאַטי! איר פֿאַרשטײַט ניט! וואָס שרײַט איר אַז איר פֿאַרשטײַט מיך אין גאַנצן ניט! איך בין אַן אײַגענע מענטש! ער איז מאַן רבי! און איך פֿאָלג עם!“

ר´ דוד איז געשאַנען ווי געפּלעפֿט און געקוקט קודם אויפֿן טאַטן, דערנאָך אויפֿן מיידל.

ביידע האָבן געזען אַז ר´ דוד איז געשאַנען אין שטילשווײַגעניש, זײַנען זיי אויך אַנטשוויגן געוואָרן און געוואַרטן אויף זײַן וואָרט.

ר´ דוד האָט עפּעס געזאָגט אויף ייִדיש, וואָס האָט סעמין פֿאַרחידושט. מסתּמא האָט ער געוווּסט אונטערבאַוווּסטזיניק אַז דער ראָש־ישיבֿה רעדט ייִדיש פֿון דער אַלטער היים – זיכער האָט ער אַזאַ טשאָלנדיקן אַקצענט – נאָר ר´האָט קיין מאָל ניט געהערט ווי ער רעדט אַ גאַנצן זאַץ. וואָס דער טײַטש זאָל ניט האָבן געווען, זײַנען אַלע אַרײַן אין איינציקן פּריוואַטן אָפֿיס דאָ אונטן, דעם רבֿס אָפֿיס, און סעמי איז געבליבן אין דרויסן בײַם ספֿרים־שאַנק.

ער האָט ווײַטער ניט געפֿונען דעם פּשט פֿון וואָרט אין תּוספֿות. די ווענט, אַזעלכע דערווײַליקע, פֿאַרטיקע ווענט פֿון אַ מאַעריאַל צווישן פּלאַסטיק און שפּילטייג, האָבן אַדורכגעלאָזט יעדן שאָרך, שעפּטשע, און אויפֿגעבראַכטע טענה. זיי האָבן זיך אַזש געטרייסלט. סעמי האָט געוווּסט אַז ער טאָר זיך ניט אונטערהערן. זײַן יצר־טובֿ האָט גענומען אים מוסרן: „אָסור . . . אָסור . . . אָסור . . .“ בשעת זײַן יצר־הרע האָט ניט גערעדט און פּשוט אונטערגערוקט דעם גוף טריטווײַז צו דער אָפֿיסטיר. סעמי האָט אויך מיטגעטראָגן זײַן ש"ס, ער זאָל האָבן אַ תּירוץ: אַז ער האָט אָנגעהויבן לערנען אין איין עק צימער און סוף־כּל־סוף, ווי ר´ __________, ער האָט זיך געפֿונען בײַם צווייטן.

ער האָט זיך צוגערוקט צו דער טיר און זיך אָנגעשפּאַרט לעבן איר אויף דער שטיק וואַנט. ער האָט זיך געהאַלטן גאָר שטיל.

פּלוצעם האָט ער דערהערט פֿון אָפֿיס אַ קלאַנג וואָס איז אים אין גאַנצן אומבאַקאַנט, אַזאַ נאַסע שאָרכעניש מיט אַ סקריפּעניש אין איינעם. ס´איז גלײַך ווי אַ פֿרויען־קול נאָר ס´איז געווען הייזעריק און צעקראַצט. ס´קול וויינט. דאָס קרײַדמיידל רעדט שטיל און צאַרט, דער חרדי מיטן קאַפּעליוש האָט עפּעס שטיל געברומט. ס´קול וויינט ווײַטער און ווערט אַנטשוויגן.

דער רבי וויינט, האָט זיך סעמי געכאַפּט. און וואָס מער ער האָט זיך אונטערגעהערט, אַלץ ווייניקער איז צוגעשטאַנען דער יצר־הטובֿ, און אַלץ מער איז ער פֿאַרכאַפּט געוואָרן פֿון וואָס ר´האָט געהערט. ער האָט אײַנגעשלונגען יעדעס וואָרט כּדי ער זאָל פֿאַרשטיין די מעשׂה־נורא: וואָס קען ברענגען דעם רבין צו וויינען?

„כ´פֿאַרשטיי ניט פֿאַר וואָס זי קען ניט גיין צו אונדזער רבין,“ האָט דער גאָר פֿרומער ייִד ווײַטער געטענהט, כּאילו זייער שמועס אין דרויסן אויפֿן קאָרידאָר האָט זיך קיין מאָל ניט איבערגעריסן.

„ערשטנס, איר ווייסט אַז דער רבי נעמט מער ניט אויף קיין פֿרויען־געסט. צווייטנס איז ער ניט מײַן רבי. רב דוד איז מײַן רבי.“ ס´האָט זיך געהערט די גלײַכקייט און די בלייכקייט פֿון איר קול.

דערנאָך ר´ דודס קול, וואָס איז געווען אָפּגעשוואַכט פֿון ניט־דערטריקנטע טרערן. „כ´בין אַ גמרא־ייִד, כ´בין אַ ראָש־ישיבֿה, כ´בין אַ מגיד־שיִעור. קיין רבי בין איך ניט. איך וויל ניט שטערן אײַער שלום־בית און איך ווייס ניט פֿאַר וואָס דו –“ ער האָט דאַכט זיך געוואָנדן צום מיידל – „ווילסט דווקא האַלטן בײַ מיר אַן עצה. כ´האָב ניט קיין עצות בדוקות פֿאַר דיר. כ´האַלט שטאַרק אָבער פֿון פֿרויען און מיידלעך וואָס ווילן זיך לערנען גמרא. אויב דו ווילסט דאָס, איז אדרבא.“

דערנאָך, ווײַזט אויס, האָט זיך אָפּגערופֿן דאָס מיידל, נאָר דאַכט זיך אַז ס´קול איז איר געווען צו נידעריק, האָט סעמי ניט דערהערט אירע ווערטער.

דערנאָך ווידער דער גאָר פֿרומער ייִד, איר טאַטע. זײַן קול, וואָס אין אָנהייב איז געווען הויך און קווישטיק, בעטנדיק, האָט זיך אַלץ פֿאַרטיפֿט און פֿאַרגרעבערט. איצט האָט זיך מערניט דערהערט אַ ברומעניש, און סעמי האָט זיך געדאַרפֿט נאָך מער אָנשטרענגען דאָס געהער דאָס אויפֿצוכאַפּן:

„איך גלייב אײַך, ר´ דוד, אַז איר ווילט זיך ניט אויסגעבן פֿאַר קיין רבין. אפֿשר האָט איר ניט ליב געבן קיין עצות. נאָר יעצט וויל איך ענק געבן אַן עצה: קיין עצות טאָרט איר ניט געבן מײַן טאָכטער. כ´וויל ענק ניט פּוגע־בכּבֿוד זײַן, איך ווייס אַז די מאָדערנע האַלטן ענק פֿאַר אַ גרויסן תּלמיד־חכם. קען זײַן. נאָר אַ גרויסער תּלמיד־חכם קען אויך זײַן אַ גרויסער נאַר. מישט זיך ניט אין מײַן משפּחה.“

איצט האָט זיך שוין יאָ דערהערט דעם מיידלס אָפּרוף. דאָס פֿונקענדיק צישעניש פֿון אַ שווערן און געפֿערלעכן מכשיר, וואָס מע ניצט אין אַ פֿאַבריק צו שנײַדן מעטאַל: אַזוי איז געוואָרן איר קול, אַדורכשטעכנדיק די וואַנט און, דאַכט זיך, יעדן איבערפֿלאַך אין דער גאַנצער קליינער ישיבֿה. נאָר אין איין צײַט מיט דער גאַנצער כּוח איז דאָס קול געווען מאָדנע שטיל, סטיכיש רויִק. ס´איז באמת געווען, אויף ווי ווײַט מעגלעך, דאָס קול פֿון אַ שטיק קרײַד.

„וואָס טוסטו, טאַטע, צו מיר? וואָס ווייסטו וועגן מיר און מײַן לעבן? קען זײַן אַז כ´לערן זיך שוין תּורה בײַ ר´ דודן, נאָר איר וואָלט ניט געוווּסט ווײַל דו פֿרעגסט דאָך קיין מאָל ניט בײַ מיר מיט וואָס כ´פֿאַרנעם זיך חוץ שול.“

„ביסט נאָך אַ יונג מיידל,“ האָט זיך אָנגערופֿן דער טאַטע, עפּעס געפּלעפֿט פֿון דער נײַער זײַט פֿון דער טאָכטער וואָס אַנטפּלעקט זיך איצט פֿאַר אים אין די אויגן.

„כ´האָב אַן אַלטן קאָפּ,“ האָט זיך שטאָלץ אָפגערופֿן דאָס מיידל, און סעמי האָט צוריקגעהאַלטן אַ לאַך. אַ מיידל אַ ברען!

פֿריִער האָבן ווי וואַסער געגאָסן די ווערטער פֿון גאָר פֿרומער ייִד, פֿון מיידלס טאָכטער. איצטער האָט ער פֿאָרזיכטיק צוגעקליבן די ווערטער, כּאילו ער גייט באָרוועס איבער שטשערבאַטע שטיינער.

„כ´האָב ניט געוווּסט, ר´ דוד, אַז ענק לערנט יעצט מיט מיידלעך. ווי לאַנג שוין לערנט ענק מיט מירל?“

סעמי האָט אַ זאָג געטאָן צו זיך אַליין, דאָרט שטייענדיקערהייט בײַ דער טיר צום אָפֿיסל: „מירל, מירל.“ ס´האָט אַ קלאַנג אַן אַנדערן פֿון די אַלע נעמען וואָס מע טרעפֿט אויף דער וועסט־סײַד, וואָס איז פֿול מיט אַבֿיבֿהס און אַבֿייהס, דזשעניפֿערס און דעביס: געוויינטלעכע, כּמו־ישׂראלדיקע און פֿולשטענדיק־אַמעריקאַנער נעמען, אָן קיין סך טעם. „מירל“ האָט אים דערמאָנט אין אַן ערלעכער באָבע. אַזאַ נאָמען פֿאַר אַזאַ ברען! דער נאָמען „מירל“ איז בײַ אים געווען מאָדנע קיל אויף די ליפּן.

דאַכט זיך אַז ר´ דודס אָפּרוף צום טאַטנס פֿראַגע איז געווען אַזוי נידעריק, אַז סעמי האָט אים ניט דערהערט. ער האָט אויך ניט דערהערט דעם רעשט פֿון שמועס, ווײַל גראָד דעמאָלט זײַנען אַרײַן אַ חבֿרה יונגעלײַט, אוניווערסיטעט־בחורים וואָס קומען צווישן די לעציעס אַרײַנכאַפּן אַ שיִעור אָדער אַ משנה. סעמי האָט ניט פֿאַרשטאַנען וואָס די סטודענטן געפֿינען די ספֿרי־קודש, ווײַל ס´רובֿ פֿון זייער זמן־הלימוד פֿאַרתּכלעווען זיי מיט פּוסטער שמועסערײַ.

און סעמי האָט זיך געכאַפּט. צבֿועק! נאָר וואָס זיך אונטערגעהערט צו אַ פּריוואַטן שמועס צוליב אַ מיידל, און דו . . .

ערשט דעמאָלט איז אַרויס פֿון קליינעם אָפֿיס דער ראָש־ישיבֿה, דער טאַטע, און מירל. סעמי האָט האַסטיק אַ שפּרונג געטאָן צוריק פֿון דער טיר און זיך אַ לאָז געטאָן צו זײַן מקום. דער אויסזען פֿון אַלע דרײַ האָבן אים פֿאַרחידושט. ר´ דוד האָט אויסגעקוקט דערשלאָגן, האָפֿענונגסלאָז; דער טאַטע, דערצאָרנט; און ווידער מירל, מיר־ניט־דיר־ניט.

דאָס רעדעלע מיטשמועסערס האָט זיך אָפּגעשטעלט בײַ דער טיר. סעמי קוקט צו צו זיי פֿון זײַן מקום בײַם טיש. ר´ דוד גיט עפּעס אַ זאָג. סעמי הערט ניט גענוי וואָס, מסתּמא אויף ייִדיש, נאָר דער טאַטע האָט אַ אָן חשק אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ, ווי איינער זאָגט: „אַ ברירה האָט מען?“. מירלס פּנים האָט זיך באַלויכטן מיט נצחונישן שמייכל, גאָרניט קיין סטערעאָטיפּיש צניעותדיקער. דער טאַטע און ר´ דוד האָבן זיך געגעבן די הענט.

דערנאָך האָט אים אַ בליץ געטאָן אין די אויגן. ער האָט געמעגט שווערן: מירל קוקט אים גלײַך אין פּנים אַרײַן, פֿון צווייטן עק צימער לעבן דער טיר אַזש צו זײַן פּלאַץ בײַם טיש האָט דערגרייכט איר בליק, און זי האָט אים געגעבן אַ בליצשמייכל, קוים וואָס אויפֿצוכאַפּן. נאָר אויפֿגעכאַפּט האָט ער. אפֿשר האָט ער אָבער אַ טעות? ער ווייסט דאָך גאָרניט מיט גאָרניט וועגן מיידלעך, קען זײַן אַז ס´איז אַלץ אַ גרויסער טעות אין פּשוט וואָס קיין דזשאַסטראָ וועט ניט קענען לייזן.

ער האָט אָנגענומען אַ החלטה אַז ער וועט זיך דערוויסן ווער דאָס מיידל איז און וואָס איז די גאַנצע מעשׂה מיט איר און איר טאַטן. ר´האָט אָבער ניט אָנגעהויבן צו וויסן ווי אַזוי צוצוגיין צו ר´ דוד. ער איז ניט קיין בחור וואָס האָט גרויס ייִראת־הכּבֿוד פֿאַר יעדן וואָס קען לערנען. ער שעמט זיך ניט צו שטעלן די האַרבע שאלות. אַדרבא, ער האָט בײַ אים געהאַט געפֿרעגט וועגן זײַן אמונה און דעם חורבן. נאָר דער חורבן איז איין זאַך: די מיידלעך זײַנען אין גאַנצן אַן אַנדער געשעפֿט. אפֿשר וועט די מאַמע אים געבן אַן עצה.

No comments: