Sunday, January 18, 2009

„גאָאָאָאָר–ניט!“

ווען משה האָט גערופֿן דעם איינציקן נומער וואָס ער האָט פֿאַר קלמן, האָט געזאָגט דער וואָס האָט זיך געמאָלדן, „כ´ווייס ניט וואָס איז מיט אים געווען. נאָר כ´האָב אַ נומער וואָס ער האָט געלאָזט.“

קלמן, האָט ער זיך דערוווּסט דורך אַ פּאָר פֿאַרשעמענדיקע גרײַזן, רופֿט זיך איצט קעווין. ער וווינט אין מאַנהעטן און פֿאַרדינט נישקשה ווי אַ שרײַבער פֿון פֿילם־רעצענזיעס פֿאַר אַן אַלטערנאַטיוון וואָכנבלאַט. ער האָט זיך צעלאַכט ווען משה האָט אים דערמאָנט אין זײַן פֿריִערדיקער פּערזענלעכקייט. „אוי, וויי, כ´בין געווען אַזאַ עקצענטרישער יונגער־מאַן!" ער רעדט אַ פֿליסיקן, פֿיפֿיקן ענגליש, ווי אַ קאַר־פֿאַרקויפֿער אָדער אַ שלאַנג אין איינעם פֿון די דיסני־מוּוויס. „יאָ, כ´האָב געהאַט אַזוי פֿיל ביכער – געדענקסט? – און כ´האָב געהאַט אַזוי פֿיל ריזיקע חלומות. ווייסט וואָס איז געוואָרן פֿון זיי?“

משה האָט ניט געוווּסט. „וואָס, אייגנטלעך?“

קלמן האָט זיך ווידער צעלאַכט. „גאָאָאָאָר–ניט!“ כאָטש זיי האָבן נאָר גערעדט טעלעפֿאָניש, האָט משהן זיך געדאַכט, אַז קלמנס צורה נעמט אָן אַן ערנצט אויסזען. „ניין – חכמות אין אַ זײַט, בין איך גוואַלדיק צופֿרידן וואָס כ´בין אַרויס פֿון יענעם געטאָ. מײַנע חלומות האָב איך גאָר געקענט אָפּראַטעווען, וואָס וואָלט דאָך ניט געווען דער פֿאַל ווען איך געפֿין זיך נאָך הינטער יענע מויערן – דו פֿאַרשטייסט? מאַך פּליטה בשעת ס´איז דיר נאָך אַלץ מעגלעך!“

ווײַזט אויס, האָט משה זיך פֿאָרגעשטעלט ניט אָן אַ היפּש ביסל אַנטוישונג, אַז קלמן געדענקט שוין ניט, נאָך אַ פּאָר מינוט שמועסן, די סיבה פֿון משהס קלונג. ניט ער וויל עצות וועגן אַרויס/ניט אַרויס פֿון דער גאָר פֿרומער וועלט, ניט ער וויל הערן לויבווערטער אָדער טענות וועגן „דעם דרויסנדיקן לעבן“ (קלמן האָט זיך שוין באַגלאָגט אויף די מיידלעך די דרויסנדיקע – איבערקלײַבער! מע וויל ניט קיין סחורה וואָס איז ניט די סאַמע פֿרישטע און בעסטע! אויב בײַ דיר שוין אַ קליינע חסרון, אַ פֿעלער, פֿאָרגעט איט!). ער וויל באַקומען פּראַקטישע עצות וועגן דעם, ווי אַזוי זיך צו געבן אַן עצה צווישן די שטרענגע עקאָנאָמישע רעאַליטעטן פֿון דער דרויסנדיקע וועלט, וואָס ער באַווײַזט נאָך ניט – נאָך דרײַ לאַנגע יאָר! – זיי צו באַהערשן. נאָר קלמן האָט אים גאָרניט געקענט צופֿרידן שטעלן. ער האָט ניט געוואָלט מעשׂיות, נאָר עצות.

ווידער האָט ער זיך דערמאָנט אין יואלשין. יואלשי איז ניט איינער פֿון די פֿאַרפֿאָרענע ייִדן. ער איז אייביק צוגעפֿעסטיקט צום דרך־הישר: זײַן באַליבסטער זאָג איז געווען „אַז גאָט וועט געבן“. ער האָט אָבער שטענדיק און אָפֿן גערעדט וועגן זײַנע אינעווייניקסטע ראַנגלענישן מיטן דבֿר־אַחר, זײַנע זאָרגענישן וועגן זײַן מקטני אמונה. ער איז איינער וואָס איז אַלע מאָל געווען גרייט צוצושטעלן אַן עצה, און אַפֿילו אַ פּלייצע, לטובֿת פֿאַרצווייפֿלטע בחורים. מע האָט געזאָגט אויף אים, אַז ער האָט צוריק אַרויפֿגעפֿירט אויפֿן דרך אַ סך כּמעט פֿאַרפֿאָרענע בחורים.

און אפֿשר, האָט זיך פֿאָרגעשטעלט דער וואָס אַ מאָל פֿרוסטרירטער משה, קען ער העלפֿן אויך מיך? אַוודאי וועט זײַן גאַנץ נודנע צו רעדן מיט אים, ער וועט מיך וועלן צוריקפֿירן אויפֿן דרך און פֿאַרדינען וואָס מער „פּונקטן“ בײַם אייבערשטן, נאָר אַ ברירה האָב איך? איך דאַרף צוקומען אַפֿילו צו די לאַסקעס פֿון אַ גרויסן צדיק ווי יואלשי. לאָמיר זען וואָס טרעפֿט זיך ווען כ´הייב אויף דעם טעלעפֿאָן אים צו קלינגען, האָט משה זיך אַ פֿרעג געטאָן. צי וועט מיר די האַנט אָפּגעדאַרט ווערן?

ער האָט אַזוי געטאָן און גאָרניט געשפּירט קיין דאַרעניש אָדער קוואַרעניש אין דער האַנט. האָט ער ווײַטער אָפּגעדריקט דעם נומער און געקלונען צו אים. אין דער סאַמע רגע ווען ער האָט געהערט דעם „העלאָ?“, האָט אים צוריקגעבראַכט צו די ישיבֿה־יאָרן, ווען הייסע מחלוקתן האָבן זיך מאָמענטאַל צעקאָכט ניט איבער פּשט אין תּספֿות אָדער אַ קנייטש פֿון ר´ עקיבֿא אייגר, נאָר וועגן דעם, אַז אַ בחור האָט ניט אויפֿגעראַמט נאָך זיך אין וואַשצימער. יואלשי, אויף וויפֿל ער איז דער מוסטער פֿון אַ קנאָי, האָט ער אַלע מאָל גערעדט צו דער זאַך, ניט וועגן פּערזענלעכע זײַטיק ענינים וואָס האָבן באמת פֿאַרסאַמט דעם ברוקלינער אַסטאָספֿער. אַז ער שטעלט זיך שוין פֿאָר יענע יאָרן, האַלט משה אָט־אָט בײַם אויספֿיר אַז ניט די עקסטרעמע פֿרומקייט איז די פּראָלבעם, נאָר די קאָמפּלעקסן און אומאָרנטלעכקייט פֿון די גאָר פֿרומע ייִדן. גאָט אין זײַן משפּט איז גערעכט, די בשׂר־ודמס אָבער זײַנען אַן אַנדער מעשׂה.

נאָר ער האָט זיך ניט געקענט לאַנג אָפּגעבן מיט זײַן וואָר־חלומות, ווײַל יואלשי האָט זיך געמאָלדן אויפֿן טעלעפֿאָן.

„ווער קאָלט?“

„דאָס רעדט משה.“

„משה?“ דאַכט זיך אַז יואלשי האָט זיך עפּעס ניט דערמאָנט אין קיין ייִד מיט אַזאַ נאָמען. נאָר אַ פּאָר סעקונדעס האָבן דאַכט זיך פֿאַרריכט זײַן זכּרון. „אַ, משה! וואָס מאַכט איר עפּעס?“

„אַ דאַנק,“ האָט משה געזאָגט, בשקר. ער ווייסט דאָך וואָס ער דאַרף, נאָר ער קען זיך ניט ברענגען דאָס צו זאָגן אָפֿן.

„איר זײַט שוין ווידער שומר־מיצוות? אַוודאי ניט, ווײַל אין דעם פֿאַל וואָלט איר מיך געזען פּערזענלעך, וואָלט איר מיך ניט געדאַרפֿט קלינגען.“ משה האָט זיך ווידער דערמאָנט, ניט צום ערשטן מאָל, אין דעם ייִדס קלוגשאַפֿט, אָדער לכל־הפּחות זײַן עזות־פּנים. פֿאַר וואָס האָט יעדער ייִד אין דער דאָזיקער קהילה זיך מורה־היתּר געווען זיך נאָכצופֿרעגן אויף יענערס ייִדישקייט. כּל ישׂראל ערבֿים, זאָגט די וועלט. זאָגט משה: הייסט עס, אז יעדער מעג אַרײַנשטעקן די נאָז צו יענעם אין טאָפּ אַרײַן.

משה האָט אונטערגעמורמלט עפּעס אַ הסכּמה צו יואלשיס אָננעמעניש. זיי האָבן פֿאַרפֿירט אַ שמועס און אַרומגערעדט די לעצטע נײַעס פֿון דער קהילה – די אָנגייענדיקע מחלוקת וועגן דעם רבינס זין, און ווער וועט זײַן דער יורש פֿון רבנות; די אַלץ העכערע דירות־פּרײַזן; די אינוואַזיע פֿון די „טמאנע גוייִם“ וואָס ציִען זיך לעצטנס אַרײַן אין דעם געגנט. די איראָניע, וואָס משה איז אין גײַסט און אויפֿפֿיר שוין געוואָרן טאַקע איינער פֿון די „אַרטיסטן“, איז געדיכט געהאַנגען איבערן גאַנצן שמועס.

אין מיטן דערינען האָט יואלשי, עלעהיי ער האָט געכאַפּט אַז משה וויל וואָס ווײַטער פּטור ווערן פֿון אומגעלומפּערטן שמועס, פֿאַרקערעוועט די רייד אין אַן אַנדער ריכטונג. „איך ווייס פֿון אַן אָרגאַניזאַציע וואָס וואָלט זיך גאָר געפֿרייט צו הערן, אַז אַ בחור ווי דו זוכט אַרבעט.“

„כ´זוך מער ניט קיין שפּילן,“ האָט זיך משה מידערהייט אָנגערופֿן. „זאָג מיר וואָס מע דאַרף און ווי אַזוי מע קען זיי געפֿינען.“

„דאָס איז אַן אָרגאַניזאַציע פֿון סאָציאַלער אַרבעט. עס שאַפֿט הילף פֿאַר ייִדן וואָס קענען זי ניט געפֿינען בפֿרהסיא, און מוזן זיך אַן עצה געבן מחוץ די מויערן פֿון דער סיסטעם.“

„דאָס קלינגט צו סענטימענטאַל פֿאַר מיר,“ האָט משה געזאָגט, ניט וועלנדיק אַוועקמאַכן קיין ערנצטן אָנבאָט, נאָר אויך ניט זיך דערנידעריקן צום ניוואָ פֿון סאָציאָלער אַרבעט, וואָס ס´איז אים קיין מאָל ניט געווען צום האַרצן.

„פֿאָרט מיט מיט מיר אין איינעם פֿון די טעג. אַ מאָל דערלויב איך זיך טאָן אַ ביסל חסד, שאָקל זיך אָפּ פֿון ש"ס מיט פּוסקים און פֿאָר מיט אַ סקולבאָס פֿון וויליאַמסבורג קיין באָראָ־פּאַרק און צוריק. דו וועסט זיכער הנאָה האָבן.“

אינטערעסאַנט, האָט משה זיך אַ טראַכט געטאָן. יואלשי איז בשעת זײַנע ישיבֿה־יאָרן געווען אַזוי פֿאַרטאָן אין לערנען, ממש זיך ניט געקענט אָפּרײַסן פֿון ש"ס, כאָטש פֿאַרשטאַנד האָט ער זיכער געהאַט פֿאַר די וואָס האָבן זיך אַרומגעטראָגן אַ ביסל אַן אַנדער קוקווינקל. פּלוצעם, אין מיטן דערינען – און אפֿשר ניט, אפֿשר נאָך יאָרן לאַנג פֿון אַנטוויקלונג און פּערזענלעכן דין־חשבון – איז ער געוואָרן אַ בעל־חסד. פֿאַר וואָס און פֿאַר ווען? וואָס פֿאַר אַ מין אָרגאַניזאַציע וואָלט אַרויסגערופֿן אַזאַ מין אינערלעכע ענדערונג?

„וואָס טוט מען אין אַזאַ אָרגאַניזאַציע? וואָס איז דער ציל?“

יואלשי האָט שוין אַרויסגעוויזן אַ ביסל אומגעדולד. „דאָס האָב איך דיר שוין געזאָגט. מיר פּרוּוון אַרויסראַטעווען יחידים וואָס האָבן פֿאַרבלאָנזשעט, כּדי זיי זאָל בלײַבן אויפֿן ריכטיקן דרך.“

„וואָס איז דער שׂכל, איך זאָל איך באַטייליקן אין אַזאַ זאַך? כ´בין שוין ריכטיק קאַליע געוואָרן!“ משה האָט זיך צעלאַכט. „אפֿשר וויל מען, איך זאָל דינען ווי אַ בײַשפּיל פֿון וואָס מע טאָר ניט טאָן?“

„דו מיינסט אַז דײַן צוגאַנג איז דער איינציקער וואָס קען דערקלערן דײַנע דערפֿאַרונגען? איך וועל דיר ווײַזן די ייִדן מיט פּראָלעמען, די, וואָס מיר באַדינען. איך וועל זיי דערצײלן דײַן מעשׂה. איך וועל זיי דיך פֿאָרשטעלן. זיי וועלן זיך צוהערן צו דיר, און אַליין פֿאַרשטיין וואָס פֿאַר אַ מענטש דו ביסט און ווי אַזוי דו וואַרפֿסט אַ ליכט אויף זייערע דערפֿאַרונגען. יאָ, איך וויל דיך ניצן. נאָר ס´איז לטובֿת כּלל.“

„גוט,“ האָט אַ זאָג געטאָן משה דורך דער נאָז. ער האָט דען אַ ברירה? מע האָט באַשטימט אַ באַשטעלונג. משה זאָל קומען אויף אַ זיצונג פֿון דער דאָזיקער חסד־גרופּע, און יאולשע וועט זען ווי אַזוי ער קען צוטראָגן. דעמאָלט ווען מען ווײַטער גיין. ס´איז נאָך געווען גאַנץ אומקלאָר נאָר, דאַכט זיך, גענוג אַז קעראָלײַן זאָל זײַן באַפֿרידיקט, כאָטש אויף אַ טאָג צוויי, ווען משה האָט איר געגעבן צו וויסן וועגן דער נײַער אַנטוויקלונג.

No comments: