מאָושע באַגעגנט זיך שוין מיט אַזוי פֿיל באַקאַנטע וואָס קענען אים נאָר ווי משה, דערפפֿאַר איז קעראָלײַנס רעפֿאָרמירטער נאָמען פֿאַר אים געוואָרן בײַ אים אַ חוזק, אָדער סתּם אַ גרויסער טעות, אַזוי ווי די אָבֿות וואָס האָבן ניט ריכטיק געקענט דעם אייבערשטנס נאָמען.
ער האָט ניט אַזוי טיף פֿאַרשטאַנען די אייגענע אידענטיטעט, נאָר איינס פֿאַרשטייט ער יאָ – אַז גריבלען זיך און האַלטן עצות בײַ די ברוקלינער רביים וואָס האָבן אים געקענט אין זײַן פֿריִערדיקן לעבן העלפֿט אים היפּש ווייניק צו פֿאַרשטיין ווי אַזוי ממשיך צו זײַן מיטן אַרבעט־זוכעניש. אַפֿילו קעראָלײַן, וואָס פֿאַרשטייט (און פֿלעג נאָך שטיצן) זײַן כּולל־יונגער־מאַנישע פֿאַרטראַכטענישן) איז שוין זאַט, אָדער כּמעט, מיט זײַנע ניט־טויגיקע פּרוּוון אויף אַ „לעבן דערנאָך.“
ער האָט באַשלאָסן צו פֿאָלגן קעראָלײַנס עצה, דהײַנו, זיך אַוועקזעצן מיט אַ שטיקל פּאַפּיר און אויסרעכענען וועמען ס´וואָלט אים געקענט אַרויסהעלפֿן פֿון איצטיקן קלעם. זײַ זײַנען שוין לאַנג אײַנגעפֿונדעוועט אין אַ ציכטיק־ריינער, מסודרדיקער דירה אין קווינס. קעראָלײַן האָט געפֿונען אַן אַרבעט בײַ אַ פֿירמע וואָס פּרוּווט משתּדל זײַן בײַ דער שטאָט־רעגירונג לטובֿת אָרעמעלײַט. וואָס דאָס האָט צו טאָן מיט איר פֿאָרשפֿעלד וואָלט ער ניט געוווּסט, מע זאָל אים אַפֿילו ברענען און בראָטן. נאָר ניט געקוקט דערויף האָט ער בפֿירוש הנאָה פֿון זייער בעלי־ביתּישער סטאַבילקייט און פּראָספּעריטעט. ער האָט ליב זיך צו זיצן בײַ אַ שפּעט־נאָכמיטאָגדיקן טיש, ווען קעראָלײַן איז אַוועק בײַ איר אַרבעט און ער בלײַבט אַליין אין דער היים, שׂכללאָז זוכנדיק אַן אַרבעט וואָס זאָל אים, אויף אַן אומקלאָרן אופֿן, ענלעך צופֿרידנשטעלן.
ער האָט זיך דערמאָנט אין די פֿרײַע פֿויגל, די צופֿרידענע, די גליקלעכע, די פֿריִער־אין־ברוקלין־אים־אומבאַקאַנטע פֿיגורן וואָס האָבן פֿון זייערע לעבנס געמאַכט אַ פֿילפֿאַרביקע און מאָדנע קונסט. ווי אַזוי שאַפֿן זיך אַ לעבנס־אָרדנונג? ווי אַזוי דרייען זיי זיך אַרויס, פֿון איין זײַט, פֿון ישיבֿה, כּולל, און טויט, און, פֿון דער צווייטער זײַט, פֿון קאַלעדזש, אַרבעט, און טויט? וווּ שטײַגט מען אַראָפּ פֿון דער באַן וואָס לאָזט ניט אַרויס אירע פּאַסאַזשירן?
איינער ער האָט זיך געקענט ווידער איבעררעדן, אַז די לייזונג וועט זיך אַליין אונטערשטעלן ווי אַ נאַש צו אַ הונגעריקער האַנט, האָט ער אויפֿגעהויבן דאָס טרײַבל און געקלונגען צום איינציקן רבֿ וואָס אַלע, פֿון יעדן קרײַז, האָבן רעקאָמענדירט, ווי איינער וואָס וואָלט געגקענט מורה־דרך זײַן אויף אַן איידעלן און בײַהילפֿיקן אופֿן, ממש ווי אַ רבי פֿון אַ מאָל, נאָר אָן די גבאים און קהלישע קליאַמקעס וואָס זײַנען שוין דע ריגער בײַ די חסידים.
* * *
בריוס, דער בעל־תּשובֿה, האָט שוין געוווּסט, אַז ער געפֿינט זיך אין אַ היפּשן מרה־שחורה. זײַן חבֿרטע האָט אים פֿאַרלאָזט, אָבער ניט איידער זי האָט אים אַרײַנגעשטאָכן מיט אַ פּאָר גוט־אויסגעפֿורעמטע ווערטלעך. מיטן ערשטן האָט זי אויסגעדריקט איר מיינונג, אַז ס´איז בעסער צו וווינען אַליין ווי צו וווינען מיט גאָט. אַ קלוגיטשקע, האָט ער שוין געוווּסט פֿון פֿריִער, נאָר ער האָט ניט געוווּסט אַז זי קען זײַן אַזאַ אַכזר. דאָס צווייטע איז פּשוט געווען אַ געשריי פֿון ייִאוש, אַז זי האָט אים אַ מאָל ליב געהאַט, נאָר זי האָט געפֿונען דאָס אויפֿן קיכטיש און איצט ווייסט זי שוין מער ניט וואָס צו טראַכטן.
דאָס איז געווען אַ פּשוט שטיקל פּאַפּיר, אַ פּרשה־בלעטל, וואָס ברוס האָט געהאַט אָפּגענומען בײַ אַ זונטיקדיקן שיִעור. דאָס לשון אויף ענגליש איז געווען גענוג האַמעטנע, נאָר ס´איז כּדאַי, און באַלערנדיק, זיך אָפּצושטעלן אויף די תּורה־ווערטער אויף מאַמע־לשון.
עס פֿאַרשטייט זיך אַוודאי, אַז ברוס האָט נאָך קיין וואָרט ייִדיש ניט פֿאַרשטאַנען, נאָר עס האָט אים גוואַלדיק צוגעצויגן צו יענע מאָדנע לײַט, ניט דערפֿאַר וואָס זייער ייִדישקייט איז בעסער ווי דער מאָדערן־אָרטאָדאָקסישער נוסח וואָס ער היט אָפּ, נאָר דערפֿאַר, וואָס זיי זײַנען אַנדערש, אינטערעסאַנט, אַפֿילו עראָטיש אַ ביסל מיט זייערע קאָסטיומען. זייער שמירת־מיצוות האָט אים אַפֿילו ניט אַזוי פֿיל אימפּאָנירט – אַזאַ קען ער שוין נעמען בײַ ר´ דודן אין שול. נאָר זייער אַנדערשקייט איז געפֿערלעך אויף אַ שפּאַנענדיקע אופֿן. עס דערמאָנט אים אין יענע „אַרטיסטישע“ מיידלעך, וואָס ער פֿלעג זיך באַקענען מיט זיי דרך־אַגבֿדיק בשעת זײַן צײַט אין יורי־שול. ניט תּכליתדיק, נאָר אוי, ווי זיס!
אַ שאָד וואָס זײַן חבֿרטע האָט זיך תּיכּף צוגעכאַפּט גראָד צו דעם טייל, וואָס קער באַליידיקן די סענסיטיווע מאָדערנע פֿרוי: מיטן טיטל „די ראָלע פֿון דער הײַנטיקער ייִדישער פֿרוי.“ אויף ייִדיש (אָדער אפֿשר „אידיש“) האָט זיך עס געלייענט מער ווייניקער אַזוי:
„די הײַנטיקע נשים צדקניות זײַנען פּונקט אַזוי הייליק ווי די הייליקע ייִדישע מאַמעס פֿון אַ מאָל, ווײַל די אַרומיקע סבֿיבֿה איז געוואָרן נאָך מער שטוף בזימה, נאָך מער אײַנגעטונקען אין פּריצות און טומאה. נאָר הייליקע פֿרויען דינען ווײַטער ווי די עצם זײַלן פֿון דער היימישער משפּחה. . . .“
זי האָט זיך שיעור ניט צעשריגן. „ווי קען עס געמאָלט זײַן, אַז מע זאָל הײַנט צו טאָג אַזוי רעדן וועגן מענטשן? פֿון וועלכן יאָרהונדערט שטאַמען זיי?“
„מע דאַרף געדענקען,“ האָט זיך ברוס מילד אָפגערופֿן, „אַז זיי וווינען אויף אַן אַנדער וועלט.“
„זאָג איך דאָך!“ האָט זי גיך צוריקדערלאַנגט. „דו וואָלטסט געוואָלט וווינען מיט זיי דאָרטן, ערגעץ צווישן אונדזער פּלאַנעט און זייער אויסדאַכטעניש פֿון הימל. פֿאַר וואָס גייסט זיך ניט געפֿינען אַ צניעותדיק חסידיש מיידל, מיט אַ לאַנגן קליידל און קעלבערנע אייגעלעך, וואָס האָט קיין מאָל אין איר באַשיצט און פֿאַרשפּאַרט לעבן קיין מאָל ניט געזען אַזאַ הויכער פּראָפֿעסיאָנאַלער יונגער־מאַן, אַזאַ הדרת־פּנים, אפֿשר האָט ער עפּעס צו דערלאַנגען אונטן־צו, און דו ווייסט וואָס איך מיין –“
דאָס איז געווען דער אָנהייב פֿונעם סוף. נאָר דאָס קריגעניש, ווי בײַ אַנדערע, האָט אין אים אײַנגעפֿלאַנצט עפּעס אַ קערנדל אמתדיקע אַנטוויקלונג. אפֿשר זײַנען אירע באַשולדיקונגען פֿאָרט געווען גערעכט? אפֿשר האָט זיך אין אים געפֿונען, ניט אַזוי טיף אינעווייניק באַגראָבן,
דאָס פּינטעלע פֿרומער ייִד, וואָס האָט פֿון צײַט צו צײַט אויסגעלאָזן אַ ביטערע געשריי אונטערן דרוק פֿון דער אַרומיקער „קאָמפּליצירטער, געדונגענער וועלט“. ער האָט דאָס פּינטעלע געקענט אָפּראַטעווען פֿון זײַנע טאָג־אײַן טאָג־אויסיקע דערנידעריקונגען. אַזוי ווי די מיטלעלטערדיקע דיספּוטאַציעס האָט אויפֿגעקעלרט די געדאַנקען בײַם רמבן, אַזוי איז אויך בײַ אים פֿאַרשאַרפֿט און פֿאַרשטאַרקט זײַן ייִדישקייט דורך דעם סאַמע קעגנערישקייט.
נאָר ווי אַזוי קומט די קאַץ איבערן וואַסער? ווי אַזוי דאַרף ער זיך דעפֿינירן ווי אַ ייִד? ברוס/ברוך האָט געפּרוּווט אַרומרעדן די פֿראַגע מיט זײַנע חבֿרים, נאָר זייער רעאַקציע איז, איידל גערעדט, ניט געווען קיין איבעריק גינציקע. טייל האָבן נאָר געוואָלט וויסן צי איז דאָס וואָס טרײַבט אים אונטער די נאָכעפֿעקטן נאָך זײַן צעשיידן זיך מיט זײַן חבֿרטע, עלעהיי האַרץ־ענינים זײַנען די איינציקע ענינים אויף דער וועלט. מע האָט אים גערעדט פֿילצאָליקע שידוכים: זײַנע גוייִשע חבֿרים האָבן אים געהאַלטן אין איין רעדן וועגן „דזשוס“ וואָס זיי קענען, פּראָדוקטיווע טיפּן מיט זוניקע שמייכלען וואָס זוכן אַ רעליגיעזן בחור. כּאילו דאָס איז גענוג פֿאַר אַ שידוך. ווידער האָבן די ייִדישע חבֿרים וואָס האָבן ניט געוואָלט רעדן קיין שידוכים נאָר געוואָלט פֿרעגן ווי ער האַלט מיט זײַן „ייִדישקייט.“ כאָטש ברוס/ברוך (ער ווייסט אַפֿילו ניט וואָסער נאָמען פּאַסט אים בעסער) ווייסט זייער ווייניק וועגן דער טראַדיציאָנעלער, טעקסטועלער ייִדישקייט, איז אים קלאָר אַז פֿרומקייט און ייִדישקייט זײַנען ניט די זעלבע זאַך. מע קען זײַן גאָר פֿרום און פֿאָרט אַ קנאַפּער ייִד. מע קען זײַן נאָר אַ מיצוות־מאַשין וואָס טראַכט בכלל ניט אַרײַן אין זײַן באַציִונג מיטן מקום אָדער מיט חבֿרו.
קומט אויס, אַז וועגן זײַן עצם דילעמע – וואָס פֿאַר אַ מענטש צו זײַן, נאָך וועמען נאָכצוגיין, וועלטעכע שטערן אַרויפֿצולייגן אויף זײַן אייגענעם הימל – האָט ער קיינעם ניט געקענט פֿאַרטרויען. אָפֿט מאָל קוקט ער זיך אָן אין שפּיגל, אָדער באַגראָבט דעם קאָפּ אינעם בעטגעוואַנט.
אין אַ העלן טאָג איז אים אײַנגעפֿאַלן, אַז ער וואָלט געקענט פֿרעגן אַן עצה בײַ ר´ דוד. זיכער האָט ער גרויס אָפּשײַ פֿאַר אים. נאָך מער: גרויס מורא. ער האָט מורא ניט אַזוי פֿאַר ר´ דודס גרויסקייט ווי פֿאַר זײַן אייגענע עם־הארצות. דער גרונט פֿון זײַן ייִדישקייט איז דאָך אַ זומפּ פֿון אַליין־אָפּגעזוכטע, זאַמדיקע אמתן, וואָס אַ רעליגיעזער שוואַכלינג ווי ער וואָלט געקענט גרינג אַרײַנפֿאַלן און פֿאַרכאַפּט ווערן. וווּ שטייט געשריבן, אַז אַ חשובֿער רבֿ איז מחויבֿ זיך אָפּצוגעבן מיט יעדן נודניק וואָס טרעט איבער זײַן שוועל?
נאָר אין איינעם אַ טאָג, נאָך אַ סך קווענקלענישן און אינעווייניקסטע רײַסערײַען (צי האָט ער זיך אַ מאָל געהאַט געזאָגט, אַז אַ פֿרום לעבן וועט צושטעלן פֿאַרטיקע תּירוצים פֿאַר די שוועערסטע פֿראַגעס?), האָט ער אַ קלאַפּ געטאָן אויף דער טיר בײַם רבֿס קאַבינעט.
די טיר איז געווען ניט פֿאַרשלאָסן נאָר האָט אויפֿגעהאָנגען אַ כּמעט־אָפֿענע. ברוס/ברוכס קלאַפּ (ער האָט מער ניט געוווּסט וואָס פֿאַר אַ נאָמען ער דאַרף טאַקע טראָגן) האָט אויפֿגעשטופּט די טיר. געזען – קיין חידוש ניט – אַז דער רבֿ לערנט גמרא מיט אַ ניגון וואָס איז שווער אונטערשיידן פֿון אַ געוויין. ער פּרוּווט צוריקטרעטן כּדי אים ניט צו שטערן, נאָר ר´ דוד כאַפּט אויף דאָס געשאָרך און הייבט אויף אַ מידן קאָפּ.
ער האָט מער באַפֿוילן איידער פֿירגעלייגט:
„זעצט זיך.“
האָט ברוס זיך אַוועקגעזעצט אויף אַן אומבאַקוועמען מעטאַלענעם בענקל, וואָס האָט זיך געפֿונען בײַ ר´ דודן אין ביוראָ, דאַכט זיך, ווי אַ קאָנצעסיע צו דער רעאַליטעט, אַז אַ רבֿ דאַרף אַ מאָל רעדן מיט בחורים צי בעלי־בתּים.
ער האָט בכלל ניט געוווּסט, וואָס מע טוט אין אַזאַ מצבֿ – צי מע הייבן אָן רעדן אָן קיין הקדמה, צי מע לייגט אויס בפּרטי־פּרטים פּינקטלעך צו און פֿאַר וואָס ער איז געקומען שטערן ר´ דודס לימוד־התּורה.
ניט וואָס ר´ דוד האָט אַרויסגעוויזן עפּעס מיר ווי אַ מילדן אומגעדולד. ער האָט אויפֿגעהויבן דעם קאָפּ פֿון ספֿר (וווּהין ער האָט צוריקגעקערט דעם בליק בשעת ברוס האָט זיך געפֿונען אַ זיצפּלאַץ אויפֿן בענקל) און צוגעקאָוועט די אויגן, גרוי ווי אַלטע אָזערעס רעגן־וואַסער, אויף ברוסעס פּנים. „ווי קען איך אײַך העלפֿן?“
ברוסן האָט זיך נאָר איצט געדאַכט אַז דאָס איז אַרויסגעוואָרפֿענע צײַט. ער האָט אַפֿילו בײַ זיך אַליין ניט אַדורכגעטראַכט וואָס ער וויל פֿרעגן. נאָר וואָס קען ער טאָן? ער איז דאָך אַרײַן, קען ער דען אַרויס אָן צו פֿרעגן זײַן שאלה?
„איך וויל וויסן וואָס איר מיינט כ´זאָל טאָן וועגן מײַן ייִדישקייט.“ דאָס איז וואָס ס´האָט אים צום מערסנטס דענערווירט – נאָך אַ הצלחהדיקער קאַריערע אין דער פֿינאַנצן־וועלט, ווען עס גייט די רייד וועגן פֿרומקייט אָדער ייִדישקייט געפֿינט ער זיך אויף אַ וואַקלנדיקן באָדן, ווי אַן עופֿל וואָס לערנט זיך גיין.
ר´ דודן האָט פּלוצעם אָנגעפֿאַלן אַן אַטאַק מידקייט. ער האָט זיי לעצטנס געדאַרפֿט אַלץ מער אויסשטיין. דער דאָקטער האָט אים געזאָגט אַז ער טאָר מער שלאָפֿן און ווייניקער לערנען שפּעט אין דער נאַכט אַרײַן, נאָר דאָס (דער דאָקטער ווייסט, און ער ווייסט אויך) איז פּוסטע ספּעקלואַציע. דער דאָקטער טרעפֿט מיטן אויג פּונקט ווי ער. און ר´ דוד ווייסט עפּעס וואָס דער דאָקטער וואָלט מסתּמא געלייקנט – דהײַנו, אַז דאָס לערנען תּורה, דאָס האָרעווען איבער דעם און פֿאַרמאַטערן זיך דערמיט, די עצם עמלה של תּורה, קען גאָר צוגעבן כּוח, ניט צונעמען.
No comments:
Post a Comment