Tuesday, May 19, 2009

דער רבי, װאָס װײסט נישט אַז ער איז אַ רבי

"וואָס וועלן מיר דאָרטן טאָן?“ האָט סעמי ווײַטער געפֿרעגט, ניט וויסנדיק גענוי וואָס ער וויל דערגיין מיט זײַנע שאלות.

„איך ווייס ניט וואָס דו וועסט טאָן בײַ מיר, נאָר איך וועל געפֿינען אַ פּאָר ספֿרים וואָס איך זוך כּסדר אין בית־מידרש און קען ניט געפֿינען.“

„גוט,“ האָט אַ זאָג געטאָן סעמי, ניט וויסנדיק וואָס פֿאַר אַ ראָלע ער שפּילט אין דעם דײַטלעכן כאָטש אומדראַמאַטישן שמועס. „אפֿשר וועל איך זיך אַרומדרייען אויף דער גאַס.“

„אפֿשר,“ איז מירל מסכּים געווען.

אַזוי זײַנען זיי ווײַטער געגאַנגען אַ צאָל בלאָקן – צען אָדער פֿופֿצן, האָט סעמי זיך שפּעטער ניט געקענט דערמאָנען – ביז מע האָט פֿאַרפּאַמעלעכט די טריט אין אַ באַזונדערש ניט־באַטעמטן בלאָק, וווּ ניט־פּאָזיטיווע פּאַרשוינען דרייען זיך אַרום און כאַפּן אַ בליק אַלע ווײַלע. זיי האָבן זיך אָפּגעשטעלט פֿאַר איין מעטאַלענער טיר, ווי עפּעס אין קינאָ, אַ צעפּוקלטע מיט אָנצאָליקע קלעפּ און זעצן, ממש אַ חפֿצדיקע זיכּרון פֿון אַלץ וואָס האָט זיך דאָ הי געטראָפֿן. אײַנגעפֿאַסט אין דער טיר איז געווען אַ פֿאַרקאָוועטע פֿענצטער, אײַנגעווירעט מיט מן־הסתּם־עלעקטריפֿיצירטע דראָטעלעך. אויף דער טיר האָט מען געהאַט צוגעקלעפּט אַ שילד מיטן אָנגעפּאַטשקעטן אויפֿשריפֿט: דהע בעל איז בראָקען. רינג האַרדער.

אַ פּאַראַדאָקס, האָט זיך סעמי געטראַכט. אויב דער גלאָק איז קאַליע, וואָס איז דער שׂכל פֿון בכלל געבן אַ דריק דערויף? און אויב עס האָט יאָ אַ שׂכל צו דריקן שטארקער, ווי זשע קען מען זאָגן אַז דער גלאָק איז קאַליע? ער האָט געוואָלט מירלען אָנווײַזן אויפֿן טשיקאַוועס, נאָר מירל האָט געגעבן אַ שטרעק אויס אַ לאַנגע, בלאַסע האַנט פֿאָרויסצוצו, אַרײַנגעשלענגלט דאָס שליסל אין שלאָס, און אויפֿגעצויגן די טיר מיט אַ רושם־מאַכנדיקן סקריפּעניש. דער פֿאָדערשטער קאָרדיאָר פֿון בנין איז געווען אויסגעריכט אין סאַמע גרוי. גרויע פּאָסטקעסטלעך מיט אָפּגעריבענע נעמען. אַפֿילו די לופֿט האָט ווי־ניט־איז אָנגענומען אַ גרוישאַפֿט. פֿון הינטן האָט זיך אַרויסגעהערט דער געמישטער ריח פֿון ניט־אויסגעליידיקטער מיסט מיט פֿאַרפֿוילטע עסנס וואָס מע האָט באַשטעלט פֿון רעסטאָראַנען.

אויף דער וואַנט איז געשטאַנען אַ מעלדונג, אַז „די פּראָבלעם מיט די טאַראַקאַנען וועט מען באַלד באַזײַטיקן.“ קיין ספּעציפֿיש מיטל האָט מען ניט אָנגעגעבן. נאָר סעמי האָט געדאַרפֿט אויף גיך נאָכגיין מירלען, ווײַל זי איז ווײַטער געגאַנגען אָן אַ בליק פֿון הינטן.

זיי זײַנען אַרויף מיט די טרעפּ. די לאָמפּן האָבן זיך געהאַלטן אין איין בליצלען אויף אַן אומהיימלעכן אופֿן, ווי אַ פּרוּוו אָנצוווײַזן אויף דער אַלגעמיינער אָרדענונג פֿון בנין. זיי זײַנען אָבער ניט אַרויף מיט אַזוי פֿיל שטאָק, ווי סעמי האָט זיך פֿאָרגעשטעלט – נאָר צוויי אָדער דרײַ גאָרנס. זי האָט זיך פּלוצעם אַ קער געטאָן רעכטס און אויפֿגעריסן אַ שׂריפֿה־טיר. הינטער יענער טיר, דאַכט זיך, האָט זיך געפֿונען איר דירה.

זיי האָבן זיך אָפּגעשטעלט בײַ דער דיר זאַלבעצווייט. „דו ווייסט,“ האָט זיך אָנגערופֿן מירל אן קיין שהיות, „איך בין ניט אַזאַ מיידל וואָס לאַדט אײַן אַ בחור צו זיך, באַזונדערש ווען נאָך קיינער איז אין שטוב ניטאָ.“

סעמי האָט דערפּירט, ווי דאָס פּנים ווערט אים בלאַס פֿון אַנטוישונג.

„ס´אַ שפּאַס,“ האָט מירל אויסגעשאָסן אין אַ הילכיקן געלעכטער. „קום אַרײַן. מיר וועלן פּשוט ניט בלײַבן אין איין צימער מיט אַ פֿאַרמאַכטער טיר.“

סעמי האָט ניט געוווּסט וואָס ער האָט זיך פֿאָרגעשטעלט צו זען בײַ מירלען אין דער דירה – דאָס טאָג וואָס ער לעבט הײַנט איבער איז געווען איין צונויפֿגעפֿלאָכטענע קנויל נײַע הרגשות – נאָר עס האָט אים געפּלעפֿט צו זען וואָס סע געפֿינט זיך אינעווייניק. בײַ יעדן ישיבֿה־בחור, וואָס האָט זיך ווי ניט איז אײַנגעשאַפֿן אַן אייגענע דירה, איז דער דעקאָר וואָס מע וואָלט געקענט רופֿן „קאַלעדזש נוסח פֿרומקייט.“ פּלאַקאַטן מיט פֿאָטאָס פֿון גדולי־ישׂראל; סי־דיס צעזייט און צעשפּרייט איבערן דיל, איבערן בעט, איבער יעדן פרייען איבערפלאך; צעוואָרפֿענע קליידער, ריינע און שמוציקע פארפּלאָנטערטע. און איבער אַלץ – אַ ריח פֿון אַלטן פֿאַרטיק־באַשטעלטן עסן. געפֿעלט האָט געוויינטלעך די פּאָרנאָגראַפֿיע, נאָר סעמי איז ניט דער טיפּ בחור, וואָס מע ווײַזט אים די ריכטיקע סחורה.

מירלס דירה, ווידער, איז געווען אַ פֿראַסק מסודרדיקע פֿילפֿאַרביקייט. ראשית־חכמה, סעמי האָט ניט געוווּסט פֿאַר וואָס, האָט ער באַמערקט דעם טעפּעך. ער איז געווען אַ פּערסישער, און אין מיטן האָט זיך געפֿונען, בכּבֿודיק און בראַוו, אַן אויסגעשטריקטע גאָלדענע פּאַווע, מיט אַן אויסגעשפּרייטע פֿאָכערוויידל. דער פֿויגל איז געווען טונקל גרין, און זײַנע פֿעדער – שאַטירונגען פּערפּל און ראָז. אַ שרײַיִקע קאָלירן־סכעמע וואָס האָט סעמין מאָדנע באַרויִקט, עלעהיי ער געפֿינט זיך שוין אין די הענט בײַ איינער, וואָס פֿאַרשטייט די וויכטיקייט פֿון עסטעטיק.

דער אימאַזש פֿון דער פּאַווע איז אַרומגערינגלט געוואָרן פֿון אַזאַ מין ליניעדיקן פּוץ, און ווען סעמי האָט זיך אײַנגעקוקט אין דעם דיזײַן, האָט ער אַרויסגעזען די אותיות פֿון גאָר אַ דראָבנער כּתיבֿה. די אותיות זײַנען אָבער ניט געווען קיין ייִדישע, נאָר צוליב זײַן עם־הארצות אין וועלטוויסן האָט ער געמוזט שטיין, ווידער אַ געפּלעפֿטער, און וואַרטן ביז מירל זאָל אים ניט דערקלערן דעם רעטעניש.

מירל האָט באַמערקט ווי סעמי האָט זיך פֿאַרקוקט, אַ דערשטוינטער, אין טעפּעך, און האָט שפּילעוודיק אַ פֿרעג געטאָן: „ווילסט וויסן דעם סוד?“ זי האָט אַוועקגעלייגט דעם פּאַק ספֿרים וואָס זי האָט מיטגעטראָגן מיט זיך, זיך פֿאַרשוווּנדן אין אַ זײַטיקן צימערל, און איז אַרויס מיט אַ גאַנץ אַנדער אָנטועכץ – טאַקע הויזן, שוואַרצע, שמאָל געסטײַלט (ווי מע האָט זיי באַצייכנט אויף די רבנישע פּאַשקעווילן), און אַ שוואַרצע בלוזקע. איר טיכל (וואָס זי טראָגט אין דרויסן, האט זי איין מאָל דרך־אַגבֿדיק אַ זאָג געטאָן, „צו שפּאָרן יענעמס יצר־הרע“) האָט זי דאַכט זיך איבערגעלאָזט אין יענעם חדרל. אירע שיך זײַנען אויך געווען שמאָלע, מיט דינע רימענדלעך. סעמין האָט אײַנגעפֿאַלן אַז ער וואָלט זיי כּשר־ויושר געקענט רופֿן סעקסי, ווען ניט די קאָגניטיווע דיסאָנאַנץ.

„אַוודאי וויל איך וויסן דעם גרויסן סוד פֿון טעפּעך.“ האָט סעמי מיטגעחכמהט. „תּלמדנו רבינו.“

„אַ שאָד וואָס כ´מוז זיך אַנטוישן, נאָר ניטאָ אַזאַ סוד. אַ שיינער טעפּעך, האַ?“ אירע אויגן האָבט זיך צעפֿינקלט.

„סתּם אַ פּאַווע? כ´גלייב דיך ניט. עפּעס האָט מען אין דעם אַרײַנגעלייגט אַ היפּש ביסל כּוח און מוח. ס´איז אַ טעפּעך וואָס האָט אַן אייגנאַרטיקע כּוח אַזאַ.“

בשעת ער האָט גערעדט האָט מירל גענומען אַ פֿלאַש מינעראַלן־וואַסער פֿון אַ מיני־פֿרידזשידער וואָס איז געשטאַנען אויף אַ זײַט. זי האָט שוין געהאַלטן צוויי פּלאַסטישע טעפּלעך, און איינס האָט זי אים אָנגעבאָטן. בשעת ער האָט געטרונקען האָט זי אים באַקוקט פֿון קאָפּ ביז די פֿיס, ווי מע פּרוּווט בײַ אַ בייביסיטער אָדער להבֿדיל אַ הושענה דערגיין די אינערלעכע פֿעלערן וואָס וועלן זיך באַווײַזן ערשט אין יאָרן אַרום.

„כ´דאַרף דיר זאָגן דעם אמת. ס´איז יאָ ניט סתּם אַ פּאַווע. עס ליגט הינטער דעם אַ מעשׂה.“ דאַכט זיך, אַז מירל האָט מיט אַ כּיוון ניט אָנגעקוקט סעמין גלײַך אין די אויגן אַרײַן – צי צוליב צניעות צי צוליב וואָסער ניט איז אַנדער סיבה האָט ער ניט געוווּסט. „קענסט מיר דערציילן אין וואָס עס גייט?“ האָט אַ פֿרעג געטאָן סעמי. „יאָ, זיכער. לאָמיר קודם־כּל רעדן אַ ביסל אין לערנען און זען וואָס דו קענסט.“

סעמי האָט זיך אויף דעם ניט געריכט, נאָר ער איז אַלע מאָל אַ בעלן אויף אַ שטיקל תּורה. האָבן זיי אַרומגעשמועסט אַ פּאָר שווערע תּוספֿותן. מירלס חריפֿות האָט געמאַכט אַ שטאַרקן רושם, און סעמי האָט זיך ווידער געמוזט צוריקהאַלטן פֿון די אַלע נאַרישע שאלות, וואָס עס שטעלן אומוויסיקע פֿראַגעס בײַ פֿרויען וואָס קענען לערנען. נאָר ער האָט זיך עפּעס ניט געקענט אָפּרופֿן פֿון פֿענאָמען. און ניט סתּם אַ פֿענאָמען. סעמי האָט באַמערקט (ניט צום ערשטן מאָל אין שײַכות צום דאָזיקן מיידל) אַז איר אומפֿאָרמעלער אויפֿפֿיר האָט פֿאַרשטעלט אַן אײַזערנע ערנצקייט מכּוח אירע באַציִונגען צו די וויכטיקסטע ענינים פֿון לעבן.

מירל האָט זיך ווידער באַוויזן און זיך אַוועקגעזעצט אויף דער סאָפֿע מיט אַ גרויסן ספֿר, אַזוי גרויס ווי אַ ש"ס, וואָס זי האָט אַוועקגעלייגט אויף אַ דורכזיכטיקן טישל. זיי זײַנען ביידע געזעסן אויף דער סאָפֿע, ניט אָן אַ געוויסער אומגעלומפּערטקייט. כאָטש סעמי האָט אַוודאי פֿריִער אין זײַן קורץ לעבן געהאַט געלערנט מיט מיידלעך, איז אין יעדן פֿאַרגאַנגענעם פֿאַל געווען קלאָר ווי דער טאָג, ווער קליגער איז, ווער קען לערנען בעסער. אין דעם פֿאַל איז אים ניט געווען קלאָר, צי לשיטות מירל איז ער בכּוח צו לערנען תּורה בכלל, צי ער איז גאָר געווען נעבעך אַ טפֿלדיקע נאָכמאַכונג פֿון אַן אמתן ישיבֿה־בחור, ווי אַ סך גאָר פֿרומע ייִדן האַלטן, ער ווייסט אויף זיכער.

סעמי האָט דעם ספֿר ניט דערקענט. האָט ער געפֿרעגט מירלען, וואָס זיי וועלן לערנען. „ס´איז אַ חסידישער ספֿר,“ האָט זיך מירל אָפּגערופֿן.

„וואָס עפּעס חסידות?“ האָט אַ פֿרעג געטאָן סעמי. ער האָט זיך געפֿילט באַליידיקט אויף אַן אומקלאָרן אופֿן, ווי איינער וואָס פֿאַרשטייט ניט אין וואָס עס באַשטייט דער באַליידיקונג. חסידות איז דאָך ניט דאָס זעטיקסטע פֿלייש פֿאַר אַן אמתן לערנער, אַפֿילו די חסידישע בחורים וואָס ער קען פֿון ר´ דודס ישיבֿה פֿאַרשטייען דאָס. אָבער ס´איז דאָך ניט זײַן אַרבעט צו קריטיקירן יעמעס סדר־לימוד, באַזונדערש אַ חסידה. ער האָט געמאַכט אַ בולבע, און עס האָט זיך אים פּלוצעם פֿאַרוואָלט, אַז אַ גרויסע גרוב זאָל זיך אויפֿעפֿענען אין דער ערד און אים אײַנשלינגען, ער זאָל זיך מער ניט פֿאַררעדן.

„איך ווייס באמת ניט פֿאַר וואָס,“ האָט מירל געענטפֿערט אַ פֿאַרטראַכטע. „ס´איז שוין פֿיל יאָרן וואָס כ´גיב זיך אָפּ כּמעט אין גאַנצן מיט גמרא. און באַלד ווי עס דאַכט זיך מיר, אַז כ´האָב געפֿונען עפּעס אַן אָנהאַלט, גליטש איך גראָד דעמאָלט ווידער אַראָפּ אין אַ וועלט וואָס דערקענט ניט אַז איך בין ניט איינע פֿון די קלוגע ייִדענעס וואָס ווילן זיך אַרויפֿאַרבעטן אין דער גוייִשער וועלט און מצליח זײַן לויט זייערע השׂגות. איך וויל זיך שאַפֿן אַ גמרא־קאָפּ. נאָר אַ מאָל בײַט זיך אין גאַנצן איבער מײַן צוגאַנג, עס קלאַפּט עפּעס ניט דאָס לייעניש, און ס´ווילט זיך אַרײַנוואָרפֿן אין עפּעס וואָס שמעקט מיט היימישע שיִעורים, און רביים וואָס קענען אַ ייִדיש האַרץ פּונקט אַזוי גוט ווי תּוספֿות אויפֿן ערשטן דף ברכות.“

עס האָט סעמין פּלוצעם אַ בליץ געטאָן אין קאָפּ, דאָס זעלבע געפֿיל וואָס ער דערשפּירט, ווען ער כאַפּט אויף עפּעס אַ שווערן געדאַנק. אין דעם פֿאַל איז דאָס אָבער ניט קיין געדאַנק, נאָר גיכער אַן עמאָציע. סעמי האָט פֿריִער ניט געוווּסט אַז מע מעג זיך אפגעבן א חשבון וועגן אַן עמאָציע. און דער חוש איז געווען אַזאַ: דאָס דאָזיקע מיידל שאַפֿט אים אינטערעס. דאָס איז אַנדערש פֿון דער גופֿים־צוצי וואָס האָט זיך אים אים אָנגעצונדן ווען ער האָט זי געזען דאָס ערשטע מאָל. ס´איז געווען קלאָר, אַז דעם מיידלס שׂכל קען אים דערלאַנגען עפּעס, וואָס פֿעלט אים אַליין, נאָר כּדי דאָס צו דערגיין דאַרף ער זיך גוט באַקענען מיט איר. נאָר על־פּי הלכה, דאַכט זיך, און קיין מורה־היתּר איז זי ניט, ווײַזט אויס.
זי האָט שוין געהאַט, דאַכט זיך, אויפֿגעהויבן די אויגן צו זײַן פּנים. „איז לאָמיר – אָנהייבן?“

„גוט,“ האָט ער אײַנגעשטימט, ניט־וויסנדיק, וואָס פֿאַר א תּורה מע וועט לערנען פֿון אַזאַ מין ספֿר. נאָר ער איז בפֿירוש אַ בעלן צו פּרוּוון, אַבי עס דערלאַנגט אים מער צײַט צו (פּרוּוון) פֿאַרשטיין וואָס טוט זיך בײַ יענעם מיידל אין האַרצן, לאַוו־דווקא אַקעגן אים, דאָס איז ניט זײַן כּיוון, נאָר וועגן איר אינערלעכן תּוכן. אין וואָס באַשטייט איר כּוח, וואָס מאַכט באמת אַ רושם אויף אַלץ און אַלעם וואָס זי רירט אָן.

מע האָט אַדורכגעלאָזט די הקדמה – „מיר וועלן דאָס דעקן שפּעטער,“ האָט מירל מיט אַ סימפּאַטישער גלײַכגילטיקייט אויסגערופֿן – און זיך גלײַך אַ נעם געטאָן צום ערשטן פּרק. אין דאָזיקן פּרק איז געגאַנגען די רייד וועגן דער ראָלע פֿון רבין – ניט נאָר ייִראת־שמים און אַלע אַנדערע גוטע מידות, פֿאַרשטייט זיך. דאָס זײַנען די מידות פֿון סתּם אַ צדיק (כאָטש מע באַצייכנט טאַקע די רביים מיט יענעם טיטל, צדיק, האַלט מען אין דעם ספֿר אַז ס´איז פֿאַראַן אַ בולטער אונטערשייד צווישן די צוויי). נאָך דעם אָבער, וואָס מע האָט אויסגערעכנט די אַלע מידות וואָס זײַנען פּאַסיק פֿאַרן רבין, האָט זיך זיי ביידן געוואָרפֿן אין די אויגן אַ פּיקאַנטער טיטל. אין אַ פּערלדיקן כּתבֿ, וואָס האָט געשמעקט מיט גאָר אַלטע שיטות פֿון קראָקעווער צי ווילנער קלויזן. מיט די דאָזיקע ווערטער: „צדיק שלא חפץ בחסידים.“ דאָס הייסט, אַ צדיק, אַ רבי, וואָס וויל ניט קיין חסידים.

„דאָס איז אינטערעסאַנט,“ האָט סעמי אַ זאָג געטאָן. „נאָר וואָס איז די שײַכות צו דיר? פֿאַר וואָס האָט זיך דיר געגלוסט דאָס צו לערנען?“

„איך בין פּערזענלעך אינטערעסירט אין דעם ענין,“ האָט זיך אָפּגערופֿן מירל מיט אַ האַלב־אײַנגעהאַלטענעם שמייכל. „ס´איז דאָ ווער וואָס כ´וואָלט געוואָלט וויסן, צי ער וויל זײַן אַ רבי.“

„ווער קען דאָס זײַן?“ האָט זיך געפֿרעגט סעמי, און תּיכּף באַדאַנקט דעם אייבערשטן, אַז קיין חסיד איז ער ניט געבוירן אָדער געוואָרן. ער לערנט ניט בײַ קיינעם ניט, וואָס האָט חשק אויף רבישאַפֿט.

„לאָמיר פּשוט זאָגן, אַז ס´איז דאָ עמעצער וואָס כ´האַלט שטאַרק פֿון זײַן תּורה. קיין חסיד איז ער ניט. נאָר כ´לויף אַלע ווײַלע צו אים נאָך אַן עצה. ווי צו אַן אמתן רבין.“

„צי ווייסט דער רבֿ דײַנער, אַז דו האַלטסט אים פֿאַר אַ רבין?"

„דו וואָלטסט געדאַרפֿט וויסן, היות דו לערנסט מיט אים געוויינטלעך.“ געווען אַן אָנצוהערעניש, הייסט עס, אַז סעמי ווייסט פֿון וועמען זי רעדט. נאָר בײַ זײַן לעבן קען ער זיך ניט דערמאָנען. אירע אויגן האָבן אים געחנדלט. בחייכון ווייסט ער ניט!

פּלוצעם האָט אים אין קאָפּ אַ בליץ געטאָן. ער וואָלט זיך געמעגט אַליין אויספּאַטשן. דאָס הייסט, אַז מירל פֿאַררעכנט ר´ דודן פֿאַר איר רבין! אוי, איז ער אַ גרויסער אידיאָט, וואָס דאָס איז אים פֿריִער ניט אײַנגעפֿאַלן. ס´איז אַזוי פּשוט. און . . . ווײַטער האָט ער זיך צערעדט צו מירל פּנים־אל־פּנים, שוין אַוועקגעלייגט דעם ספֿר אין אַ זײַט. (דער ספֿר קען זײַן אַן אינטערעסאַנטער, נאָר מילא.) „הייסט עס, אַז דו ביסט אַ חסידה פֿון ר´ דוד?“

„יאָ, כ´שטאָלציר זיך מיט דעם.“

„צי ווייסט ער, אַז דו ביסט זײַנס אַ חסידה?“

„וואָס דאַרף ער וויסן?“ האָט זי צוריקגעשאָסן. „כ´האָב אים שוין געהאַט געזאָגט, אַז כ´שאַץ גאָר שטאַרק זײַן השפּעה אויף זײַן לעבן, און באַזונדערש דאָס, אַז ער האָט זיך אָנגענומען מײַן קריוודע פֿאַר מײַן טאַטן, וואָס גלייבט נאָך אַלץ ניט אַז אַ פֿרוי קען האָבן חשק צו לערנען.“

סעמי האָט ניט געקענט אידענטיפֿיצירן וואָס פֿאַר אַ געפֿיל האָט אים גראָד איצט אָנגעוואָרפֿן מירלס רייד. ער האָט באמת ניט געקענט לייגן זײַן פֿינגער דערויף, ווען פּלוצעם איז אים אײַנגעפֿאַלן: קינאה! ער איז מקנא מירלען פֿאַר אַזאַ נאָענטע באַציִונג מיט ר´ דודן. נאַריש, אַז אַזאַ תּורהדיקע באַציונג קען אַרויסרופֿן אַזאַ נעגאַטיווע עמאָציע.

סעמי האָט געדאַרפֿט לאָזן די נײַע ידיעה זיך אײַנזאַפּן אין שׂכל. דערווײַלע האָבן זיי זאַלבעצווייט געלערנט ווי מע וואָלט פֿריִער ניט געהאַט גערעדט – לשון־הרע? – אויף זייערן אַ בשותּפֿותדיקן רבֿ (אָדער – רבי?).

No comments: