אַ שאָד וואָס ער וועט זי מוזן פֿאַרלאָזן. און – צוריקגערעדט, איז דאָס ניט קיין שאָד. ס´איז דער איינציקער אויסוועג. ער גלייבט ניט אין גאַנצן הכּל־בכּל מיטן פּעקל. וואָס וועט ער זאָגן, ווען ער וועט ניט קענען אַרויסווײַזן דעם נייטיקן התפּעלות צוליב זײַן ייִנגלס ערשטן טאָג אין אַ פֿאַרגלאָצטן, כניאָקישן חדר. מע וועט אים דערוויסן און דערנאָך וועט מען אים דערווישן, קיין שפּור ניט צו בלײַבן. און וואָס וועט דעמאָלט בלײַבן און פֿייגי לאה און די קינדערלעך?
„אוי, וויי,“ האָט ער זיך קורץ צעלאַכט, און אַ קער געטאָן צו חיים, וואָס האָט געוואַרט אַ ביסל פּריטשמעליעט אויף זײַן מיטשמועסערס קומעדיקן גאַנג. „כ´טראַכט צו פֿיל.“
„יעדער חתן פֿילט זיך אַזוי, אַיאָ?"
„איך וויל פּטור ווערן. כ´וויל אַוועק."
חיים האָט אַ זיפֿץ געטאָן. „כ´וואָלט דיך געדאַרפֿט פּרוּוון אָפּרעדן, אָבער – “
„ ,אָבער´ דו ווילסט ניט צי ,אָבער´ דו קענסט מיך ניט אָפּרעדן?"
„כ´בין ניט בכּוח. כ´פֿיל זיך אויך צעריסן און צעבראָכן. כ´ווייס ניט וווּהין זיך צו ווענדן. נאָר כ´האָב אויך ברוך־השם אַ ווײַבל וואָס כ´האָב ליב, און כ´ווייס ניט ווי איר צו זאָגן. אַז כ´פּלאַץ זיך אַרויס אין מיטן דערינען מיט אַזאַ מין ווידוי, קען זײַן נאָך אַלעמען. ווער ווייסט צי זי וועט פֿון מיר מאָנען אַ גט?“
„וואָס וואָלט געווען ערגער,“ האָט משה געוואָלט זאָגן, „זיך צו גטן מיט דײַן פֿרוי, אָדער צו בלײַבן געפֿאַנגען אויף אייביק?" נאָר ער האָט געוווּסט וויפֿל ס´האָט חיים ליב זײַן פֿרוי.
זיי זײַנען זיך געגאַנגען אויף איינעם פֿון די עוועניוס. דאַכט זיך, אַ געויינטלעכער וואָכנטאָג. נאָר געפֿאַנגען האָט זיך טאַקע געפֿילט דער חתן. ער האָט אַ מאָל געהאַט געלייענט אויף אַ פּאַשקעוויל, אַז ייִדן וואָס עסן אײַזקרים־קאָנס אויף דער גאַס זײַנען פּסול לעדות. אַפֿילו אײַזקרעם, דער סימן פֿון קינדישער זאָרגלאָזיקייט, האָט מען פֿאַרדרייט אין אַ ליטמוסטעסט!
דאַכט זיך אַז ער האָט אויסגערעדט ניט־וויסנדיק – חיים האָט אויף אים אויסגעשטעלט די אויגן. „דו ווילט אויף אַן אמת אַוועק אויף שטענדיק? אַראָפּ־ פֿון וועג?"
איצט, אַז אַ צווייטער דערמאַנט עס שוין אויף אַ קול, איז משהן קלאָר געוואָרן אַז דאָס איז טאַקע זײַן פֿאַרלאַנג.
„קענסט מיר צוברענגען מײַן חפֿצים?" האָט ער אַ פֿרעג געטאָן בײַ חיימען. ער האָט געהאַט איבערגעלאָזט אין חתונה־זאַל זײַן טלית־און־תּפֿילין, אַ פּאָר ספֿרים, זײַן סעלפֿאָן.
„און וואָס וועל איך זאָגן דײַן משפּחה, און דעם גאַנצן עולם, ווען איך קום צוריק אָן דיר?“
דאָס איז שוין אַן אַנדער מעשׂה בכלל. ער וויל אַוועק נאָר ער וויל אויך ניט שטעלן זײַן חבֿר אין אַ סכּנה. פּלוצעם פֿאַלט ער אײַן אויף אַ המצאה. „ווייסט וואָס? כ´דאַרף ניט די זאַכן. איך וועל אַהיים, נעמען אַ טשעמאָדאַן און – און גיין.“
חיים האָט דאַכט זיך פֿאַרלוירן וועלכן־ס´איז קאָנטראָל איבער זײַן קאָפּ, וואָס האָט זיך געוויגט פֿון זײַט צו זײַט ווי אַן אומסטאַבילע משׂא אויף אַן אַכצן־רעדערדיקן אויטאָ. „דאָס איז משוגע! כ´שטיץ דיך, דו ווייסט דאָס, נאָר דו פֿאַרשטייסט אַליין ניט וואָס דו טוסט!"
„כ´ווייס פּונקט ווי משוגע דאָס איז, נאָר כ´זע אין דער רגע ניט קיין אַנדער אויסוועג. וואָס זאָל איך טאָן, חתונה האָבן מיט אַ פֿרוי און פֿאַרפֿירן זי אַ לעבן לאַנג?“ ער האָט אַ כאַפּ געטאָן די שטובשליסל בײַ זיך אין קעשענע. ר´דאַרף זיך שוין לאָזן אין וועג אַרײַן.
„חיים.“ ער האָט אַ כאַפּ געטאָן חיימען בײַ ביידע הענט און מיט איין מאָל אים ניט געקענט קוקן גלײַן אין פּנים אַרײַן, עלעהיי ער האָט ניט געוואָלט אַרײַנקלינען צווישן זיי נאָך מער אומגעריכטן וויי. „מיר וועלן זיך מירצעשעם באַלד זען.“
„ווען קענען מיר זיך אַוועקזעצן און רעדן וועגן דעם? ווי קענסטו אַוועק אָן אַ זײַ־געזונט, פּונקט פֿאַר דײַן חופּה? וואָס איז מיט דיר?"
„בעסער איצט ווי שפּעטער“, האָט משה געזאָגט. זיי זײַנען געווען קעגן איבער דעם חתונה־זאַל, אויף אַ רעשיקן בלאָק פֿון באָראָ־פּאַרק. אַ גליק וואָס ער זעט ניט קיין אייגענע אויף דער גאַס – קען זײַן אַז די אַלע וואָס קענען אים גוט זיצן איצט (אָדער שטייען – ס´איז דאָך אַ דבֿר שבקדושה) אין חתונה־זאַל, וווּ אָט־אָט פּלאַצט זיי שוין די געדולד.
משה האָט זיך שאַרף פֿאַרקערעוועט הינטערן ראָג לעבן אַ שייטלמאַכער, און איז אַראָפּ מיט יענער גאַס און אַרײַן אין זײַן נײַ לעבן.
מע קען זיך פֿאָרשטעלן, אַז אַ נײַ לעבן הייסט עפּעס ווי אויף דער בינע, וווּ מע טוט זיך איבער, מע וואַנדערט אײַן אין אַ נײַ לאַנד, אָדער מע שמדט זיך. דאָס איז דאָך אָבער אַ שמאָלקעפּיקע דעפֿיניציע פֿון „נײַ“. אַמאָל שטעקט די נײַקייט ניט כּלפּי־חוץ נאָר כּלפּי-פֿנים – און אַזוי איז אויך געווען מיט משה. ווען ער האָט זיך אַזוי פֿאַרקערעוועט הינטערן ראָג, האָט ער זיך ניט גלײַך איבערגעטאָן „אויף דײַטש“, ווי מע זאָגט אין די אַלטע ביכלעך. ניט ער האָט זיך געשמדט, ניט ער איז געלאָפֿן טועם זײַן די גוייִשע טומאה כּל־המינים.
ער איז אַוועק קיין מאַנהעטן אויף אַ פּאָר וואָכן און דאָרטן אײַנגעשטאַנען בײַ אַ חבֿר וואָס ער האָט זיך אַ מאָל געהאַט געשאַפֿן, ווען אַ פּאָר מאָדערן־אָרטאָדאָקסישע האָבן בײַ די חרדים געשבתט לשם חבֿרים כּל ישׂראל. ער האָט זיך דעמאָלט באַפֿרײַנדט מיט אים, און אים מער ווי אַ ביסל מקנא געווען דײַן הקפּדה אין שמירת־מיצוות און זײַן אָפֿנקייט צו וועלטסוויסן. איצט, ווען ער שטייט שוין בײַ אים אײַן אין אַ שיין־מעבלירטע, בוך־אויסגעשטאָפּטער דירה, איז אים שוין נימאס דער גאַנצער עולם־הזה פֿון דער סבֿיבֿה. וווּ דריקט זיי? האָט ער זיך געפֿרעגט. וואָס שטערט זיי? וווּ זײַנען זייערע פּראָבלעמען? ער האָט ניט געזען קיין פּראָבלעמען. אײַ, וואָס זײַן חבֿר האָט אַ שטעלע וואָס מאָנט בײַ אים כּמעט יעדע שעה חוץ שבת, און זײַן טאָכטער איז אַ ברען וואָס דרייט זיך מיט בחורים וואָס טראָגן זיך אַרום מיט אַ קרום־באַלייגטער יאַרמלקע און חוץ דעם אָן קיין בולטער סימן־ייִדישקייט? אײַ, וואָס מע האָט מורא זייערע קינדער זאָלן ניט פֿאַרמישט ווערן אין נאַרקאָטיק אָדער סעקס מיט אַ ריי איינמאָליקע מיטשלעפֿערס? אָבער זיי האָבן מסכּים געווען צו צאָלן יענעם געוויסן פּרײַז פֿון אָפֿנקייט צו דער ברייטער וועלט. אַז מ´איז געבוירן געוואָרן אין אַ פֿאַרמאַכטער וועלט האָט מען במילא דאָס ניט אויסגעקליבן, ווײַל קיין "הנה אנוכי נותן לפֿניכם היום" איז ניט געווען בכלל. אַלע זייערע פּראָבלעמען האָבן זיי פֿרײַוויליק גערופֿן אויף זיך אַליין, און זיך ניט מחייבֿ געווען דורך מינהג אַבֿותינו בידינו. די מאָדערנקייט איז דאָך אין תּוך גענומען די פֿרײַהייט אויסצושרײַען: וואָס מײַנע אָבֿות האָבן געטאָן קריכט מיר פֿון האַלדז! צו זאָגן הויך אויפֿן קול לפֿני כּל עם ועדה, ווי דער בראַסלעווער: איך וויל גיין אויף אַ וועג וווּ נאָך קיינער איז ניט געגאַנגען חוץ מיר!
אין אַ פּראָסטן מיטוואָך איז משהן אײַנגעפֿאַלן, אַז ער דאַרף גיין זוכן אַרבעט. ער האָט געדאַרפֿט בײַ עמעצן האַלטן אַן עצה, און דעם אמת זאָגנדיק האָט דער חבֿר, בײַ וועמען ער איז אײַנגעשטאַנען, ניט געוווּסט קיין סך וועגן דער אמתדיקער אַרבעטוועלט, פּשוט דערפֿאַר, וואָס ר´איז אַ גרואַדויִר־סטודענט מיט אַ סטיפּענדיע. חוץ אים קען ער קיינער ניט אין מאַנהעטן.
אין ערשטן מאָנטיק נאָך זײַן גורלדיקן באַשלוס איז ער געשטאַנען פֿאַרן שפּיגל אין קאָרידאָר בײַ אונדזער חבֿר, און באַטראַכט דעם אייגענעם פּרצוף. ניט שלעכט. ס´האָלט אָט־אָט בײַם ערשטן חודש נאָך זײַן חתונה, און אין די ערשטע פּאָר וואָכן האָט ער זיך צוגעשוירן די באָרד, צוגעקעמט די האָר און פּאות, און געוואַשן און געפּרעסט דעם גאַרניטער. זײַן חבֿר האָט אים געבאָרגט אַ קאָמפּלעט „דײַטשע“ קליידער, ד"ה אַן אמתן גאַרניטער, און דאָ שטייט ער – אַ הויכער, אַ דאַרער, מיט צוויי גרויסע, טונקעלע, טיפֿע, טרויעריקע אויגן, אַ לאַנגער נאָז, בלאַסע הויט, און צעקרײַזלטע האָר וואָס דעקט מער ניט די אויגן זינט דעם שערעניש. אַכּלל, ניט קיין מיאוסקייט. אים דאַכט זיך, אַז אויב ער האָט ניט קיין מורא און גאַרטלט זיך גוט אונטער וועט ער געפֿינען אַן אַרבעט. עס דאַרף ניט זײַן קיין גאָר בכּבֿודיקע. פּשוט גענוג צו פֿאַרזיכערן, אַז ער דאַרף זײַן חבֿר ניט פֿאַלן צו לאַסט.
פּלוצעם האָט אים אַ בליץ געטאָן אין קאָפּ אַ שאַרפֿע, פֿילפֿאַרביקער זיכּרון פֿון לאה פֿייגי. וואָס טוסטו דאָ? האָט ער שיִער ניט אויסגעשריגן אויף אַ קול. „כ´האָב דיך דאָך פֿאַרלאָזט אין ברולקין!"
דעמאָלט האָט זיך דערהערט אַ קלאַפּ אויף דער טיר. ער איז צוגעגאַנגען און אויפֿגעעפֿנט. אַזוי ווי ער אַרבעט נאָך ניט בײַ טאָג, און דער חבֿר איז אַוועק בײַ זײַן גראַדויִר־לימודים, האָט ער אָפֿט מאָל געדאַרפֿט אָפּגעבן זיך מיט טעלעפֿאָנען, דער פּאָסט, און דאָס גלײַכן. אַ קליינער פּרײַז צו צאָלן פֿאַר זײַן חבֿרס ברייטהאַרציקייט.
נאָר דאָס מאָל אַז ער האָט אויפֿגעעפֿנט די טיר האָט זיך באַוויזן גאָר חיימס פּנים, צעשמייכלטס. עס האָט אים אַזוי פֿאַרחידושט, האָט ער ניט געוווּסט וואָס – צי ווי – צו ענטפֿערן, נאָר דאָס ערשטע וואָס איז אים אַרײַן אין קאָפּ איז געווען די פֿראַגע:
„וואָס שמייכלט איר עפּעס?“
אים איז ניט געווען קלאָר, פֿאַר וואָס ער אירצט אים, נאָר ס´איז שוין צו שפּעט אויף צוריקצוציִען דעם נאַרישן שינוי. האָט ער זיך געכאַפּט און געזאָגט, „קום אַרײַן. איידער כ´דאַרף דיך אַנטוישן קען איך דיר דאָך עפּעס דערלאַנגען.“
אַ פֿאַרגיייִק קרימעניש איז זיך אַדורכגעלאָפֿן איבער חיימס פּנים און משה האָט זיך געכאַפּט, אַז ר´איז חושד אין דער שטובס כּשרות. „ווען ביסטו געוואָרן אַזאַ גרויסער צדיק?“ האָט ער אַרויסגעפּלאַצט. „בײַ וועמען אין שטוב פֿלעגט איר ניט עסן?“
„ס´איז ניט קיין היימישער פּלאַץ,“ האָט זיך זײַן חבֿר פֿאַרענטפֿערט. „האָט ניט קיין פֿאַראיבל.“ ווידער דער איר, אַן אומאָנגעלייגטער גאַסט.
„אַ טעפּל קאַווע?“ האָט משה אָנגעבאָטן, שוין וויסנדיק דעם ענטפֿער. אַז חיים האָט זיך ניט אָפּגערופֿן האָט ער זיך אַוועקגעזעצט בײַם עסטיש (געווען איז די דירה אין תּוך גענומען נאָר איין גרויסער צימער) און אַרויפֿגעקוקט צו חיימען צו. „נו,“ האָט ער געטאָרעט. „זעץ זיך.“
זיי האָבן זיך אַוועקגעזעצט, און עלעהייט די שטוב אַליין האָט מיטגעפֿילט, האָט דער דיל אַ קרעכץ געטאָן אונטער די פֿיס. ס´האָט געהערשט אַ שטילשווײַגעניש, און דאָס איז געווען דאָס מאָדנעסטע – ווי לאַנג נאָר ער געדענקט האָבן זיי כּסדר גערעדט וועגן אַלץ און אַלעמען, און אַ קליינער בײַט אין געאָגראַפֿיע האָט אַוועקגעשטעלט צווישן זיי אַן אײַזענע מחיצה וואָס קיין יום־כּיפּורדיקע תּפֿילה קיין ניט אַראָפּזעצן.
דער אינהאַלט פֿון יענעם שמועס, קען מען זיך פֿאָרשטעלן, איז ניט געווען דער עיקר. וויכטיקער זײַנען געווען זייערע געמיטער, ווי אַזוי זיי האָבן זיך איבערגעקוקט, ווי אַן אָפּגעגטער מאַן־און־ווײַב וואָס באַגעגענען זיך על־פּי צופֿאַל אויף דער גאַס: ניט פֿרײַנדלעך, ניט אָפֿן ליבלעך, נאָר צוריקגערעדט אויך ניט אָפֿן פֿײַנדלעך. זיי האָבן ביידע געוואַרט אויף אַן עפֿענונג, אַ שפּאַלט, אַ געלעגנהייט זיך אַ ביסל צוצובייגן צום צווייטן און צוגעבן אַז יעדער ניט ניט דער גאַנצער שולדיקער. משה, פֿון זײַן זײַט, וואָלט געקענט פֿאַרשטיין אַז זײַן באַשלוס איז ניט געווען קיין קלאָר, איינזײַטיק באַרעכטיקטער, אַז ער האָט שרעקלעך וויי געטאָן זײַן כּלה און ביידע מחותּנים, און אַז ער דאַרף זיך שעמען פֿאַר זײַנע מעשׂים. חיים האָט געזען אַז משהן איז עפּעס לײַכטער אויף דער נשמה, כאָטש קיין גאַנצער איז ער אַוודאי ניט נאָך אַזאַ גוואַלדיקן ריס. נאָר קיינער פֿון די צוויי האָט דער זיך דער ערשטער ניט גערירט, און די געלעגנהייט איז פֿאַרבײַ. דער שמועס איז אַריבער אויף אַן אָנגעשטרענגטער העפֿלעכקייט וואָס באַווײַזט זיך אָפֿט מאָל אין אַזעלכע חבֿרים־ און משפּחה־צוזאַמענשטויסן.
ווען חיים איז אַוועק האָט ער געזאָגט צו זיך אַליין, „נו, פֿאַרפֿאַלן,“ און דאָס גאָר. דעמאָלט איז ער אַוועק זוכן אַרבעט, תּיכּף געפֿונען עפּעס אַ פֿאַרדינסטל אין אַ פֿאָטאָגעשעפֿט – דווקא פֿון די חסידים וואָס לאָזן זיך אַרויס אויף דער ברייטער וועלט לשם פּרנסה – און דאָרטן, אין איינעם אַ סלעקנעם נאָכמיטאָג, איז עס געשען. ער האָט דווקא דעמאָלט, נאָך אַלעמען, זיך אַרומגעדרייט אין חסידישן לבֿוש. כאָטש ער האָט אַרויסגעוויזן אויפֿן אינטערוויו זײַן פּרטימדיקן קענטעניש פֿון עלעקטראָנישע מכשירים, האָט מען מורא געהאַט, טאָמער וועט מען זיי בודק־בציצית זײַן צוליב דעם פֿאַרפֿאָרענעם חסיד אויפֿן פּערסאָנאַל, האָט מען אים אויסגעשטאַט מיט אַ קרובֿס בגדים. ער האָט זיך געקראַצט אין רוקט, אין עלנגבויגן, און אין זײַט־זשע־מוחל, ווײַל ס´איז געווען זומער און ער האָט זיך שוין אָפּגעוווינט פֿון חסידישן טאַלאַנט: די אַרומגערינגלטקייט פֿון די מלבושים ווי אַן אָפּדאַך קעגן וואָסער ניט איז היץ צי קעלט.
זי האָט געהאַט די לענגסטע האָר וואָס ר´האָט ווען עס איז געזען און ס´האָט גענומען אַ שיינע פּאָר רגעס ביז ר´האָט זיך געכאַפּט, אַז דאָס רעדט זי צו אים. ער האָט זיך ניט איבערגענומען, ער איז ניט נערוועז געוואָרן, ער האָט זי פּשוט אַ קוק געטאָן גלײַך אין פּנים אַרײַן און געזאָגט, ווי ניט אים מיינט מען:
„וואַט איז יאָר ניים עגען?“
זי האָט זיך אַרויסגעכאַפּט מיט אַ געלעכטער און ס´איז שוין געווען פֿאַרפֿאַלן. ווידער אַ מאָל אַ פֿאַרפֿאַלעניש. ער האָט זיך פֿאַרשאָלטן: דאַכט זיך אַז נאָך אַ חיסרון פֿון זײַן פֿאַרשפּאַרט אין דער חסידישער וועלט איז דאָס ניט קענען באַציִען זיך צו קיין פֿרויען, און ניט קענען גענוג ענגליש זיי צוצוציִען אויף אַ פּאַסיקן אופֿן. ער וועט אַלע מאָל אויסזען ווי אַן אידיאָט, אָדער אַ נעבעכדיקער קוריאָז. ער האָט אַפֿילו ניט געקענט קוקן איר אויפֿן פּנים, אַזוי פֿאַרקאָוועט צו דער ערד איז ער געוואָרן פֿון אירע אין־סופֿיקע פּעך־שוואַרצע האָר.
„קעראָלײַן,“ האָט זי געזאָגט, אויף אַ פּשוטן און באַשיידענעם אופֿן. זי האָט געשוויגן, און ער האָט זיך געכאַפּט אַז זי קוקט אים אָן. פּאַוואָליע הייבט ער אויף דעם קאָפּ און קוקט זי אָן אין פּנים. אַ קאָליר קיין מאָל פֿריִער ניט געזען, ממש ווי אַ טשאָלנט, ברוין, לעבעדיק, כּמעט בוימיש. אַ לאַנגע, אַריסטאָקראַטישע נאָז, דינע ליפּן, און אַ שמייכל וואָס האָט שיִער ניט געמאַכט אומרעלעוואַנט די אַנדערע שטריכן פֿון איר פּנים, אַזוי איידל און צוגעלאָזן איז ער געווען.
ער איז געווען פֿאַרטראַכט און ניט באַמערקט, אַז די פֿרעגט עפּעס וועגן קויפֿן אַ פֿאָטאָ־אַפּאַראַט. ער האָט זי אַרויסגעהאָלפֿן, נאָר האַלב געורמלט אונטער דער נאָז די אַבסאָלוט נייטיקסטע ענטפֿערס אויף אירע קשיות, און געהאַלטן אין איין טראַכטן: „זאָג איר עפּעס, אַז –“ אַז וואָס? אַז זי געפֿעלט אים? אַז ער וויל זי פֿאַרבעטן אין קינאָ? אָנגעטאָן אין אַזאַ נאַרישן לבֿוש, וואָס איז קודם־כּל מער ניט זײַן טאָג־טעגלעך אָנטועכץ, ס´איז עפּעס אַ ווילדער דיזני־פֿאַרשטעלונג צוליב די נאַרישע כּללים פֿון די בעלי־בתּים! און צוליב דעם האָט ער פֿאַרלאָזט זײַן כּלה אויף דער חופּה?
ווי אַ דרייער – האָט ער כמורנע אַ טראַכט געטאָן צו זיך אַליין – וועט ער מוזן זיך אַן עצה געבן נאָך דעם ווי זי וועט אַוועק פֿון געשעפֿט. וכּך הווה: נאָך דעם ווי זי האָט אים באַדאַנקט, און ווידער אַ מאָל אָפֿן־אָדער־באַשיידן געשמייכלט, האָט ער געוואַרט אַ פּאָר מינוט, די בעל־בתּים זאָלן גאָרניט באַמערקן, און דערנאָך באַקוקט די קבלה פֿון איר קרעדיט־קאַרטל. במשך זײַן מיטאָג־שעה האָט ער זיך אַרײַנגעגנבֿט אין הינטערצימערל און אָנגעקלונגען די קרעדיט־קאַרטל־פֿירמע מיטן אויסרייד, אַז ער פּרוּווט קאָנטראָלירן דעם קרעדיט פֿון אַ קונה. ס´איז ניט געווען קיין שווערע זאַך. מע האָט אים גאַנץ העפֿלעך איבערגעגעבן איר פֿולן נאָמען, אַדרעס, און טעלעפֿאָן.
פֿון דעמאָלט אָן האָט ער זיך געהאַט איבערגערעדט, אַז דאָס אַלץ איז באַשערט. ער מוז אויסניצן דעם גורל. צי וועט די גורל אים אָבער קומען אַנטקעגן?
„אוי, וויי,“ האָט ער זיך קורץ צעלאַכט, און אַ קער געטאָן צו חיים, וואָס האָט געוואַרט אַ ביסל פּריטשמעליעט אויף זײַן מיטשמועסערס קומעדיקן גאַנג. „כ´טראַכט צו פֿיל.“
„יעדער חתן פֿילט זיך אַזוי, אַיאָ?"
„איך וויל פּטור ווערן. כ´וויל אַוועק."
חיים האָט אַ זיפֿץ געטאָן. „כ´וואָלט דיך געדאַרפֿט פּרוּוון אָפּרעדן, אָבער – “
„ ,אָבער´ דו ווילסט ניט צי ,אָבער´ דו קענסט מיך ניט אָפּרעדן?"
„כ´בין ניט בכּוח. כ´פֿיל זיך אויך צעריסן און צעבראָכן. כ´ווייס ניט וווּהין זיך צו ווענדן. נאָר כ´האָב אויך ברוך־השם אַ ווײַבל וואָס כ´האָב ליב, און כ´ווייס ניט ווי איר צו זאָגן. אַז כ´פּלאַץ זיך אַרויס אין מיטן דערינען מיט אַזאַ מין ווידוי, קען זײַן נאָך אַלעמען. ווער ווייסט צי זי וועט פֿון מיר מאָנען אַ גט?“
„וואָס וואָלט געווען ערגער,“ האָט משה געוואָלט זאָגן, „זיך צו גטן מיט דײַן פֿרוי, אָדער צו בלײַבן געפֿאַנגען אויף אייביק?" נאָר ער האָט געוווּסט וויפֿל ס´האָט חיים ליב זײַן פֿרוי.
זיי זײַנען זיך געגאַנגען אויף איינעם פֿון די עוועניוס. דאַכט זיך, אַ געויינטלעכער וואָכנטאָג. נאָר געפֿאַנגען האָט זיך טאַקע געפֿילט דער חתן. ער האָט אַ מאָל געהאַט געלייענט אויף אַ פּאַשקעוויל, אַז ייִדן וואָס עסן אײַזקרים־קאָנס אויף דער גאַס זײַנען פּסול לעדות. אַפֿילו אײַזקרעם, דער סימן פֿון קינדישער זאָרגלאָזיקייט, האָט מען פֿאַרדרייט אין אַ ליטמוסטעסט!
דאַכט זיך אַז ער האָט אויסגערעדט ניט־וויסנדיק – חיים האָט אויף אים אויסגעשטעלט די אויגן. „דו ווילט אויף אַן אמת אַוועק אויף שטענדיק? אַראָפּ־ פֿון וועג?"
איצט, אַז אַ צווייטער דערמאַנט עס שוין אויף אַ קול, איז משהן קלאָר געוואָרן אַז דאָס איז טאַקע זײַן פֿאַרלאַנג.
„קענסט מיר צוברענגען מײַן חפֿצים?" האָט ער אַ פֿרעג געטאָן בײַ חיימען. ער האָט געהאַט איבערגעלאָזט אין חתונה־זאַל זײַן טלית־און־תּפֿילין, אַ פּאָר ספֿרים, זײַן סעלפֿאָן.
„און וואָס וועל איך זאָגן דײַן משפּחה, און דעם גאַנצן עולם, ווען איך קום צוריק אָן דיר?“
דאָס איז שוין אַן אַנדער מעשׂה בכלל. ער וויל אַוועק נאָר ער וויל אויך ניט שטעלן זײַן חבֿר אין אַ סכּנה. פּלוצעם פֿאַלט ער אײַן אויף אַ המצאה. „ווייסט וואָס? כ´דאַרף ניט די זאַכן. איך וועל אַהיים, נעמען אַ טשעמאָדאַן און – און גיין.“
חיים האָט דאַכט זיך פֿאַרלוירן וועלכן־ס´איז קאָנטראָל איבער זײַן קאָפּ, וואָס האָט זיך געוויגט פֿון זײַט צו זײַט ווי אַן אומסטאַבילע משׂא אויף אַן אַכצן־רעדערדיקן אויטאָ. „דאָס איז משוגע! כ´שטיץ דיך, דו ווייסט דאָס, נאָר דו פֿאַרשטייסט אַליין ניט וואָס דו טוסט!"
„כ´ווייס פּונקט ווי משוגע דאָס איז, נאָר כ´זע אין דער רגע ניט קיין אַנדער אויסוועג. וואָס זאָל איך טאָן, חתונה האָבן מיט אַ פֿרוי און פֿאַרפֿירן זי אַ לעבן לאַנג?“ ער האָט אַ כאַפּ געטאָן די שטובשליסל בײַ זיך אין קעשענע. ר´דאַרף זיך שוין לאָזן אין וועג אַרײַן.
„חיים.“ ער האָט אַ כאַפּ געטאָן חיימען בײַ ביידע הענט און מיט איין מאָל אים ניט געקענט קוקן גלײַן אין פּנים אַרײַן, עלעהיי ער האָט ניט געוואָלט אַרײַנקלינען צווישן זיי נאָך מער אומגעריכטן וויי. „מיר וועלן זיך מירצעשעם באַלד זען.“
„ווען קענען מיר זיך אַוועקזעצן און רעדן וועגן דעם? ווי קענסטו אַוועק אָן אַ זײַ־געזונט, פּונקט פֿאַר דײַן חופּה? וואָס איז מיט דיר?"
„בעסער איצט ווי שפּעטער“, האָט משה געזאָגט. זיי זײַנען געווען קעגן איבער דעם חתונה־זאַל, אויף אַ רעשיקן בלאָק פֿון באָראָ־פּאַרק. אַ גליק וואָס ער זעט ניט קיין אייגענע אויף דער גאַס – קען זײַן אַז די אַלע וואָס קענען אים גוט זיצן איצט (אָדער שטייען – ס´איז דאָך אַ דבֿר שבקדושה) אין חתונה־זאַל, וווּ אָט־אָט פּלאַצט זיי שוין די געדולד.
משה האָט זיך שאַרף פֿאַרקערעוועט הינטערן ראָג לעבן אַ שייטלמאַכער, און איז אַראָפּ מיט יענער גאַס און אַרײַן אין זײַן נײַ לעבן.
מע קען זיך פֿאָרשטעלן, אַז אַ נײַ לעבן הייסט עפּעס ווי אויף דער בינע, וווּ מע טוט זיך איבער, מע וואַנדערט אײַן אין אַ נײַ לאַנד, אָדער מע שמדט זיך. דאָס איז דאָך אָבער אַ שמאָלקעפּיקע דעפֿיניציע פֿון „נײַ“. אַמאָל שטעקט די נײַקייט ניט כּלפּי־חוץ נאָר כּלפּי-פֿנים – און אַזוי איז אויך געווען מיט משה. ווען ער האָט זיך אַזוי פֿאַרקערעוועט הינטערן ראָג, האָט ער זיך ניט גלײַך איבערגעטאָן „אויף דײַטש“, ווי מע זאָגט אין די אַלטע ביכלעך. ניט ער האָט זיך געשמדט, ניט ער איז געלאָפֿן טועם זײַן די גוייִשע טומאה כּל־המינים.
ער איז אַוועק קיין מאַנהעטן אויף אַ פּאָר וואָכן און דאָרטן אײַנגעשטאַנען בײַ אַ חבֿר וואָס ער האָט זיך אַ מאָל געהאַט געשאַפֿן, ווען אַ פּאָר מאָדערן־אָרטאָדאָקסישע האָבן בײַ די חרדים געשבתט לשם חבֿרים כּל ישׂראל. ער האָט זיך דעמאָלט באַפֿרײַנדט מיט אים, און אים מער ווי אַ ביסל מקנא געווען דײַן הקפּדה אין שמירת־מיצוות און זײַן אָפֿנקייט צו וועלטסוויסן. איצט, ווען ער שטייט שוין בײַ אים אײַן אין אַ שיין־מעבלירטע, בוך־אויסגעשטאָפּטער דירה, איז אים שוין נימאס דער גאַנצער עולם־הזה פֿון דער סבֿיבֿה. וווּ דריקט זיי? האָט ער זיך געפֿרעגט. וואָס שטערט זיי? וווּ זײַנען זייערע פּראָבלעמען? ער האָט ניט געזען קיין פּראָבלעמען. אײַ, וואָס זײַן חבֿר האָט אַ שטעלע וואָס מאָנט בײַ אים כּמעט יעדע שעה חוץ שבת, און זײַן טאָכטער איז אַ ברען וואָס דרייט זיך מיט בחורים וואָס טראָגן זיך אַרום מיט אַ קרום־באַלייגטער יאַרמלקע און חוץ דעם אָן קיין בולטער סימן־ייִדישקייט? אײַ, וואָס מע האָט מורא זייערע קינדער זאָלן ניט פֿאַרמישט ווערן אין נאַרקאָטיק אָדער סעקס מיט אַ ריי איינמאָליקע מיטשלעפֿערס? אָבער זיי האָבן מסכּים געווען צו צאָלן יענעם געוויסן פּרײַז פֿון אָפֿנקייט צו דער ברייטער וועלט. אַז מ´איז געבוירן געוואָרן אין אַ פֿאַרמאַכטער וועלט האָט מען במילא דאָס ניט אויסגעקליבן, ווײַל קיין "הנה אנוכי נותן לפֿניכם היום" איז ניט געווען בכלל. אַלע זייערע פּראָבלעמען האָבן זיי פֿרײַוויליק גערופֿן אויף זיך אַליין, און זיך ניט מחייבֿ געווען דורך מינהג אַבֿותינו בידינו. די מאָדערנקייט איז דאָך אין תּוך גענומען די פֿרײַהייט אויסצושרײַען: וואָס מײַנע אָבֿות האָבן געטאָן קריכט מיר פֿון האַלדז! צו זאָגן הויך אויפֿן קול לפֿני כּל עם ועדה, ווי דער בראַסלעווער: איך וויל גיין אויף אַ וועג וווּ נאָך קיינער איז ניט געגאַנגען חוץ מיר!
אין אַ פּראָסטן מיטוואָך איז משהן אײַנגעפֿאַלן, אַז ער דאַרף גיין זוכן אַרבעט. ער האָט געדאַרפֿט בײַ עמעצן האַלטן אַן עצה, און דעם אמת זאָגנדיק האָט דער חבֿר, בײַ וועמען ער איז אײַנגעשטאַנען, ניט געוווּסט קיין סך וועגן דער אמתדיקער אַרבעטוועלט, פּשוט דערפֿאַר, וואָס ר´איז אַ גרואַדויִר־סטודענט מיט אַ סטיפּענדיע. חוץ אים קען ער קיינער ניט אין מאַנהעטן.
אין ערשטן מאָנטיק נאָך זײַן גורלדיקן באַשלוס איז ער געשטאַנען פֿאַרן שפּיגל אין קאָרידאָר בײַ אונדזער חבֿר, און באַטראַכט דעם אייגענעם פּרצוף. ניט שלעכט. ס´האָלט אָט־אָט בײַם ערשטן חודש נאָך זײַן חתונה, און אין די ערשטע פּאָר וואָכן האָט ער זיך צוגעשוירן די באָרד, צוגעקעמט די האָר און פּאות, און געוואַשן און געפּרעסט דעם גאַרניטער. זײַן חבֿר האָט אים געבאָרגט אַ קאָמפּלעט „דײַטשע“ קליידער, ד"ה אַן אמתן גאַרניטער, און דאָ שטייט ער – אַ הויכער, אַ דאַרער, מיט צוויי גרויסע, טונקעלע, טיפֿע, טרויעריקע אויגן, אַ לאַנגער נאָז, בלאַסע הויט, און צעקרײַזלטע האָר וואָס דעקט מער ניט די אויגן זינט דעם שערעניש. אַכּלל, ניט קיין מיאוסקייט. אים דאַכט זיך, אַז אויב ער האָט ניט קיין מורא און גאַרטלט זיך גוט אונטער וועט ער געפֿינען אַן אַרבעט. עס דאַרף ניט זײַן קיין גאָר בכּבֿודיקע. פּשוט גענוג צו פֿאַרזיכערן, אַז ער דאַרף זײַן חבֿר ניט פֿאַלן צו לאַסט.
פּלוצעם האָט אים אַ בליץ געטאָן אין קאָפּ אַ שאַרפֿע, פֿילפֿאַרביקער זיכּרון פֿון לאה פֿייגי. וואָס טוסטו דאָ? האָט ער שיִער ניט אויסגעשריגן אויף אַ קול. „כ´האָב דיך דאָך פֿאַרלאָזט אין ברולקין!"
דעמאָלט האָט זיך דערהערט אַ קלאַפּ אויף דער טיר. ער איז צוגעגאַנגען און אויפֿגעעפֿנט. אַזוי ווי ער אַרבעט נאָך ניט בײַ טאָג, און דער חבֿר איז אַוועק בײַ זײַן גראַדויִר־לימודים, האָט ער אָפֿט מאָל געדאַרפֿט אָפּגעבן זיך מיט טעלעפֿאָנען, דער פּאָסט, און דאָס גלײַכן. אַ קליינער פּרײַז צו צאָלן פֿאַר זײַן חבֿרס ברייטהאַרציקייט.
נאָר דאָס מאָל אַז ער האָט אויפֿגעעפֿנט די טיר האָט זיך באַוויזן גאָר חיימס פּנים, צעשמייכלטס. עס האָט אים אַזוי פֿאַרחידושט, האָט ער ניט געוווּסט וואָס – צי ווי – צו ענטפֿערן, נאָר דאָס ערשטע וואָס איז אים אַרײַן אין קאָפּ איז געווען די פֿראַגע:
„וואָס שמייכלט איר עפּעס?“
אים איז ניט געווען קלאָר, פֿאַר וואָס ער אירצט אים, נאָר ס´איז שוין צו שפּעט אויף צוריקצוציִען דעם נאַרישן שינוי. האָט ער זיך געכאַפּט און געזאָגט, „קום אַרײַן. איידער כ´דאַרף דיך אַנטוישן קען איך דיר דאָך עפּעס דערלאַנגען.“
אַ פֿאַרגיייִק קרימעניש איז זיך אַדורכגעלאָפֿן איבער חיימס פּנים און משה האָט זיך געכאַפּט, אַז ר´איז חושד אין דער שטובס כּשרות. „ווען ביסטו געוואָרן אַזאַ גרויסער צדיק?“ האָט ער אַרויסגעפּלאַצט. „בײַ וועמען אין שטוב פֿלעגט איר ניט עסן?“
„ס´איז ניט קיין היימישער פּלאַץ,“ האָט זיך זײַן חבֿר פֿאַרענטפֿערט. „האָט ניט קיין פֿאַראיבל.“ ווידער דער איר, אַן אומאָנגעלייגטער גאַסט.
„אַ טעפּל קאַווע?“ האָט משה אָנגעבאָטן, שוין וויסנדיק דעם ענטפֿער. אַז חיים האָט זיך ניט אָפּגערופֿן האָט ער זיך אַוועקגעזעצט בײַם עסטיש (געווען איז די דירה אין תּוך גענומען נאָר איין גרויסער צימער) און אַרויפֿגעקוקט צו חיימען צו. „נו,“ האָט ער געטאָרעט. „זעץ זיך.“
זיי האָבן זיך אַוועקגעזעצט, און עלעהייט די שטוב אַליין האָט מיטגעפֿילט, האָט דער דיל אַ קרעכץ געטאָן אונטער די פֿיס. ס´האָט געהערשט אַ שטילשווײַגעניש, און דאָס איז געווען דאָס מאָדנעסטע – ווי לאַנג נאָר ער געדענקט האָבן זיי כּסדר גערעדט וועגן אַלץ און אַלעמען, און אַ קליינער בײַט אין געאָגראַפֿיע האָט אַוועקגעשטעלט צווישן זיי אַן אײַזענע מחיצה וואָס קיין יום־כּיפּורדיקע תּפֿילה קיין ניט אַראָפּזעצן.
דער אינהאַלט פֿון יענעם שמועס, קען מען זיך פֿאָרשטעלן, איז ניט געווען דער עיקר. וויכטיקער זײַנען געווען זייערע געמיטער, ווי אַזוי זיי האָבן זיך איבערגעקוקט, ווי אַן אָפּגעגטער מאַן־און־ווײַב וואָס באַגעגענען זיך על־פּי צופֿאַל אויף דער גאַס: ניט פֿרײַנדלעך, ניט אָפֿן ליבלעך, נאָר צוריקגערעדט אויך ניט אָפֿן פֿײַנדלעך. זיי האָבן ביידע געוואַרט אויף אַן עפֿענונג, אַ שפּאַלט, אַ געלעגנהייט זיך אַ ביסל צוצובייגן צום צווייטן און צוגעבן אַז יעדער ניט ניט דער גאַנצער שולדיקער. משה, פֿון זײַן זײַט, וואָלט געקענט פֿאַרשטיין אַז זײַן באַשלוס איז ניט געווען קיין קלאָר, איינזײַטיק באַרעכטיקטער, אַז ער האָט שרעקלעך וויי געטאָן זײַן כּלה און ביידע מחותּנים, און אַז ער דאַרף זיך שעמען פֿאַר זײַנע מעשׂים. חיים האָט געזען אַז משהן איז עפּעס לײַכטער אויף דער נשמה, כאָטש קיין גאַנצער איז ער אַוודאי ניט נאָך אַזאַ גוואַלדיקן ריס. נאָר קיינער פֿון די צוויי האָט דער זיך דער ערשטער ניט גערירט, און די געלעגנהייט איז פֿאַרבײַ. דער שמועס איז אַריבער אויף אַן אָנגעשטרענגטער העפֿלעכקייט וואָס באַווײַזט זיך אָפֿט מאָל אין אַזעלכע חבֿרים־ און משפּחה־צוזאַמענשטויסן.
ווען חיים איז אַוועק האָט ער געזאָגט צו זיך אַליין, „נו, פֿאַרפֿאַלן,“ און דאָס גאָר. דעמאָלט איז ער אַוועק זוכן אַרבעט, תּיכּף געפֿונען עפּעס אַ פֿאַרדינסטל אין אַ פֿאָטאָגעשעפֿט – דווקא פֿון די חסידים וואָס לאָזן זיך אַרויס אויף דער ברייטער וועלט לשם פּרנסה – און דאָרטן, אין איינעם אַ סלעקנעם נאָכמיטאָג, איז עס געשען. ער האָט דווקא דעמאָלט, נאָך אַלעמען, זיך אַרומגעדרייט אין חסידישן לבֿוש. כאָטש ער האָט אַרויסגעוויזן אויפֿן אינטערוויו זײַן פּרטימדיקן קענטעניש פֿון עלעקטראָנישע מכשירים, האָט מען מורא געהאַט, טאָמער וועט מען זיי בודק־בציצית זײַן צוליב דעם פֿאַרפֿאָרענעם חסיד אויפֿן פּערסאָנאַל, האָט מען אים אויסגעשטאַט מיט אַ קרובֿס בגדים. ער האָט זיך געקראַצט אין רוקט, אין עלנגבויגן, און אין זײַט־זשע־מוחל, ווײַל ס´איז געווען זומער און ער האָט זיך שוין אָפּגעוווינט פֿון חסידישן טאַלאַנט: די אַרומגערינגלטקייט פֿון די מלבושים ווי אַן אָפּדאַך קעגן וואָסער ניט איז היץ צי קעלט.
זי האָט געהאַט די לענגסטע האָר וואָס ר´האָט ווען עס איז געזען און ס´האָט גענומען אַ שיינע פּאָר רגעס ביז ר´האָט זיך געכאַפּט, אַז דאָס רעדט זי צו אים. ער האָט זיך ניט איבערגענומען, ער איז ניט נערוועז געוואָרן, ער האָט זי פּשוט אַ קוק געטאָן גלײַך אין פּנים אַרײַן און געזאָגט, ווי ניט אים מיינט מען:
„וואַט איז יאָר ניים עגען?“
זי האָט זיך אַרויסגעכאַפּט מיט אַ געלעכטער און ס´איז שוין געווען פֿאַרפֿאַלן. ווידער אַ מאָל אַ פֿאַרפֿאַלעניש. ער האָט זיך פֿאַרשאָלטן: דאַכט זיך אַז נאָך אַ חיסרון פֿון זײַן פֿאַרשפּאַרט אין דער חסידישער וועלט איז דאָס ניט קענען באַציִען זיך צו קיין פֿרויען, און ניט קענען גענוג ענגליש זיי צוצוציִען אויף אַ פּאַסיקן אופֿן. ער וועט אַלע מאָל אויסזען ווי אַן אידיאָט, אָדער אַ נעבעכדיקער קוריאָז. ער האָט אַפֿילו ניט געקענט קוקן איר אויפֿן פּנים, אַזוי פֿאַרקאָוועט צו דער ערד איז ער געוואָרן פֿון אירע אין־סופֿיקע פּעך־שוואַרצע האָר.
„קעראָלײַן,“ האָט זי געזאָגט, אויף אַ פּשוטן און באַשיידענעם אופֿן. זי האָט געשוויגן, און ער האָט זיך געכאַפּט אַז זי קוקט אים אָן. פּאַוואָליע הייבט ער אויף דעם קאָפּ און קוקט זי אָן אין פּנים. אַ קאָליר קיין מאָל פֿריִער ניט געזען, ממש ווי אַ טשאָלנט, ברוין, לעבעדיק, כּמעט בוימיש. אַ לאַנגע, אַריסטאָקראַטישע נאָז, דינע ליפּן, און אַ שמייכל וואָס האָט שיִער ניט געמאַכט אומרעלעוואַנט די אַנדערע שטריכן פֿון איר פּנים, אַזוי איידל און צוגעלאָזן איז ער געווען.
ער איז געווען פֿאַרטראַכט און ניט באַמערקט, אַז די פֿרעגט עפּעס וועגן קויפֿן אַ פֿאָטאָ־אַפּאַראַט. ער האָט זי אַרויסגעהאָלפֿן, נאָר האַלב געורמלט אונטער דער נאָז די אַבסאָלוט נייטיקסטע ענטפֿערס אויף אירע קשיות, און געהאַלטן אין איין טראַכטן: „זאָג איר עפּעס, אַז –“ אַז וואָס? אַז זי געפֿעלט אים? אַז ער וויל זי פֿאַרבעטן אין קינאָ? אָנגעטאָן אין אַזאַ נאַרישן לבֿוש, וואָס איז קודם־כּל מער ניט זײַן טאָג־טעגלעך אָנטועכץ, ס´איז עפּעס אַ ווילדער דיזני־פֿאַרשטעלונג צוליב די נאַרישע כּללים פֿון די בעלי־בתּים! און צוליב דעם האָט ער פֿאַרלאָזט זײַן כּלה אויף דער חופּה?
ווי אַ דרייער – האָט ער כמורנע אַ טראַכט געטאָן צו זיך אַליין – וועט ער מוזן זיך אַן עצה געבן נאָך דעם ווי זי וועט אַוועק פֿון געשעפֿט. וכּך הווה: נאָך דעם ווי זי האָט אים באַדאַנקט, און ווידער אַ מאָל אָפֿן־אָדער־באַשיידן געשמייכלט, האָט ער געוואַרט אַ פּאָר מינוט, די בעל־בתּים זאָלן גאָרניט באַמערקן, און דערנאָך באַקוקט די קבלה פֿון איר קרעדיט־קאַרטל. במשך זײַן מיטאָג־שעה האָט ער זיך אַרײַנגעגנבֿט אין הינטערצימערל און אָנגעקלונגען די קרעדיט־קאַרטל־פֿירמע מיטן אויסרייד, אַז ער פּרוּווט קאָנטראָלירן דעם קרעדיט פֿון אַ קונה. ס´איז ניט געווען קיין שווערע זאַך. מע האָט אים גאַנץ העפֿלעך איבערגעגעבן איר פֿולן נאָמען, אַדרעס, און טעלעפֿאָן.
פֿון דעמאָלט אָן האָט ער זיך געהאַט איבערגערעדט, אַז דאָס אַלץ איז באַשערט. ער מוז אויסניצן דעם גורל. צי וועט די גורל אים אָבער קומען אַנטקעגן?
No comments:
Post a Comment